സ്വ​ർഗ​വാ​തി​ൽ​പ്പ​ക്ഷി പ​റ​ക്കു​ന്നു; ഓ​ർമ​ക​ളു​ടെ ആ​കാ​ശ​ത്ത്

അനശ്വരമായ പാട്ടുകളിലൂടെ മലയാളി ആസ്വാദകരുടെ നാവിൻതുമ്പിൽ ജീവിക്കുന്ന ഗായകനാണ്​ കെ.പി.എ.സി രവി. അദ്ദേഹത്തിന്റെ പാട്ടുജീവിതത്തെക്കുറിച്ച്​ എഴുതുന്നു.

തെ​ല്ലൊ​രു സ​ങ്കോ​ച​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. എ​ന്നാ​ലും ചോ​ദി​ക്കാ​തി​രി​ക്കാ​ൻ ക​ഴി​ഞ്ഞി​ല്ല: ‘‘ആ ​പാ​ട്ടൊ​ന്ന് പാ​ടി​ക്കേ​ൾ​പ്പി​ക്കാ​മോ ര​വി​യേ​ട്ടാ?’’ ഫോ​ണി​ന്റെ മ​റു​ത​ല​ക്ക​ൽ നി​മി​ഷ​നേ​ര​ത്തെ മൗ​നം. മൗ​ന​ത്തി​നൊ​ടു​വി​ൽ അ​ഗാ​ധ ഗാം​ഭീ​ര്യ​മാ​ർ​ന്ന ശ​ബ്ദ​ത്തി​ൽ കെ.പി.എ.സി ര​വി പാ​ടി​ത്തു​ട​ങ്ങു​ന്നു: ‘‘സ്വ​ർഗ​വാ​തി​ൽ​പ്പ​ക്ഷി ചോ​ദി​ച്ചു ഭൂ​മി​യി​ൽ സ​ത്യ​ത്തി​നെ​ത്ര വ​യ​സ്സാ​യി...’’

എ​ൺ​പ​ത്തി​ര​ണ്ടു​കാ​ര​നി​ൽ പൊ​ടു​ന്ന​നെ ഒ​രു ഇ​രു​പ​ത്തെ​ട്ടു​കാ​ര​ൻ വ​ന്നു നി​റ​ഞ്ഞപോ​ലെ. രാ​ഗ​ങ്ങ​ളി​ൽനി​ന്ന് രാ​ഗ​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കു​ള്ള സ്വ​ർഗ​വാ​തി​ൽ​പ്പ​ക്ഷി​യു​ടെ പ്ര​യാ​ണം വി​സ്മ​യ​ത്തോ​ടെ കേ​ട്ടി​രി​ക്കേ, ഓ​ർ​മക​ളി​ൽ പ​ഴ​യൊ​രു വ​യ​നാ​ട​ൻ രാ​ത്രി പു​ന​ർജ​നി​ക്കു​ന്നു. കോ​ണി​ച്ചോ​ട്ടി​ലെ മു​റി​യി​ലി​രു​ന്ന് അ​ന്ന​ന്ന​ത്തെ പാ​ഠ​ങ്ങ​ൾ വാ​യി​ച്ചു​ പ​ഠി​ക്കു​ന്ന മൂ​ന്ന് സ്‌​കൂ​ൾ കു​ട്ടി​ക​ൾ. ഉ​ച്ച​ത്തി​ൽ വാ​യി​ക്ക​ണ​മെ​ന്നാ​ണ് അ​ച്ഛ​ന്റെ ക​ൽപ​ന. കൂ​ട​പ്പി​റ​പ്പു​ക​ളി​ൽ ഒ​രാ​ളു​ടെ ശ​ബ്ദ​ത്തി​ന്റെ ഫ്രീ​ക്വ​ൻ​സി​യെ​ങ്ങാ​നും താ​ണു​പോ​യാ​ൽ അ​പ്പു​റ​ത്തെ മു​റി​യി​ൽനി​ന്ന് ചോ​ദ്യം ഉ​യ​രും: ‘‘ന്താ, ​ഓ​ൻ ഒ​റ​ങ്ങി​പ്പോ​യോ? മി​ണ്ടാ​ട്ടം ഇ​ല്ല്യാ​ലോ...’’ പ​ശ്ചാ​ത്ത​ല​ത്തി​ൽ ക​ര​ക​ര ശ​ബ്ദ​ത്തി​ന്റെ അ​ക​മ്പ​ടി​യോ​ടെ റേ​ഡി​യോ പാ​ടു​ന്നു​ണ്ടാ​കും അ​പ്പോ​ൾ. ഫി​ലി​പ്സി​ന്റെ മൂ​ന്ന് ബാ​ൻ​ഡു​ള്ള ട്രാ​ൻ​സി​സ്റ്റ​ർ മേ​ശ​പ്പു​റ​ത്ത് ഓ​ൺചെ​യ്തു വെ​ച്ചാ​ണ് അ​ച്ഛ​ൻ എ​സ്റ്റേ​റ്റി​ന്റെ വ​ര​വു​ചെ​ല​വു ക​ണ​ക്കു​ക​ൾ എ​ഴു​തി​ത്തീ​ർ​ക്കു​ക. ചി​ല​പ്പോ​ൾ മ​ല​യാ​ളം ച​ല​ച്ചി​ത്ര ഗാ​ന​ങ്ങ​ൾ, ചി​ല​പ്പോ​ൾ നാ​ട​ക​ഗാ​ന​ങ്ങ​ൾ. അ​ല്ലെ​ങ്കി​ൽ ഹി​ന്ദി​പ്പാ​ട്ടു​ക​ൾ.

