പീഡനങ്ങളില്‍ സഹികെട്ട ഭൂമി

മ​നു​ഷ്യ​വം​ശ​ത്തി‍െൻറ നി​ല​നി​ല്‍പി​നെ അ​പ​ക​ട​ത്തി​ലാ​ക്കും​വി​ധം കാ​ലാ​വ​സ്ഥ വ്യ​തി​യാ​ന​ങ്ങ​ള്‍ സം​ഭ​വി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്നു. സൃ​ഷ്​​ടി​ക​ളി​ല്‍ കൂ​ടു​ത​ല്‍ ബു​ദ്ധി​യു​ള്ള​വ​രും സ​മ​ർ​ഥ​രും അ​നു​ഗൃ​ഹീ​ത​രു​മാ​യ മാ​ന​വ​രു​ടെ കു​ലം സ​ര്‍വ​നാ​ശ​ത്തി​ലേ​ക്ക് കൂ​പ്പു​കു​ത്തു​ക​യാ​ണ്. നാം ​കെ​ട്ടി​പ്പൊ​ക്കി​യ നാ​ഗ​രി​ക​ത​ക​ള്‍ മ​ണ്ണ​ടി​യു​വാ​ന്‍ ഇ​നി അ​ധി​ക​കാ​ല​മി​ല്ല. കാ​ര്‍ബ​ണ്‍ സം​യു​ക്ത​ങ്ങ​ളും മീ​ഥൈ​നും ഇ​ത​ര ഹ​രി​ത​ഗൃ​ഹ വാ​ത​ക​ങ്ങ​ളും വ​ന്‍തോ​തി​ല്‍ നി​ത്യ​വും ബ​ഹി​ര്‍ഗ​മി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്നു. ആ​ഗോ​ള​താ​പ​നം നി​യ​ന്ത്രി​ക്കാ​ന്‍ ക​ല്‍ക്ക​രി​യു​ടെ​യും ഫോ​സി​ല്‍ ഇ​ന്ധ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും ഉ​പ​ഭോ​ഗം അ​വ​സാ​നി​പ്പി​ക്കേ​ണ്ടി വ​രും. ഈ ​സാ​ഹ​ച​ര്യ​ത്തി​ലാ​ണ് ഗ്ലാ​സ്‌​ഗോ കാ​ലാ​വ​സ്ഥ ഉ​ച്ച​കോ​ടി ന​ട​ന്ന​ത്. കോ​പ്പ് 26( COP 26) എ​ന്ന് അ​റി​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന ഈ ​സ​മ്മേ​ള​ന​ത്തി​ല്‍ ഇ​രു​നൂ​റ് രാ​ഷ്​​ട്ര​ങ്ങ​ളി​ല്‍ നി​ന്നാ​യി ഇ​രു​പ​ത്ത​യ്യാ​യി​രം പ്ര​തി​നി​ധി​ക​ള്‍ വ​ന്നു​ചേ​ര്‍ന്നു.

നൂ​റ്റി ഇ​രു​പ​ത് രാ​ഷ്​​ട്ര​ത്ത​ല​വ​ന്മാ​ര്‍ സ​മ്മേ​ള​ന​ത്തി​ല്‍ പ​ങ്കെ​ടു​ത്തു. ഏ​റ്റ​വും കൂ​ടു​ത​ല്‍ ക​ല്‍ക്ക​രി ഉ​പ​യോ​ഗി​ക്കു​ന്ന​വ​രും കാ​ര്‍ബ​ന്‍ ബ​ഹി​ര്‍ഗ​മ​ന​ത്തി​‍െൻറ 27 ശ​ത​മാ​നം ഉ​ത്ത​ര​വാ​ദി​ത്ത​മു​ള്ള​വ​രു​മാ​യ ചൈ​ന​യെ പ്ര​തി​നി​ധാ​നം​െ​ച​യ്​​ത്​ ആ​രും വ​ന്നി​ല്ല. ആ​സ്‌​ത്രേ​ലി​യ​യും ഉ​യ​ര്‍ന്ന​തോ​തി​ല്‍ ക​ല്‍ക്ക​രി ഉ​പ​ഭോ​ഗ​മു​ള്ള രാ​ജ്യ​മാ​ണ്, അ​വ​രും പ​ങ്കെ​ടു​ത്തി​ല്ല. ഇ​പ്പോ​ഴ​ത്തെ ആ​ഗോ​ള താ​പ​ന വ​ർ​ധ​ന​വ് 1.5 ഡി​ഗ്രി സെ​ല്‍ഷ്യ​സ് ആ​ണ്. ഇ​തു ര​ണ്ടി​നു താ​ഴെ നി​ര്‍ത്താ​നാ​ണ് തീ​രു​മാ​നി​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള​തെ​ന്നു പ​റ​യു​ന്നു. സ​മ്മേ​ള​ന​ത്തി​ല്‍ എ​ണ്ണ​മ​റ്റ ശാ​സ്ത്ര​ജ്ഞ​രും പ​രി​സ്ഥി​തി സം​ഘ​ട​ന പ്ര​തി​നി​ധി​ക​ളും പ​രി​സ്ഥി​തി വി​ദ​ഗ്ധ​രും ഉ​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അ​വ​ര്‍ സ​ത്യ​സ​ന്ധ​മാ​യ വ​സ്തു​ത​ക​ള്‍ മു​ന്നോ​ട്ടു​വെ​ച്ചു. അ​വ​യെ​ല്ലാം കാ​തു​കൂ​ര്‍പ്പി​ച്ച് സ​മ്മേ​ള​നം കേ​ട്ടു. തീ​രു​മാ​ന​ങ്ങ​ളി​ലെ​ത്തി​ച്ചേ​രു​മ്പോ​ള്‍ ആ ​ശ​ക്തി പ്ര​ക​ടി​ത​മാ​യി​ല്ല.

ക​ല്‍ക്ക​രി​യും ഫോ​സി​ല്‍ ഇ​ന്ധ​ന​ങ്ങ​ളും നി​ര്‍ത്ത​ലാ​ക്കു​ന്ന​തോ​ടെ ലോ​ക​രാ​ഷ്​​ട്ര​ങ്ങ​ളു​ടെ സ​മ്പ​ദ് വ്യ​വ​സ്ഥ ത​കി​ടം​മ​റി​യാം. ക​ല്‍ക്ക​രി​യും പെ​ട്രോ​ളി​യം ഉ​ൽ​പ​ന്ന​ങ്ങ​ളും​കൊ​ണ്ട്​ സ​മ്പ​ന്ന​മാ​യ രാ​ഷ്​​ട്ര​ങ്ങ​ള്‍ക്ക് തി​രി​ച്ച​ടി​യേ​ല്‍ക്കാം. മി​ക്ക രാ​ഷ്​​ട്ര​ങ്ങ​ള്‍ക്കും ഊ​ര്‍ജ്ജ​സ്രോ​ത​സ്സി​ല്‍ മാ​റ്റം​വ​രു​മ്പോ​ള്‍ എ​ന്തു സം​ഭ​വി​ക്കു​മെ​ന്ന വേ​വ​ലാ​തി​യു​ണ്ട്. എ​ങ്കി​ലും രാ​ഷ്​​ട്ര​നേ​താ​ക്ക​ള്‍ അ​മേ​രി​ക്ക​ന്‍ പ്ര​സി​ഡ​ൻ​റ്​ ജോ ​ബൈ​ഡ​ന് വ​രെ ആ ​ത​ര​ത്തി​ല്‍ അ​തി​നെ ഉ​ള്‍ക്കൊ​ണ്ടി​ല്ല. ഹ​രി​ത​ഗൃ​ഹ വാ​ത​ക​ങ്ങ​ളു​ടെ ഭൂ​രി​ഭാ​ഗ​വും പു​റ​ത്തേ​ക്ക് ത​ള്ളു​ന്ന