മ​രു​ഭൂ​മി​യി​ൽ സ്വ​ന്തം സം​സം തേ​ടൂ; രാ​ജീ​വ​ൻ എ​ന്നോ​ടു പ​റ​ഞ്ഞു

പ​ല ബ​സു​ക​ൾ മാ​റി​ക്ക​യ​റി കോ​ട്ടൂ​ർ ന​ര​യം​കു​ള​ത്ത് എ​ത്തു​മ്പോ​ൾ ടി.​പി. രാ​ജീ​വ​നെ ചി​ത​യി​ലേ​ക്കെ​ടു​ക്കാ​നാ​യി​രു​ന്നു. ഒ​രു നോ​ക്ക് ക​ണ്ടു. സ്വ​യം ഉ​ള്ളി​ൽ കെ​ട്ടി​യി​ടാ​ൻ ശ​രി​ക്കും ക്ലേ​ശി​ച്ചു. ക​ണ്ണ​ട​ച്ചി​ല്ലു​ക​ൾ മ​ങ്ങി​യ​പ്പോ​ൾ മ​ന​സ്സി​ലാ​യി, ന​ന​ഞ്ഞു​കൊ​ണ്ടേ​യി​രു​ന്ന ക​ണ്ണു​ക​ളെ എ​നി​ക്ക് നി​യ​ന്ത്രി​ക്കാ​നാ​കു​ന്നി​ല്ലെ​ന്ന്. അ​ൽ​പ​സ​മ​യ​ത്തി​നു​ള്ളി​ൽ സം​സ്​​ഥാ​ന ബ​ഹു​മ​തി​യോ​ടെ​യു​ള്ള ആ​ദ​രാ​ഞ്ജ​ലി. ഫ്യൂ​ണ​റ​ൽ പാ​ർ​ട്ടി എ​ന്ന വി​ളി, ബ്യൂ​ഗി​ൾ വാ​യ​ന. പൊ​ലീ​സു​കാ​രു​ടെ ബൂ​ട്ട് ച​വി​ട്ടി​ത്തി​രി​യ​ലു​ക​ളു​ടെ ശ​ബ്ദ​ങ്ങ​ൾ. മു​ക​ളി​ലേ​ക്കു​യ​രു​ന്ന തോ​ക്കു​ക​ൾ. അ​പ്പോ​ൾ 'വൈ​ക്കം മു​ഹ​മ്മ​ദ് ബ​ഷീ​ർ ഒ​രു പു​ള്ളി​യോ' എ​ന്ന ശീ​ർ​ഷ​ക​ത്തി​ൽ (ശീ​ർ​ഷ​കം ഓ​ർ​മ​യി​ൽ​നി​ന്നെ​ടു​ത്ത​ത്) രാ​ജീ​വ​നെ​ഴു​തി​യ ചെ​റു​ലേ​ഖ​നം ഓ​ർ​മ​യി​ലേ​ക്കു വ​ന്നു. ബ​ഷീ​റി​​ന്റെ മൃ​ത​ദേ​ഹ​ത്തെ​ച്ചു​റ്റി തോ​ക്കു​ക​ളു​മാ​യി നി​ൽ​ക്കു​ന്ന പൊ​ലീ​സു​കാ​രു​ടെ ചി​ത്ര​വും ആ ​ലേ​ഖ​ന​ത്തി​നൊ​പ്പ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. ബ​ഷീ​റി​​ന്റെ അ​ന്ത്യ​യാ​ത്ര​യി​ൽ സം​സ്​​ഥാ​ന ബ​ഹു​മ​തി​യു​ടെ ചി​ഹ്ന​മാ​യി​രു​ന്നു തോ​ക്കേ​ന്തി​യ പൊ​ലീ​സു​കാ​ർ. ഒ​രു കു​റ്റ​വാ​ളി​യെ പൊ​ലീ​സു​കാ​ർ വ​ള​ഞ്ഞ​തു​പോ​ലെ​യാ​ണ് ആ ​രം​ഗം ത​നി​ക്ക് അ​നു​ഭ​വ​പ്പെ​ട്ട​തെ​ന്ന് അ​ന്ന് രാ​ജീ​വ​നെ​ഴു​തി. അ​തേ രം​ഗം രാ​ജീ​വ​​ന്റെ കാ​ര്യ​ത്തി​ലും സം​ഭ​വി​ക്കു​ന്നു. ഇ​പ്പോ​ൾ അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന് അ​തി​നെ അ​നു​കൂ​ലി​ക്കാ​നോ എ​തി​ർ​ക്കാ​നോ ക​ഴി​യി​ല്ല. ഫ്യൂ​ണ​റ​ൽ പാ​ർ​ട്ടി എ​ന്ന വി​ളി വീ​ണ്ടു​മു​യ​ർ​ന്നു. രാ​ജീ​വ​​ന്റെ 'രാ​ഷ്ട്ര​ത​ന്ത്രം' എ​ന്ന ക​വി​ത​യും ഓ​ർ​മ​യി​ലേ​ക്കു വ​ന്നു. ഒ​രെ​ഴു​ത്തു​കാ​ര​ൻ എ​ന്തി​നെ എ​തി​ർ​ത്തു, അ​ത​യാ​ളു​ടെ ജീ​വി​ത​ത്തി​​ന്റെ ഭാ​ഗ​മാ​ക്ക​ലാ​ണ് രാ​ഷ്ട്ര​ത​ന്ത്രം. ഈ ​മ​നു​ഷ്യ​ൻ ആ ​രാ​ഷ്ട്രത​ന്ത്ര​ങ്ങ​ളി​ൽ​നി​ന്നും കു​ത​റി​യ ഒ​രാ​ളാ​യി​രു​ന്നു. പ​ക്ഷേ, അ​ങ്ങ​നെ ഒ​രാ​ളെ​യും സ്വ​ന്ത​മാ​ക്കാ​ൻ രാ​ഷ്ട്ര​ത​ന്ത്ര​ത്തി​നു ചി​ല​പ്പോ​ൾ എ​ളു​പ്പം ക​ഴി​യും. രാ​ജീ​വ​ൻ ത​​ന്റെ എ​ഴു​ത്തി​ലൂ​ടെ നി​ര​ന്ത​രം വി​മ​ർ​ശി​ച്ച​ത്, തു​റ​ന്നു​കാ​ണി​ക്കാ​ൻ ശ്ര​മി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്ന​ത് ഈ ​രാ​ഷ്ട്ര​ത​ന്ത്ര​ത്തെയാ​യി​രു​ന്നു. അ​താ​യി​രു​ന്നു അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​​ന്റെ സ്വ​ന്തം രാ​ഷ്ട്ര​ത​ന്ത്രം. രാ​ജീ​വ​​ന്റെ ഭൗ​തി​ക​ത ചി​ത​യി​ലി​ല്ലാ​താ​വു​ക​യാ​ണ്. അ​തു ക​ണ്ടു​നി​ൽ​ക്കു​ക ഒ​ട്ടും എ​ളു​പ്പ​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല.