ആ ​ദി​വ​സ​ങ്ങ​ളി​ലൊ​ന്നി​ൽ ആ​കാ​ശ​വാ​ണി​യി​ൽനി​ന്ന് പ​റ​ന്നി​റ​ങ്ങി​വ​ന്ന് ഏ​ഴാം ക്ലാ​സു​കാ​ര​ന്റെ സം​ഗീ​ത സ​ങ്കൽപ​ങ്ങ​ളി​ൽ കൂ​ടു​കൂ​ട്ടി​യ​താ​ണ് ‘‘സ്വ​ർഗ​വാ​തി​ൽ​പ്പ​ക്ഷി’’. ‘തു​ലാ​ഭാ​രം’ (1967) നാ​ട​ക​ത്തി​ൽ വ​യ​ലാ​ർ-ദ​ക്ഷി​ണാ​മൂ​ർ​ത്തി സ​ഖ്യം ഒ​രു​ക്കി​യ പാ​ട്ട്. പാ​ഠ​പു​സ്ത​കം ഉ​റ​ക്കെ​യു​റ​ക്കെ വാ​യി​ക്ക​ണം; ഒ​പ്പം കാ​തു​ക​ൾ പാ​ട്ടി​ന് വി​ട്ടു​കൊ​ടു​ക്കു​ക​യും വേ​ണം. ഒ​ട്ടും എ​ളു​പ്പ​മ​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു ആ ​ഇ​ര​ട്ട​ദൗ​ത്യം. പ​ക്ഷേ, ഇ​ഷ്ട​ഗാ​ന​ത്തി​നുവേ​ണ്ടി അ​ത്ര​യെ​ങ്കി​ലും ത്യാ​ഗം സ​ഹി​ച്ച​ല്ലേ പ​റ്റൂ.

നാ​ട​ക​ഗാ​ന​ങ്ങ​ൾ കെ.എ​സ്. ജോ​ർജി​ന്റെ ശ​ബ്ദ​ത്തി​ൽ കേ​ട്ടാ​ണ് ശീ​ലം. ‘‘മാ​രി​വി​ല്ലി​ൻ തേ​ന്മ​ല​രും’’, ‘‘ഇ​ല്ലി​മു​ളം കാ​ടു​ക​ളും’’, ‘‘പ​ഞ്ചാ​ര​പ്പാ​ട്ടു പാ​ടും ര​ണ്ടോ​മ​ൽ പൈ​ങ്കി​ളി​ക​ളും’’ ജോ​ർ​ജിന്റെ ശ​ബ്ദ​ത്തി​ലേ സ​ങ്കൽപി​ക്കാ​നാ​കൂ. രാ​കി​മി​നു​ക്കി​യ ശ​ബ്ദ​മ​ല്ല. പാ​ട​ത്ത് പ​ണി​യെ​ടു​ക്കു​ക​യും ഒ​പ്പം തൊ​ണ്ട​ തു​റ​ന്ന് പാ​ടു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്ന ഒ​രു ക​ർ​ഷ​ക​ത്തൊ​ഴി​ലാ​ളി​യു​ടെ ഇ​ട​നെ​ഞ്ചി​ൽനി​ന്ന് ഊ​റി​വ​രു​ന്ന ശ​ബ്ദം. എ​ന്നാ​ൽ, ഇ​ത​ങ്ങ​നെ​യ​ല്ല. ഉ​റ​ച്ച​തെ​ങ്കി​ലും ആ​ർ​ദ്ര​മാ​യ ശ​ബ്ദ​മാ​ണ് ര​വി​യു​ടേ​ത്. തെ​ല്ലൊ​രു ക്ലാ​സി​ക്ക​ൽ സ്പ​ർ​ശ​വു​മു​ണ്ട്. ഗ​മ​ക​ങ്ങ​ളും സം​ഗ​തി​ക​ളും എ​ളു​പ്പം വ​ഴ​ങ്ങു​മ​തി​ന്. ഏ​തു വ​ലി​യ സ​ദ​സ്സി​നെ​യും വെ​റു​മൊ​രു മൂ​ള​ൽകൊ​ണ്ടു​പോ​ലും ത​രി​ച്ചി​രു​ത്താ​ൻ പോ​ന്ന ശ​ബ്ദം.