മു​ത​ലാ​ളി​ത്ത വി​ക​സി​ത രാ​ഷ്​​ട്ര​ങ്ങ​ള്‍ അ​തി​നെ നേ​രി​ടാ​നു​ള്ള ചെ​ല​വ് വ​ഹി​ക്ക​ണം. അ​വി​ക​സി​ത- ദ​രി​ദ്ര രാ​ഷ്​​ട്ര​ങ്ങ​ള്‍ക്ക് ഈ ​വി​ഷ​യ​ത്തി​ല്‍ എ​ന്തു​മാ​ത്രം സാ​മ്പ​ത്തി​ക സ​ഹാ​യം ല​ഭ്യ​മാ​വു​മെ​ന്ന് വ്യ​ക്ത​മ​ല്ല. 2030ലെ​ത്തു​മ്പോ​ള്‍ എ​ങ്കി​ലും കാ​ലാ​വ​സ്ഥ തി​രി​ച്ചു​പി​ടി​ക്കാ​നു​ള്ള ജീ​വ​ജാ​ല​ങ്ങ​ള്‍ക്ക് വ​സി​ക്കാ​വു​ന്ന ത​ര​ത്തി​ല്‍ ഭൂ​മി​യെ മാ​റ്റാ​ന്‍ സാ​ധി​ക്കേ​ണ്ട​തു​ണ്ട്. ഇ​ന്ത്യ​ന്‍ പ്ര​ധാ​ന​മ​ന്ത്രി, 2070ലെ​ത്തു​മ്പോ​ള്‍ ഇ​ന്ത്യ കാ​ര്‍ബ​ണ്‍ ബ​ഹി​ര്‍ഗ​മ​നം നെ​റ്റ് സീ​റോ​യി​ലെ​ത്തി​ക്കാ​മെ​ന്ന് വാ​ഗ്ദാ​നം ചെ​യ്തു​പോ​ന്നി​ട്ടു​ണ്ട്. ഡ​ല്‍ഹി​യി​ലെ വാ​യു​മ​ലി​നീ​ക​ര​ണ വി​ഷ​യ​ത്തി​ല്‍ സു​പ്രീം​കോ​ട​തി വ​രെ ഇ​ട​പെ​ട്ട് താ​ക്കീ​ത് ന​ല്‍കി​യി​ട്ടും അ​തു​പോ​ലും നി​യ​ന്ത്രി​ക്കാ​ന്‍ ക​ഴി​ഞ്ഞി​ട്ടി​ല്ല.

ക​ല്‍ക്ക​രി​യും എ​ണ്ണ​യും തൊ​ട്ടു​ക​ളി​ക്കാ​ന്‍ വ​ന്‍കി​ട രാ​ഷ്​​ട്ര​ങ്ങ​ളും കോ​ര്‍പ​റേ​റ്റു​ക​ളും സ​മ്മ​തി​ക്കു​മോ? ഇ​പ്പോ​ള്‍ കാ​ലാ​കാ​ല​ങ്ങ​ളി​ല്‍ ചേ​രാ​റു​ള്ള നി​ര​വ​ധി അ​ന്താ​രാ​ഷ്​​ട്ര സ​മ്മേ​ള​ന​ങ്ങ​ളി​ല്‍ ഒ​ന്നാ​യി കാ​ലാ​വ​സ്ഥ വ്യ​തി​യാ​ന​വും പ​രി​സ്ഥി​തി​യും സം​ബ​ന്ധി​ച്ച സ​മ്മേ​ള​ന​ങ്ങ​ളെ ഇ​നി ക​ണ്ടു​കൂ​ടാ. അ​നേ​കം ദ്വീ​പ് രാ​ഷ്​​ട്ര​ങ്ങ​ളെ ക​ട​ല്‍ വി​ഴു​ങ്ങി​ക്കൊ​ണ്ടി​രി​​ക്ക​യാ​ണ്. മാ​ല​ദ്വീ​പ് ഉ​ള്‍പ്പെ​ടെ​യു​ള്ള ഏ​താ​നും രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളും കൊ​ച്ചി​യും മും​ബൈ​യും വ​രെ​യു​ള്ള ന​ഗ​ര​ങ്ങ​ളും താ​മ​സി​യാ​തെ വെ​ള്ള​ത്തി​ന​ടി​യി​ലാ​കു​മെ​ന്നും അ​വ​യെ​ല്ലാം ക​ട​ലെ​ടു​ത്തു​പോ​കു​മെ​ന്നും വി​ശ്വാ​സ​യോ​ഗ്യ​മാ​യ രീ​തി​യി​ല്‍ ശാ​സ്ത്രം പ്ര​വ​ചി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു. ഏ​തെ​ങ്കി​ലും ഒ​രു രാ​ജ്യ​ത്തി​‍െൻറ​യോ ജ​ന​ത​യു​ടെ​യോ സ​ര്‍ക്കാ​റി​‍െൻറ​യോ മാ​ത്രം പ​രി​ശ്ര​മ​ത്തി​ല്‍ ഇ​തി​ല്‍നി​ന്നു ര​ക്ഷ​പ്പെ​ടാ​നാ​വി​ല്ല. കോ​വി​ഡ് മ​ഹാ​മാ​രി​യെ​പോ​ലെ ഇ​ന്ന​ത്തെ ന​മ്മു​ടെ അ​റി​വും പ​രി​ജ്ഞാ​ന​വും അ​നു​ഭ​വ​സ​മ്പ​ത്തും പ്ര​യോ​ജ​ന​പ്പെ​ടു​ത്തി നി​ശ്ച​യ​ദാ​ര്‍ഢ്യ​ത്തോ​ടെ നാം ​ഇ​റ​ങ്ങി​ത്തി​രി​ച്ചാ​ലും അ​തി​​‍െൻറ ഫ​ല​പ്രാ​പ്തി എ​ത്ര​ത്തോ​ള​മെ​ന്ന് ക​ണ്ട​റി​യ​ണം. എ​ങ്കി​ലും ന​മ്മു​ടെ മു​ന്നി​ല്‍ മ​റ്റു മാ​ര്‍ഗ​ങ്ങ​ളി​ല്ല. കേ​ര​ള​ത്തി​ല്‍പോ​ലും ന​മു​ക്ക് ചെ​യ്യാ​വു​ന്ന കാ​ര്യ​ങ്ങ​ള്‍ നാം ​ചെ​യ്തി​ട്ടു​ണ്ടോ? മ​റ്റു രാ​ഷ്​​ട്ര​ങ്ങ​ളു​ടെ സ്ഥി​തി​യും അ​ങ്ങ​നെ​യാ​വാ​മ​ല്ലോ.1600 കി​ലോ​മീ​റ്റ​ര്‍ നീ​ള​വും 900 മീ​റ്റ​ര്‍ ശ​രാ​ശ​രി ഉ​യ​ര​വു​മു​ള്ള പ​ശ്ചി​മ​ഘ​ട്ട മ​ല​നി​ര​ക​ള്‍ കേ​ര​ളം, ത​മി​ഴ്‌​നാ​ട്, ഗോ​വ, മ​ഹാ​രാ​ഷ്​​ട്ര, ക​ർ​ണാ​ട​ക, ഗു​ജ​റാ​ത്ത് തു​ട​ങ്ങി ആ​റ് സം​സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളി​ലാ​യി സ്ഥി​തി​ചെ​യ്യു​ന്നു. ഈ ​സം​സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളി​ലെ മി​ക്ക ന​ദി​ക​ളും അ​തി​ല്‍ നി​ന്നും ഉ​ത്ഭ​വി​ക്കു​ന്നു. അ​ത് ജൈ​വ വൈ​വി​ധ്യ​ങ്ങ​ളു​ടെ ക​ല​വ​റ​യാ​ണ്. ഐ​ക്യ​രാ​ഷ്​​ട്ര​സ​ഭ സം​ര​ക്ഷി​ക്ക​ണ​മെ​ന്നാ​വ​ശ്യ​പ്പെ​ട്ട പ്ര​ദേ​ശ​മാ​ണ്.