വീ​ട്ടു​വ​ള​പ്പി​ൽ​നി​ന്നും പു​റ​ത്തി​റ​ങ്ങി അ​വി​ടെ പ​ല​രാ​യി സ്​​ഥാ​പി​ച്ച ആ​ദ​രാ​ഞ്ജ​ലി ബോ​ർ​ഡു​ക​ൾ ക​ണ്ടു. അ​തി​ലൊ​ന്ന് ഇ​ങ്ങ​നെ വാ​യി​ച്ചു: നാ​ടി​​ന്റെ എ​ഴു​ത്തു​കാ​ര​ൻ ശ്രീ. ​ടി.​പി. രാ​ജീ​വ​ന് ക​ണ്ണീ​ർപ്ര​ണാ​മം. ചെ​ങ്ങോ​ടു​മ​ല ഖ​ന​ന​വി​രു​ദ്ധ ആ​ക്ഷ​ൻ കൗ​ൺ​സി​ൽ. കോ​ഴി​ക്കോ​ട് ന​ഗ​രംവി​ട്ട് അ​മ്മ​നാ​ടാ​യ ന​ര​യം​കു​ള​ത്ത് താ​മ​സി​ക്കാ​ൻ തു​ട​ങ്ങി​യ​ശേ​ഷം ചെ​ങ്ങോ​ടു​മ​ല ഖ​ന​നവി​രു​ദ്ധ പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ന​ത്തി​ൽ ഈ ​എ​ഴു​ത്തു​കാ​ര​ൻ മു​ൻ​നി​ര​യി​ലു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു.

ആ ​ബോ​ർ​ഡ് നോ​ക്കി​നി​ന്ന​പ്പോ​ൾ 80ക​ളു​ടെ മ​ധ്യ​ത്തി​ൽ ഒ​രി​ക്ക​ൽ ഞ​ങ്ങ​ൾ സം​സാ​രി​ച്ച ഒ​രു​ കാ​ര്യം ഓ​ർ​മ​യി​ലേ​ക്കു വ​ന്നു. എ​നി​ക്ക​ത് പു​ല്ലാ​ണ് എ​ന്ന പ്ര​യോ​ഗ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ച് രാ​ജീ​വ​ൻ സൂ​ക്ഷ്മ​മാ​യി പ​റ​യു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. ഒ​രു ഇ​ക്കോ സി​സ്റ്റ​ത്തി​​ന്റെ അ​ടി​പ്പ​ട​വാ​ണ് പു​ല്ല്. അ​തി​ല്ലാ​തെ, അ​തി​​ന്റെ വ​ക​ഭേ​ദ​ങ്ങ​ളി​ല്ലാ​തെ ഒ​രു ആ​വാ​സ​വ്യൂ​ഹ​ത്തി​നും നി​ലനി​ൽ​പി​ല്ല. അ​ങ്ങ​നെ​യൊ​ന്നി​നെ ഏ​റ്റ​വും നി​സ്സാ​ര​മാ​യി കാ​ണു​ന്ന ഭാ​ഷ​ക്ക് എ​ന്തോ പ്ര​ശ്ന​മു​ണ്ട് –ക​വി പ​റ​ഞ്ഞു (അ​ന്ന​ദ്ദേ​ഹം നോ​വ​ലി​സ്റ്റ​ല്ല). തൃ​ണ​വ​ൽ​ക്ക​രി​ക്കു​ക എ​ന്ന പ്ര​യോ​ഗ​മൊ​ക്കെ ന​മ്മ​ൾ ജീ​വി​ക്കു​ന്ന സ്​​ഥ​ലം എ​ങ്ങ​നെ​യു​ണ്ടാ​യി എ​ന്ന​ത് മ​ന​സ്സി​ലാ​ക്കാ​തെ​യു​ള്ള ഭാ​ഷാപ്ര​യോ​ഗ​മാ​ണ്. പു​ല്ലു​വി​ല എ​ന്ന് പ​റ​യു​ന്ന ഒ​രാ​ൾ​ക്കും മ​നു​ഷ്യ​ജീ​വി​ത​ത്തി​ൽ പു​ല്ലി​നു​ള്ള വി​ല എ​ത്ര മാ​ത്ര​മു​ണ്ടെ​ന്ന് മ​ന​സ്സി​ലാ​യി​ട്ടി​ല്ല. അ​ടി​പ്പ​ട​വു​ക​ളെ വി​സ്​​മ​രി​ച്ച ഭാ​ഷാ​പ്ര​യോ​ഗ​ത്തി​നു​ള്ള ഉ​ദാ​ഹ​ര​ണ​മാ​യി പി​ന്നീ​ടും ഞ​ങ്ങ​ളു​ടെ സം​സാ​ര​ത്തി​ൽ പു​ല്ല്് ക​ട​ന്നു​വ​ന്നി​ട്ടു​ണ്ട്.