‘‘ക​ച്ചേ​രി​ക​ൾ​ക്കും ഗാ​ന​മേ​ള​ക​ൾ​ക്കു​മൊ​ക്കെ തു​ട​ക്കം കു​റി​ച്ചി​രു​ന്ന​ത് സ്വ​ർഗ​വാ​തി​ൽ​പ്പ​ക്ഷി പാ​ടി​യാ​ണ്.’’ -ര​വി​യു​ടെ ഓ​ർ​മ. ‘‘ആ​ദ്യ​വ​രി പാ​ടി​ത്തു​ട​ങ്ങു​മ്പോ​ഴേ നി​ശ്ശ​ബ്ദ​മാ​കും സ​ദ​സ്സ്. പാ​ടി​ത്തീ​ർ​ന്നാ​ൽ നി​ല​ക്കാ​ത്ത ​ൈകയ​ടി ഉ​റ​പ്പ്. കെ.പി.എ.സി ഓ​ഫിസി​ലി​രു​ന്ന് ആ ​പാ​ട്ട് പാ​ടി​പ്പ​ഠി​പ്പി​ച്ചു​ത​ന്ന ദ​ക്ഷി​ണാ​മൂ​ർ​ത്തി സ്വാ​മി​യെ​യാ​ണ് ഓ​ർമ ​വ​രി​ക. മ​ന​സ്സു​കൊ​ണ്ട് സ്വാ​മി​യെ ന​മി​ക്കും അ​പ്പോ​ൾ. സ്വാ​മി​യു​ടെ ശ​ബ്ദ​ത്തി​ൽ വ​രു​ന്ന നു​റു​ങ്ങു സം​ഗ​തി​ക​ളും ഭാ​വ​ങ്ങ​ളു​മൊ​ക്കെ ആ​ലാ​പ​ന​ത്തി​ൽ അ​തേ​പ​ടി കൊ​ണ്ടു​വ​രു​ക അ​ത്ര എ​ളു​പ്പ​മ​ല്ല. എ​ങ്കി​ലും, എ​നി​ക്ക് അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ പ്ര​തീ​ക്ഷ​ക്കൊ​ത്ത് ഉ​യ​രാ​ൻ ക​ഴി​ഞ്ഞു എ​ന്നു​ത​ന്നെ​യാ​ണ് വി​ശ്വാ​സം. സം​ഗീ​തം ശാ​സ്ത്രീ​യ​മാ​യി അ​ഭ്യ​സി​ച്ച​തി​ന്റെ ഗു​ണ​മാ​കാം. നാ​ട​ക​രം​ഗ​ത്ത് അ​ത്ത​രം ഗാ​യ​ക​ർ കു​റ​വാ​യി​രു​ന്നു അ​ന്ന്.’’

രാ​ഗ​മാ​ലി​ക​യാ​യാ​ണ് സ്വാ​മി ‘‘സ്വ​ർഗ​വാ​തി​ൽ​പ്പ​ക്ഷി’’ ചി​ട്ട​പ്പെ​ടു​ത്തി​യ​ത്; ശ​രി​ക്കും ഒ​രു ശാ​സ്ത്രീ​യ​ കൃ​തി​യു​ടെ മാ​തൃ​ക​യി​ൽ. നാ​ട്ട​ക്കു​റി​ഞ്ഞി​യി​ൽ തു​ട​ങ്ങി ശ്യാമ, ക​ല്യാ​ണി, ആ​ന​ന്ദ​ഭൈ​ര​വി, കാ​പി എ​ന്നീ രാ​ഗ​ങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ ഒ​ഴു​കി​പ്പോ​കു​ന്ന ഗാ​നം. ‘‘ലൈ​വ് ആ​യി പാ​ടി​ക്കൊ​ണ്ട് വേ​ണം നാ​ട​ക​ത്തി​ൽ അ​ഭി​ന​യി​ക്കാ​ൻ. പി​ന്ന​ണി​പ്പാ​ട്ടി​നൊ​ത്ത് ചു​ണ്ട​ന​ക്കു​ക എ​ന്ന ഏ​ർ​പ്പാ​ട് നാ​ട​ക​ത്തി​ൽ അ​ത്ര പ്ര​ചാ​രം നേ​ടി​യി​ട്ടി​ല്ല. വൈ​വി​ധ്യ​മാ​ർ​ന്ന അ​ഞ്ചു രാ​ഗ​ങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ സ​ഞ്ച​രി​ക്കു​ന്ന പാ​ട്ട് സ്റ്റേ​ജി​ൽ അ​തി​ന്റെ എ​ല്ലാ വി​കാ​ര​ങ്ങ​ളും ഭാ​വ​ങ്ങ​ളും ഉ​ൾ​ക്കൊ​ണ്ട് പാ​ടു​ക ശ​രി​ക്കും ഒ​രു വെ​ല്ലു​വി​ളി ത​ന്നെ​യാ​യി​രു​ന്നു. രം​ഗ​ത്ത് ഒ​പ്പം അ​ഭി​ന​യി​ക്കു​ന്ന ന​ടി​യും കൂ​ടെ പാ​ടും. പി​ന്നീ​ട് ആ ​പാ​ട്ട് റെ​ക്കോ​​ഡ് ആ​യ​പ്പോ​ൾ കെ.പി.എ.സി ല​ളി​ത​യാ​ണ് സ​ഹ​ഗാ​യി​ക​യാ​യി വ​ന്ന​ത്.’’

‘തു​ലാ​ഭാ​ര’ത്തി​ൽ ബാ​ബു​വി​ന്റെ വേ​ഷ​മാ​യി​രു​ന്നു ര​വി​ക്ക്. പി​റ​ന്നാ​ൾ ആ​ഘോ​ഷവേ​ള​യി​ൽ കൂ​ട്ടു​കാ​രി വ​ത്സ​ല​യു​മൊ​ത്ത് ബാ​ബു പാ​ടു​ന്ന പാ​ട്ടാ​ണ് ‘‘സ്വ​ർ​ഗ​വാ​തി​ൽ​പ്പ​ക്ഷി...’’ സി​നി​മ​യി​ൽ ഇ​തേ സ​ന്ദ​ർ​ഭ​ത്തി​നുവേ​ണ്ടി വ​യ​ലാ​ർ-ദേ​വ​രാ​ജ​ൻ ടീം ​ഒ​രു​ക്കി​യ ഗാ​ന​വും ഹി​റ്റാ​യി​രു​ന്നു: ‘‘പ്ര​ഭാ​ത​ഗോ​പു​ര വാ​തി​ൽ തു​റ​ന്നു പ​ണ്ടു മ​നു​ഷ്യ​ൻ വ​ന്നു...’’ രം​ഗ​ത്ത് അ​ഭി​ന​യി​ച്ച​ത് മ​ധു​വും ഷീ​ല​യും. ‘‘വ​യ​ലാ​റി​ന്റെ വ​രി​ക​ളാ​ണോ സ്വാ​മി​യു​ടെ സം​ഗീ​ത​മാ​ണോ ഒ​രു ചു​വ​ട് മു​ന്നി​ൽ എ​ന്ന​റി​യി​ല്ല. അ​ത്ര​യും തി​ക​വാ​ർ​ന്ന ഗാ​ന​ശി​ൽപമാ​യി​രു​ന്നു ‘സ്വ​ർഗ​വാ​തി​ൽ​പ്പ​ക്ഷി.’ അ​ത്ത​ര​മൊ​രു ഗാ​നം പാ​ടാ​ൻ നി​യോ​ഗി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​ത് സു​കൃ​ത​മാ​യി ക​രു​തു​ന്നു ഞാ​ൻ’’ -നാ​ട​ക​രം​ഗ​ത്തെ ആ​രം​ഭ​നാ​ളു​ക​ളി​ൽ പൊ​ൻ​കു​ന്നം ര​വി എ​ന്ന​റി​യ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്ന കെ.പി.എ.സി ര​വി പ​റ​യും.