സു​മാ​ര്‍ എ​ണ്‍പ​തി​നാ​യി​രം ച​തു​ര​ശ്ര കി​ലോ​മീ​റ്റ​ര്‍ പ​ശ്ചി​മ​ഘ​ട്ട​ത്തി​ന് വി​സ്​​തൃ​തി​യു​ണ്ട്. 25 കോ​ടി ആ​ളു​ക​ള്‍ അ​വി​ട​ങ്ങ​ളി​ല്‍ അ​ധി​വ​സി​ക്കു​ന്ന ഗു​ണ​ഭോ​ക്താ​ക്ക​ളാ​ണ്. ഈ ​ആ​റ് സം​സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളി​ലെ കാ​ലാ​വ​സ്ഥ നി​ശ്ച​യി​ക്കു​ന്ന​തി​ല്‍ ഈ ​മ​ല​നി​ര​ക​ള്‍ക്ക് മു​ഖ്യ പ​ങ്കു​ണ്ട്. അ​തി​‍െൻറ സം​ര​ക്ഷ​ണാ​ർ​ഥം കേ​ന്ദ്ര സ​ര്‍ക്കാ​ര്‍ നി​യോ​ഗി​ച്ച മാ​ധ​വ് ഗാ​ഡ്ഗി​ല്‍ ക​മീ​ഷ​ന്‍ റി​പ്പോ​ര്‍ട്ട് നി​രാ​ക​രി​ച്ച സം​സ്ഥാ​ന​മാ​ണി​ത്. പി​ന്നെ​യാ​ണോ ഗ്ലാ​സ്‌​ഗോ ഉ​ച്ച​കോ​ടി തീ​രു​മാ​ന​ങ്ങ​ള്‍ നാം ​മാ​നി​ക്കു​വാ​ന്‍ പോ​കു​ന്ന​ത്. മ​നു​ഷ്യ​ര്‍ വ​ന്യ​മൃ​ഗ​ങ്ങ​ളു​ടെ ആ​വാ​സ കേ​ന്ദ്ര​ങ്ങ​ള്‍ ​ൈക​യേ​റി​ക്കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്നു. അ​ത​ത് കാ​ല​ത്ത് മാ​റി​മാ​റി വ​രു​ന്ന സ​ര്‍ക്കാ​റു​ക​ള്‍ ആ ​ൈ​ക​യേ​റ്റ​ങ്ങ​ളെ ക്ര​മ​വ​ത്​​ക​രി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടേ​യി​രി​ക്കു​ന്നു.

സ്വാ​ഭാ​വി​ക​മാ​യും വ​ന്യ​മൃ​ഗ​ങ്ങ​ള്‍ ഗ​തി​കെ​ട്ട് പ​രി​ഭ്രാ​ന്ത​രാ​യി ജ​ല​വും ആ​ഹാ​ര​വും സ്വൈ​ര​വാ​സ​സ്ഥ​ല​വും തേ​ടി ന​ഗ​ര​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കും മ​നു​ഷ്യ​വാ​സ സ്ഥ​ല​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കും ഇ​റ​ങ്ങി​വ​ന്നു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്നു. പ്ര​ള​യ​ങ്ങ​ള്‍, കാ​ട്ടു​തീ, ഭൂ​ക​മ്പം, അ​ഗ്നി​പ​ർ​വ​ത സ്‌​ഫോ​ട​ന​ങ്ങ​ള്‍, വ​ര​ള്‍ച്ച, ഉ​രു​ള്‍പൊ​ട്ട​ല്‍, മേ​ഘ​വി​സ്‌​ഫോ​ട​നം, ന്യൂ​ന​മ​ര്‍ദ​ങ്ങ​ള്‍ എ​ന്നി​വ ആ​വ​ര്‍ത്തി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടു​കൊ​ണ്ടേ​യി​രി​ക്കു​ന്നു. എ​ങ്കി​ലും വി​ദ്യാ​സ​മ്പ​ന്ന​രാ​യ കേ​ര​ളീ​യ​ര്‍പോ​ലും ത​ങ്ങ​ള്‍ക്കാ​വു​ന്ന​ത് ചെ​യ്യാ​ന്‍ മു​തി​രു​ന്നി​ല്ല. ഖ​ന​ന പ്ര​വ​ര്‍ത്ത​ന​ങ്ങ​ള്‍ക്കാ​യി പാ​റ​ക്കെ​ട്ടു​ക​ള്‍ ത​ക​ര്‍ക്കു​ന്നു. അ​സം​സ്‌​കൃ​ത പ​ദാ​ര്‍ഥ​ങ്ങ​ള്‍ക്കു​വേ​ണ്ടി കി​ലോ​മീ​റ്റ​റു​ക​ള്‍ താ​ഴ്ച​യി​ല്‍ ഭൂ​മി​യെ മ​നു​ഷ്യ​ര്‍ ചു​റ്റു​പാ​ടും കു​ഴി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടേ​യി​രി​ക്കു​ന്നു. വ​ന​ങ്ങ​ള്‍ വെ​ട്ടി വെ​ളു​പ്പി​ക്കു​ന്നു. മ​ഹാ​ന​ദി​ക​ളി​ലെ സ്വാ​ഭാ​വി​ക​മാ​യ ജ​ല​പ്ര​വാ​ഹ​ങ്ങ​ള്‍ അ​ണ​കെ​ട്ടി നി​ര്‍ത്തു​ന്നു. ഈ ​വി​ധം ഭൂ​മി​യെ നാം ​പീ​ഡി​പ്പി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടേ​യി​രി​ക്കു​ന്നു. ഭൂ​മി ഒ​രി​ക്ക​ലും ഇ​തി​നോ​ട് പ്ര​തി​ക​രി​ക്ക​രു​തെ​ന്നാ​ണോ നാം ​ആ​ഗ്ര​ഹി​ക്കു​ന്ന​ത്? പ്ര​കൃ​തി​യെ കീ​ഴ​ട​ക്കു​ക, ചൂ​ഷ​ണം ചെ​യ്യു​ക എ​ന്ന നി​ല​പാ​ട് മാ​റ​ണം. പ​ക​രം അ​തി​നോ​ട് ഇ​ണ​ങ്ങി ജീ​വി​ക്ക​ലാ​ണ് ന്യാ​യം. ഊ​ര്‍ജ്ജ​സ്രോ​ത​സ്സു​ക​ളാ​ണ് പു​തി​യ വെ​ല്ലു​വി​ളി. അ​തി​‍െൻറ ഏ​റ്റ​വും ശ​ക്ത​മാ​യ ഉ​റ​വി​ടം സൂ​ര്യ​നാ​ണ്. പി​ന്നെ ക​ട​ലാ​ണ്. കാ​റ്റാ​ണ്.

അ​വ​യെ ഉ​പ​യോ​ഗി​ക്കു​വാ​ന്‍ മി​ക​ച്ച സാ​ങ്കേ​തി​ക വി​ദ്യ ആ​ര്‍ജ്ജി​ക്ക​ണം. ആ​ണ​വ ഇ​ന്ധ​ന​ങ്ങ​ളും പെ​ട്രോ​ളി​യം ഉ​ൽ​പ​ന്ന​ങ്ങ​ളും ക​ല്‍ക്ക​രി​യും ഇ​ത​ര ഫോ​സി​ല്‍ ഇ​ന്ധ​ന​ങ്ങ​ളും ഉ​പേ​ക്ഷി​ക്കേ​ണ്ട​താ​യി വ​രും. രാ​ഷ്​​ട്ര​ത​ല​വ​ന്മാ​രു​ടെ ഒ​രു വി​ഷ​യ​മാ​യി അ​വ​ശേ​ഷി​ക്കു​ന്ന കാ​ലാ​വ​സ്ഥ വ്യ​തി​യാ​ന​വും പ​രി​സ്ഥി​തി സം​ര​ക്ഷ​ണ പ്ര​ശ്‌​ന​ങ്ങ​ളും ജ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ പ്ര​ശ്‌​ന​മാ​യി മാ​റ​ണം. രാ​ഷ്​​ട്രീ​യ ക​ക്ഷി​ക​ളും മ​ത​സം​ഘ​ട​ന​ക​ളു​മൊ​ക്കെ ഈ ​കാ​ര്യം ഏ​റ്റെ​ടു​ക്ക​ണം.

Tags:    
News Summary - earth that endured persecution

വായനക്കാരുടെ അഭിപ്രായങ്ങള്‍ അവരുടേത്​ മാത്രമാണ്​, മാധ്യമത്തി​േൻറതല്ല. പ്രതികരണങ്ങളിൽ വിദ്വേഷവും വെറുപ്പും കലരാതെ സൂക്ഷിക്കുക. സ്​പർധ വളർത്തുന്നതോ അധിക്ഷേപമാകുന്നതോ അശ്ലീലം കലർന്നതോ ആയ പ്രതികരണങ്ങൾ സൈബർ നിയമപ്രകാരം ശിക്ഷാർഹമാണ്​. അത്തരം പ്രതികരണങ്ങൾ നിയമനടപടി നേരിടേണ്ടി വരും.