ഈ ​സം​സാ​ര​ത്തി​നു ശേ​ഷം കു​റ​ച്ചു​നാ​ളു​ക​ൾ ക​ഴി​ഞ്ഞ് അ​ദ്ദേ​ഹം പി. ​കു​ഞ്ഞി​രാ​മ​ൻ നാ​യ​രു​ടെ ക​വി​ത​ക​ളെ​ക്കു​റി​ച്ചെ​ഴു​തി. വെ​ട്ടും കി​ള​യു​മേ​ൽ​ക്കാ​ത്ത ക​വി​ത​ക​ളാ​ണ് 'പി'യു​ടേ​ത് എ​ന്നാ​യി​രു​ന്നു ആ ​ലേ​ഖ​ന​ത്തി​​ന്റെ കാ​ത​ൽ. വാ​യ​ന​ക്കാ​ർ​ക്കും നി​രൂ​പ​ക​ർ​ക്കും ഭ​ക്ത​ക​വി മാ​ത്ര​മാ​യി​രു​ന്ന 'പി​'യെ രാ​ജീ​വ​ൻ ആ ​ലേ​ഖ​ന​ത്തി​ലൂ​ടെ വി​മോ​ചി​പ്പി​ച്ചു. ഒ​രു മ​ല​യാ​ള ക​വി​യു​ടെ ആ​വാ​സ​വ്യൂ​ഹം വെ​ട്ടും കി​ള​യു​മേ​ൽ​ക്കാ​ത്ത ഭൂ​മി​യും കൃ​ഷിഭൂ​മി​യു​മാ​ണെ​ന്നും അ​ത് സാ​ക്ഷാ​ത്ക​രി​ച്ച​ത് പി. ​കു​ഞ്ഞി​രാ​മ​ൻ നാ​യ​രാ​ണെ​ന്നും രാ​ജീ​വ​ൻ ആ ​ലേ​ഖ​ന​ത്തി​ൽ സ​മ​ർ​ഥി​ച്ചു. അ​ക്കാ​ല​ത്ത് കേ​ര​ള​ത്തി​ൽ മ​സ​നോ​ബു ഫു​ക്കു​വോ​ക്ക​യു​ടെ 'ഒ​റ്റ വൈ​ക്കോ​ൽ വി​പ്ല​വം' പ്ര​കൃ​തി-​പ്ര​തി​രോ​ധ സം​ഘ​ങ്ങ​ൾ ച​ർ​ച്ച​ചെ​യ്യു​ക​യും പ്ര​ച​രി​പ്പി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്ന സ​മ​യം​കൂ​ടി​യാ​ണ്. വെ​ട്ടും കി​ള​യു​മി​ല്ലാ​തെ ഭൂ​മി​യി​ൽ വി​ത്ത് വി​ത​ക്കു​ന്ന ഫു​ക്കു​വോ​ക്ക​യു​ടെ കൃ​ഷി​രീ​തി ക​വി​ത​യി​ൽ ഏ​റെ മു​മ്പെ പ്ര​യോ​ഗി​ക്കു​ക​യാ​ണ് പി ​ചെ​യ്ത​തെ​ന്ന് രാ​ജീ​വ​ൻ ആ ​ലേ​ഖ​ന​ത്തി​ൽ വ്യ​ക്ത​മാ​ക്കി. പു​സ്​​ത​കവാ​യ​ന, അ​ല്ലെ​ങ്കി​ൽ ഉ​ദ്ധ​ര​ണി​ക​ൾ ഉ​പ​യോ​ഗി​ക്ക​ൽ, എ​ങ്ങ​നെ​യാ​ണ് സ​മ​ർ​ഥ​മാ​യും സാ​ർ​ഥ​ക​മാ​യും സാ​ധി​ക്കു​ക എ​ന്ന് അ​ട​ുത്തു​നി​ന്ന് അ​റി​ഞ്ഞ​ത് ഇ​ങ്ങ​നെ രാ​ജീ​വ​നി​ൽ​നി​ന്നാ​ണ്. ഒ​രു പു​സ്​​ത​കം വാ​യി​ച്ച് അ​തി​നെ​ക്കു​റി​ച്ച് പു​സ്​​ത​കനി​രൂ​പ​ണം/​പ​രി​ച​യം എ​ഴു​തു​ന്ന രീ​തി​യ​ല്ല വേ​ണ്ട​തെ​ന്നും വാ​യി​ച്ച​ത് ഇ​ത്ത​ര​ത്തി​ൽ ഉ​പ​യോ​ഗി​ക്കാ​ൻ ക​ഴി​യ​ണ​മെ​ന്നും അ​ദ്ദേ​ഹം പ​റ​യു​മാ​യി​രു​ന്നു.