അ​തേ നാ​ട​ക​ത്തി​ൽ മ​റ്റൊ​രു ഹി​റ്റ് ഗാ​നം കൂ​ടി​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു ര​വി​യു​ടെ വ​ക​യാ​യി: ‘‘ഇ​ന്ന​ലെ പെ​യ്ത മ​ഴ​യ്ക്കി​ന്നു കു​രു​ക്കു​മൊ​രു പൊ​ന്നി​ൻ ത​ക​രാ​യ​ല്ല​നു​രാ​ഗം...’’ വ​ല​ചി രാ​ഗ​ത്തി​ലാ​ണ് സ്വാ​മി ആ ​പ്ര​ണ​യ​ഗാ​നം ചി​ട്ട​പ്പെ​ടു​ത്തി​യ​ത്. ‘‘സ്റ്റേ​ജി​ൽ പാ​ടി അ​ഭി​ന​യി​ക്കു​ന്ന​തി​ന്റെ സാ​ങ്കേ​തി​ക പ്ര​ശ്ന​ങ്ങ​ളൊ​ക്കെ മ​റി​ക​ട​ക്കാ​ൻ സ​ഹാ​യി​ച്ച​ത് തോ​പ്പി​ൽ ഭാ​സി​യു​ടെ മാ​ർ​ഗ​നി​ർ​ദേ​ശ​ങ്ങ​ളാ​ണ്’’ -ര​വി​യു​ടെ ഓ​ർമ. എ​ല്ലാ അ​ർ​ഥ​ത്തി​ലും ഒ​രു പ്രഫ​ഷന​ൽ നാ​ട​കാ​ചാ​ര്യ​നാ​ണ് ഭാ​സി. നാ​ട​ക​ത്തി​ന്റെ എ​ല്ലാ സൂ​ക്ഷ്മ​വ​ശ​ങ്ങ​ളും ഉ​ൾ​ക്കൊ​ണ്ടി​ട്ടു​ള്ള ഒ​രാ​ൾ.

‘തു​ലാ​ഭാ​ര’​ത്തി​നു മു​മ്പ് ‘യു​ദ്ധ​കാ​ണ്ഡ’​ത്തി​ലും ‘കൂ​ട്ടു​കു​ടും​ബ’​ത്തി​ലും അ​ഭി​ന​യി​ച്ചു പാ​ടി​യി​രു​ന്നു ര​വി. ഒ.​എ​ൻ.വി-​ദേ​വ​രാ​ജ​ൻ ടീം ​കാ​ളി​ദാ​സ ക​ലാ​കേ​ന്ദ്ര​ത്തി​ലേ​ക്ക് യാ​ത്ര​യാ​യി​രു​ന്നു അ​പ്പോ​ഴേ​ക്കും. തൊ​ടു​ന്ന​തെ​ല്ലാം പൊ​ന്നാ​ക്കി​ക്കൊ​ണ്ടി​രു​ന്ന ആ ​കൂ​ട്ടു​കെ​ട്ടി​ന് ബ​ദ​ലാ​യി മ​റ്റൊ​രു വി​ജ​യ​സ​ഖ്യ​ത്തെ ക​ണ്ടെ​ത്തേ​ണ്ട​ത് അ​നി​വാ​ര്യ​മാ​യി മാ​റി കെ.പി.എ.സിക്ക്. അ​ങ്ങ​നെ​യാ​ണ് എം.​ബി. ശ്രീ​നി​വാ​സ​നും കെ. ​രാ​ഘ​വ​നും എ​ൽ.പി.​ആ​ർ. വ​ർമ​യും ബാ​ബു​രാ​ജു​മൊ​ക്കെ കെ.പി.എ.സിയു​മാ​യി സ​ഹ​ക​രി​ക്കാ​ൻ ഇ​ട​വ​രു​ന്ന​ത്.

വ​യ​ലാ​ർ-ബാ​ബു​രാ​ജ് ടീ​മി​നാ​യി​രു​ന്നു ‘യു​ദ്ധ​കാ​ണ്ഡ’ത്തി​ലെ ഗാ​ന​സൃ​ഷ്ടി​യു​ടെ ചു​മ​ത​ല. മ​ല​ബാ​റി​ലെ നാ​ട​ക​സം​ഘ​ങ്ങ​ൾ​ക്കുവേ​ണ്ടി പാ​ട്ടു​ക​ൾ ഒ​രു​ക്കി​യി​ട്ടു​ണ്ടെ​ങ്കി​ലും കെ.പി.എ.സിയു​മാ​യി ബാ​ബു​രാ​ജ് സ​ഹ​ക​രി​ച്ച​ത് ന​ടാ​ടെ. ഹാ​ർ​മോ​ണി​യ​ത്തി​ന്റെ ക​ട്ട​ക​ളി​ലൂ​ടെ ച​ടു​ല​വേ​ഗ​ത്തി​ൽ വി​ര​ലു​ക​ളോ​ടി​ച്ച് ഓ​രോ പാ​ട്ടും പാ​ടി​ത്ത​രു​ന്ന ബാ​ബു​രാ​ജി​ന്റെ ചി​ത്രം ര​വി​യു​ടെ ഓ​ർമ​യി​ലു​ണ്ട്. ‘‘ശ​രി​ക്കും മാ​ന്ത്രി​ക​നാ​യി​രു​ന്നു ബാ​ബു​ക്ക. ഓ​രോ പാ​ട്ടി​നും അ​തു​വ​രെ കേ​ൾ​ക്കാ​ത്ത ശൈ​ലി​യി​ലു​ള്ള ഈ​ണ​ങ്ങ​ൾ. ഏ​റ്റ​വും കൂ​ടു​ത​ൽ ജ​ന​പ്രീ​തി നേ​ടി​യ​ത് ദാ​ർ​ശ​നി​ക മാ​ന​ങ്ങ​ൾ ഉ​ൾ​ക്കൊ​ള്ളു​ന്ന ‘ഈ​രേ​ഴു പ​തി​നാ​ലു ലോ​ക​ങ്ങ​ൾ​ക്കു​മൊ​രീ​ശ്വ​ര​നു​ണ്ടോ ഇ​ല്ല​യോ’ എ​ന്ന സം​ഘ​ഗാ​ന​മാ​ണ്. ഒ​രു യോ​ഗ​ത്തി​ൽ ഞാ​ൻ പാ​ടു​ന്ന​താ​യാ​ണ് അ​ത് നാ​ട​ക​ത്തി​ൽ വ​രു​ന്ന​ത്. ന​ടി​യും ഗാ​യി​ക​യു​മാ​യ ശ്രീ​ല​ത​യും പി.​എം. ഗം​ഗാ​ധ​ര​നുമൊ​ക്കെ​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു കോ​റ​സി​ൽ എ​ന്നാ​ണ് ഓ​ർമ. ഇ​ന്ത്യ​യി​ലെ ഏ​ത് വേ​ദി​യി​ലും ആ ​പാ​ട്ട് പാ​ടി​ക്ക​ഴി​ഞ്ഞാ​ൽ നി​ല​ക്കാ​ത്ത ഹ​ർ​ഷാ​ര​വം ഉ​യ​രും. വ​രി​ക​ളുടെ​യും സം​ഗീ​ത​ത്തി​ന്റെ​യും ശ​ക്തി​യാ​വാം.’’ അ​തേ നാ​ട​ക​ത്തി​ൽ ‘‘ദാ​ഹം ദാ​ഹം ദാ​ഹ​മെ​ന്തൊ​രു ദാ​ഹം‘‘, ‘‘മ​രാ​ളി​കേ മാ​യാ​മ​രാ​ളി​കേ മാ​ന​സ​സ​ര​സ്സി​ൽ മ​യ​ങ്ങി​യു​ണ​രും മാ​യാ​മ​രാ​ളി​കേ’’ എ​ന്നീ ഗാ​ന​ങ്ങ​ൾ​ക്കും ശ​ബ്ദം പ​ക​ർ​ന്നു ര​വി.