ഒ​രി​ക്ക​ൽ സം​സാ​രി​ക്കു​മ്പോ​ൾ രാ​ജീ​വ​ൻ ചോ​ദി​ച്ചു, എ​​ന്റെ പു​തി​യ ക​വി​ത പൂ​ച്ച വാ​യി​ച്ചോ? വാ​യി​ച്ച​ല്ലോ. എ​ന്തു തോ​ന്നി. ന​ല്ല ക​വി​ത. പി​ന്നെ സ​ങ്ക​ട​ത്തോ​ടെ പ​റ​ഞ്ഞു, ആ ​ക​വി​ത ആ​ർ​ക്കും മ​ന​സ്സി​ലാ​യി​ല്ല എ​ന്നു തോ​ന്നു​ന്നു. അ​ത് ബാ​ബ​രി മ​സ്​​ജി​ദ് പൊ​ളി​ച്ച​തി​നോ​ടു​ള്ള എ​​ന്റെ പ്ര​തി​ക​ര​ണ​മാ​യി​രു​ന്നു. ഇ​പ്പോ​ൾ ഞാ​നാ ക​വി​ത വീ​ണ്ടും വാ​യി​ക്കു​ന്നു:

ഓ​രോ നി​ഴ​ലി​നും

നാ​ലു കാ​ലു​ക​ൾ

ഓ​രോ നി​ശ്ച​ല​ത​യ്ക്കും

ഇ​ള​കു​ന്നൊ​രു പു​ള്ളി​വാ​ൽ

ഓ​രോ നി​ശ്ശ​ബ്ദ​ത​ക്കും

കൂ​ർ​ത്ത അ​ഞ്ച് ന​ഖ​ങ്ങ​ൾ

ഓ​രോ ഇ​രു​ട്ടി​നും

പാ​താ​ള​ത്തി​ലേ​ക്ക് തു​റ​ക്കു​ന്ന

ഒ​രു വാ​യ

ഉ​ദി​ക്കു​ന്ന

ഓ​രോ ക​ണ്ണി​ലും

ഓ​രോ എ​ലി​യു​ടെ ഭ്രൂ​ണം.

ഇ​ന്ന​ത് സ​മ്പൂ​ർ​ണ​മാ​യും മ​റ്റൊ​രു ക​വി​ത​യാ​യി മാ​റി​യി​രി​ക്കു​ന്നു. പൂ​ച്ച​യു​ടെ ക​ണ്ണി​ൽ ഉ​ദി​ക്കു​ന്ന എ​ലി​യു​ടെ ഭ്രൂ​ണം – ഒ​രു ക​വി നാ​​െള​യെ പ്ര​വ​ചി​ക്കു​ന്ന​ത് ഇ​ങ്ങ​നെ​യാ​യി​രി​ക്കു​മെ​ന്നു​ത​ന്നെ ക​രു​താം.