‘കൂ​ട്ടു​കു​ടും​ബ’​ത്തി​ൽ എ​ൽ.പി.​ആ​ർ. വ​ർമ​യാ​യി​രു​ന്നു സം​ഗീ​തസം​വി​ധാ​യ​ക​ൻ. ര​ച​ന വ​യ​ലാ​ർ ത​ന്നെ. ‘‘ച​ന്ദ്ര​മ​ണ്ഡ​ല​മേ പാ​ർ​വ​ണ ച​ന്ദ്ര​മ​ണ്ഡ​ല​മേ’’ ആ​ണ് ഈ ​നാ​ട​ക​ത്തി​ൽനി​ന്ന് ഇ​ന്നും ഓ​ർമ​യി​ൽ ഒ​ഴു​കി​യെ​ത്തു​ന്ന ഗാ​നം. പി​ൽ​ക്കാ​ല​ത്ത് ‘പേ​ൾ​വ്യൂ’ എ​ന്ന സി​നി​മ​യി​ലൂ​ടെ പ്ര​ശ​സ്ത​മാ​യ ‘‘ത​ങ്ക​ത്താ​ഴി​ക​ക്കു​ട​മ​ല്ല’’ എ​ന്ന ഗാ​ന​ത്തി​ന്റെ ആ​ശ​യം ഈ ​ഗാ​ന​ത്തി​ൽ വ്യ​ത്യ​സ്ത വ​രി​ക​ളി​ലൂ​ടെ ആ​വി​ഷ്ക​രി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ട് വ​യ​ലാ​ർ: ‘‘ഇ​ന്ന് സ​യ​ൻ​സി​ൻ ചി​റ​കു​ക​ൾ വീ​ശി വ​ന്നു മ​നു​ഷ്യ​ൻ നി​ന്ന​രി​കി​ൽ, പൂ​വു​ക​ൾ വി​ട​രാ​ത്ത പൂ​ന്തെ​ന്ന​ൽ കേ​റാ​ത്ത പു​രാ​ണ ശൂ​ന്യ​ത​യ​ല്ലോ നീ​യൊ​രു പു​രാ​ണ​ശൂ​ന്യ​ത​യ​ല്ലോ...’’ ക​ണി​യാ​പു​രം രാ​മ​ച​ന്ദ്ര​ന്റെ ര​ച​ന​യാ​യ ‘മാ​ന​സ​പു​ത്രി’​യി​ലും വ​യ​ലാ​ർ-എ​ൽ.പി.​ആ​ർ സ​ഖ്യ​ത്തി​നു വേ​ണ്ടി പാ​ടി ര​വി. ‘‘അ​മൃ​ത​മ​തീ പു​ഷ്പ​ത്തി​നോ​ടോ അ​നം​ഗ ര​തീചി​ത്ര​ത്തി​നോ​ടോ’’ എ​ന്ന ഗാ​ന​മാ​ണ് കൂ​ട്ട​ത്തി​ൽ പ്ര​ശ​സ്ത​മാ​യ​ത്. ‘നി​ങ്ങ​ളെ​ന്നെ ക​മ്യൂ​ണി​സ്റ്റാ​ക്കി’​യു​ടെ തു​ട​ർ​ച്ചപോ​ലെ തോ​പ്പി​ൽ ഭാ​സി അ​വ​ത​രി​പ്പി​ച്ച ‘ഇ​ന്ന​ലെ ഇ​ന്ന് നാ​ളെ’യാ​ണ് ര​വി അ​വ​സാ​ന​മാ​യി പാ​ടി​യ കെ.പി.എ.സി നാ​ട​കം.

കെ.പി.എ.സി എ​ന്ന പ്ര​സ്ഥാ​ന​ത്തോ​ട് വി​ട​വാ​ങ്ങി സ​ർ​ക്കാ​ർ സ​ർ​വി​സി​ൽ പ്ര​വേ​ശി​ച്ച​ത് 1970ൽ. ​ആ​ർ​പ്പൂ​ക്ക​ര ഗ​വ. ഹൈ​സ്‌​കൂ​ളി​ൽ അ​ധ്യാ​പ​ക​നാ​യാ​ണ് തു​ട​ക്കം. 27 വ​ർ​ഷ​ത്തെ ഉ​ദ്യോ​ഗ​പ​ർ​വം അ​വ​സാ​നി​പ്പി​ച്ചു വി​ര​മി​ക്കു​മ്പോ​ൾ ചേ​ന​പ്പാ​ടി ആ​ർ.വി.​ജി.എ​ച്ച്.എ​സി​ൽ അ​ധ്യാ​പ​ക​നാ​യി​രു​ന്നു ര​വി. അ​തി​ന​കം പൊ​ൻ​കു​ന്ന​ത്ത് സ്വാ​തി​ തി​രു​നാ​ൾ സം​ഗീ​ത വി​ദ്യാ​ല​യം എ​ന്ന സ്ഥാ​പ​ന​ത്തി​നും തു​ട​ക്ക​മി​ട്ടു അ​ദ്ദേ​ഹം. ‘‘എ​ണ്ണ​മ​റ്റ ശി​ഷ്യ​രാ​ണ് എ​ന്റെ വി​ല​പ്പെ​ട്ട സ​മ്പാ​ദ്യം. അ​വ​രി​ൽ പ​ല​രും ഉ​യ​ര​ങ്ങ​ളി​ലെ​ത്തി എ​ന്ന​ത് അ​ഭി​മാ​നി​ക്കാ​വു​ന്ന കാ​ര്യം.’’

സം​ഗീ​ത​ജ്ഞ​നാ​യ മു​ണ്ടി​യാ​നി​ക്ക​ൽ ഗോ​പാ​ല​ൻ നാ​യ​രു​ടെ​യും ഗൗ​രി​യ​മ്മ​യു​ടെ​യും മ​ക​നാ​യി പൊ​ൻ​കു​ന്ന​ത്ത് ജ​നി​ച്ച എം.ജി. ര​വി​യെ പാ​ട്ടി​ന്റെ വ​ഴി​യി​ലെ​ത്തി​ച്ച​ത് വീ​ട്ടി​ലെ സം​ഗീ​താ​ന്ത​രീ​ക്ഷംത​ന്നെ. അ​ച്ഛ​നാ​യി​രു​ന്നു ആ​ദ്യ​ ഗു​രു. പി​ന്നീ​ട് ക​ലാ​മ​ണ്ഡ​ലം വാ​സു​ദേ​വ​ൻ നാ​യ​രു​ടെ ശി​ഷ്യ​നാ​യി. എ​സ്.എ​സ്.എ​ൽ.സി ​പൂ​ർ​ത്തി​യാ​ക്കി​യശേ​ഷം 1960ൽ ​തി​രു​വ​ന​ന്ത​പു​ര​ത്ത് സ്വാ​തി തി​രു​നാ​ൾ അ​ക്കാ​ദ​മി​യി​ൽ ഗാ​ന​ഭൂ​ഷ​ണം കോ​ഴ്‌​സി​ന് ചേ​ർ​ന്ന ര​വി​യെ അ​വി​ടെ കാ​ത്തി​രു​ന്ന​ത് ശെ​മ്മാ​ങ്കു​ടി ശ്രീ​നി​വാ​സ​യ്യ​രെ​യും ജി.എ​ൻ. ബാ​ല​സു​ബ്ര​ഹ്മ​ണ്യ​ത്തെ​യുംപോ​ലു​ള്ള മ​ഹാ​ ഗു​രു​ക്ക​ന്മാ​ർ. ആ ​സ​മ​യ​ത്ത് അ​വി​ടെ വി​ദ്വാ​ൻ കോ​ഴ്‌​സി​ന് പ​ഠി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്ന ഫോ​ർ​ട്ട് കൊ​ച്ചി​ക്കാ​ര​നു​മാ​യി​ട്ടാ​യി​രു​ന്നു ഏ​റ്റ​വും വ​ലി​യ കൂ​ട്ട്. പ​യ്യ​ന്റെ പേ​ര് കെ.​ജെ. യേ​ശു​ദാ​സ്.

‘‘തൈ​ക്കാ​ട് സ​രോ​ജാ​ നാ​യ​രു​ടെ ലോ​ഡ്ജി​ൽ ഞ​ങ്ങ​ൾ ഒ​രു​മി​ച്ചാ​യി​രു​ന്നു താ​മ​സം. ആ ​കാ​ല​മൊ​ന്നും മ​റ​ക്കാ​നാ​വി​ല്ല. ന​ട​ക്കാ​ൻ പോ​കു​ന്ന​തും കാ​പ്പി കു​ടി​ക്കാ​ൻ പോ​കു​ന്ന​തും പാ​ട്ടു കേ​ൾ​ക്കാ​ൻ പോ​കു​ന്ന​തു​മൊ​ക്കെ ഒ​രു​മി​ച്ചാ​ണ്. ഇ​ട​ക്ക് ദാ​സ് എ​ന്റെ സൈ​ക്കി​ളി​ന്റെ പി​ന്നി​ൽ ക​യ​റും. ഇ​യ്യി​ടെ അ​ദ്ദേ​ഹം അ​തൊ​ക്കെ ഓ​ർ​ത്തെ​ടു​ത്തു പ​റ​ഞ്ഞ​പ്പോ​ൾ സ​ന്തോ​ഷം തോ​ന്നി’’ -ര​വി.

ക​മ്യൂ​ണി​സ്റ്റ് പാ​ർ​ട്ടി​യു​ടെ പി​ള​ർ​പ്പി​നെ തു​ട​ർ​ന്നു​ണ്ടാ​യ പ്ര​തി​സ​ന്ധി​യി​ൽനി​ന്ന് ക​ര​ക​യ​റാ​ൻ കെ.പി.എ.സി കൊ​ണ്ടു​പി​ടി​ച്ചു ശ്ര​മി​ക്കു​ന്ന​തി​നി​ടെയാണ് തോ​പ്പി​ൽ ഭാ​സി​യും വെ​ളി​യം ഭാ​ർഗ​വ​നും കേ​ശ​വ​ൻ പോ​റ്റി​യും നി​ന​ച്ചി​രി​ക്കാ​തെ ഒ​രുനാ​ൾ ര​വി​യെ തേ​ടി​യെ​ത്തി​യ​ത്. കെ.പി.എ.സിയു​ടെ അ​ഭി​മാ​ന​മാ​യ കെ.​എ​സ്. ജോ​ർ​ജ് അ​തി​ന​കം ട്രൂ​പ്പി​നോ​ട് വി​ട​പ​റ​ഞ്ഞി​രു​ന്നു. പ​ക​രം ന​ല്ലൊ​രു ഗാ​യ​ക​ന​ട​നെ വേ​ണം. ഗാ​ന​ഭൂ​ഷ​ണം ഒ​ന്നാം ക്ലാ​സോ​ടെ പാ​സാ​യശേ​ഷം ഗാ​ന​പ്ര​വീ​ണ​ക്ക് പ​ഠി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ക​യാ​ണ് ആ ​സ​മ​യ​ത്ത് ര​വി. ‘‘തി​രു​വ​ന​ന്ത​പു​രം സ്റ്റേ​റ്റ് ക​മ്മി​റ്റി ഓ​ഫീ​സി​ൽ ചെ​ല്ലാ​നാ​ണ് എ​നി​ക്ക് കി​ട്ടി​യ നി​ർദേ​ശം. അ​വി​ടെ വെ​ച്ച് ഒ​ന്നു ര​ണ്ടു പാ​ട്ടു​ക​ൾ പാ​ടി​ച്ചു കേ​ട്ടു. കൊ​ള്ളാം എ​ന്ന് തോ​ന്നി​യി​രി​ക്ക​ണം. ഉ​ട​ൻ കെ.പി.എ.സിയി​ൽ ചേ​ർ​ന്നു​കൊ​ള്ളാ​ൻ പ​റ​ഞ്ഞു. അ​ച്ഛ​നോ​ട് ചോ​ദി​ച്ചു സ​മ്മ​തം വാ​ങ്ങ​ണം എ​ന്നാ​യി ഞാ​ൻ. ഭാ​ഗ്യ​വ​ശാ​ൽ അ​ച്ഛ​ന് എ​തി​ർ​പ്പൊ​ന്നും ഉ​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല. എ​ന്റെ കെ.പി.എ.സി ജീ​വി​ത​ത്തി​ന്റെ തു​ട​ക്കം അ​വി​ടെ നി​ന്നാ​ണ്.’’

അ​ടു​ത്ത ഏ​ഴു കൊ​ല്ലം കെ.പി.എ.സി ആ​യി​രു​ന്നു ര​വി​യു​ടെ ‘ത​റ​വാ​ട്’. കേ​ര​ള​ത്തി​ന​ക​ത്തും പു​റ​ത്തു​മാ​യി നൂ​റു​ക​ണ​ക്കി​ന് വേ​ദി​ക​ൾ. പ്ര​ഗല്ഭ​രാ​യ ക​ലാ​കാ​ര​ന്മാ​ർ​ക്കൊ​പ്പ​മു​ള്ള യാ​ത്ര​ക​ൾ. ‘‘നാ​ട​ക​ത്തി​ലെ സം​ഭാ​ഷ​ണ​ങ്ങ​ളും പാ​ട്ടു​ക​ളു​മൊ​ക്കെ വൈ​കാ​രി​ക​മാ​യാ​ണ് സ​ദ​സ്സ് ഉ​ൾ​ക്കൊ​ള്ളു​ക. ‘തു​ലാ​ഭാ​ര’​ത്തി​ന്റെ അ​വ​സാ​ന ഭാ​ഗ​ത്ത് നാ​യി​ക മ​ക​ളെ വി​ഷം കൊ​ടു​ത്തു കൊ​ല്ലു​ന്ന രം​ഗം ക​ണ്ട് വാ​വി​ട്ടു ക​ര​യും സ്ത്രീ​ക​ൾ. മ​റ​ക്കാ​നാ​വാ​ത്ത അ​നു​ഭ​വ​ങ്ങ​ളാ​ണ് അ​തൊ​ക്കെ.’’

സി​നി​മ ഒ​രി​ക്ക​ലും വ​ലി​യൊ​രു ആ​ക​ർ​ഷ​ണ​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല ര​വി​ക്ക്. സി​നി​മാ​ലോ​ക​ത്തി​ന്റെ അ​ന്ത​രീ​ക്ഷ​വു​മാ​യി യോ​ജി​ച്ചുപോ​കാ​മെ​ന്ന് പ്ര​തീ​ക്ഷ​യും ഉ​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല. മ​ദ്യ​പാ​ന​വും പു​ക​വ​ലി​യു​മൊ​ന്നും ഇ​ല്ലാ​ത്ത ജീ​വി​ത​മാ​യി​രു​ന്ന​ല്ലോ. എ​ന്നി​ട്ടും ഒ​രു സി​നി​മ​യി​ൽ പാ​ടി. ‘പ​ട്ടാ​ഭി​ഷേ​ക’ത്തി​ൽ (1974) ‘‘പ​ഞ്ച​മി സ​ന്ധ്യ​യി​ൽ’’ (ശ്രീ​കു​മാ​ര​ൻ ത​മ്പി-ആ​ർ.കെ. ​ശേ​ഖ​ർ) എ​ന്ന ഗാ​നം. ‘‘സം​ഗീ​താ​ധ്യാ​പ​ന​മാ​യി​രു​ന്നു ഏ​റ്റ​വും പ്രി​യ​പ്പെ​ട്ട മേ​ഖ​ല. എ​ങ്കി​ലും നാ​ട​ക​ജീ​വി​തം മ​റ​ക്കാ​നാ​വി​ല്ല. പ്ര​ത്യേ​കി​ച്ച് ‘‘സ്വ​ർ​ഗ​വാ​തി​ൽ​പ്പ​ക്ഷി’’ എ​ന്ന ഗാ​നം. ആ ​പാ​ട്ടി​ലൂ​ടെ​യാ​ണ​ല്ലോ പ​ല​രും ഇ​ന്നും എ​ന്നെ തി​രി​ച്ച​റി​യു​ന്ന​ത്’’ -ഭാ​ര്യ വി​ജ​യ​മ്മ​ക്കും മ​ക​ൻ ര​വി​ശ​ങ്ക​റി​നും ഒ​പ്പം ചെ​റു​വ​ള്ളി​യി​ൽ താ​മ​സി​ക്കു​ന്ന ര​വി​യു​ടെ വാ​ക്കു​ക​ൾ. ര​ഞ്ജി​നി, ര​ജി​ത എ​ന്നി​വ​രാ​ണ് മ​റ്റു മ​ക്ക​ൾ.

പാ​ട്ടെ​ഴു​തി​യ വ​യ​ലാ​റും ഈ​ണ​മി​ട്ട ദ​ക്ഷി​ണാ​മൂ​ർ​ത്തി​യും കൂ​ടെ​ പാ​ടി​യ ല​ളി​ത​യു​മെ​ല്ലാം ഓ​ർ​മ. പ​ക്ഷേ, ര​വി​യു​ടെ ഓ​ർ​മ​ക​ളു​ടെ ആ​കാ​ശ​ത്ത് വ​യ​ലാ​റി​ന്റെ സ്വ​ർ​ഗവാ​തി​ൽ​പ്പ​ക്ഷി ഇ​ന്നും ചി​റ​ക​ടി​ച്ചു പ​റ​ക്കു​ന്നു; സ​ത്യ​ത്തി​നെ​ത്ര വ​യ​സ്സാ​യി എ​ന്ന ചോ​ദ്യ​ത്തോ​ടെ. ‘‘അ​ബ്ധി​ത്തി​ര​ക​ൾ ത​ൻ വാ​ചാ​ല​ത​ക്ക​തിനുത്ത​രം ഇ​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു, ഉ​ത്തും​ഗ വി​ന്ധ്യ ഹി​മാ​ച​ല​ങ്ങ​ൾ​ക്ക​തി​നു​ത്ത​രം ഇ​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു.’’