ത​​ന്റെ​ത​ന്നെ അ​വ​സ്​​ഥ​ക​ളോ​ട് ഏ​റ്റ​വും ഇ​ന്റി​മേ​റ്റാ​യാ​ണ് രാ​ജീ​വ​ൻ പ്ര​തി​ക​രി​ക്കു​ക. 40 വ​യ​സ്സി​നു മു​മ്പെ പ്ര​മേ​ഹം പി​ടി​കൂ​ടി​യ​തി​നെ​ക്കു​റി​ച്ച് പ​ല ക​ഥ​ക​ളും കാ​ണു​മ്പോ​ഴെ​ല്ലാം പ​റ​യും. കു​റ്റ്യാ​ടി​യി​ൽനി​ന്നും ബ​സി​ൽ വ​രു​മ്പോ​ൾ ത​ല പു​റ​ത്തേ​ക്കി​ട്ട് ഉ​റ​ങ്ങി​യ രാ​ജീ​വ​നെ ഒ​രാ​ൾ ത​ട്ടി​വി​ളി​ച്ചു, ത​ല പോ​കു​ന്ന ഉ​റ​ക്ക​മാ​ണ​ല്ലോ എ​ന്നും പ​റ​ഞ്ഞു. ആ ​ഉ​റ​ക്ക​ത്തി​ൽ രോ​ഗ​ല​ക്ഷ​ണം ക​ണ്ടാ​ണ് ചോ​ര പ​രി​ശോ​ധി​ച്ച​ത്. ക​ടു​ത്ത പ്ര​മേ​ഹ​ബാ​ധ രാ​ജീ​വനെ പി​ടി​കൂ​ടി​യി​രു​ന്നു. പി​ന്നീ​ട് പ​ല രോ​ഗ​ങ്ങ​ൾ​ക്കും കാ​ര​ണ​മാ​യ​ത് പ്ര​മേ​ഹബാ​ധ​യാ​യി​രു​ന്നു. ജീ​വി​താ​ന​ന്ദ​ങ്ങ​ൾ​ക്ക് മു​ഖ​മ​റ​യി​ടാ​ൻ ക​ഴി​യാ​ത്ത ഒ​രാ​ളെ​യാ​ണ​ല്ലോ രോ​ഗ​ങ്ങ​ൾ​ക്ക് പ്രി​യ​ങ്ക​രം. അ​വ​സാ​ന നാ​ളു​ക​ളി​ലും അ​ടു​ത്ത സു​ഹൃ​ത്തു​ക്ക​ളോ​ടെ​ല്ലാം രാ​ജീ​വ​ൻ പ​റ​ഞ്ഞ​ത്, എ​നി​ക്ക് വി​ഷ​മ​മൊ​ന്നു​മി​ല്ല, ജീ​വി​താ​ഹ്ലാ​ദ​ങ്ങ​ളു​ടെ സ​മ്പ​ന്ന​മാ​യ ഓ​ർ​മക​ൾ എ​നി​ക്കു​ണ്ട് എ​ന്നാ​ണ്. 'പ്ര​മേ​ഹം' എ​ന്ന പേ​രി​ൽത​ന്നെ രാ​ജീ​വ​ൻ ക​വി​ത​യെ​ഴു​തി. ആ ​രോ​ഗ​ത്തി​​ന്റെ തു​ട​ക്ക​നാ​ളു​ക​ളി​ൽ ത​ന്നെ.

കാ​വി​ലു​ത്സ​വ നാ​ൾ

സ​ന്ധ്യ​ക്ക്

അ​മ്മ​യു​ടെ

ഒ​ക്ക​ത്തി​രു​ന്നു

നെ​റ്റി​പ്പ​ട്ടം കെ​ട്ടി​യ

ഒ​രാ​ന​യെ

ഒ​റ്റ​യ്ക്കു

തി​ന്നു തീ​ർ​ത്തു

കോ​ളേ​ജി​ൽ

പ​ഠി​ക്കു​മ്പോ​ൾ

നാ​ട്ടി​ല​വ​ധി​ക്കു

വ​രു​മ്പോ​ൾ

ആ​ളൊ​ഴി​ഞ്ഞ

ക​ല്പ​ട​വി​ലി​രു​ന്നു

പാ​യ​ൽ​മൂ​ടി​യ

ഒ​ര​മ്പ​ല​ക്കു​ളം

കു​ടി​ച്ചു​വ​റ്റി​ച്ചു

തൊ​ഴി​ൽ തേ​ടി

ന​ട​ന്ന നാ​ൾ

ആ​രും കാ​ണാ​തെ

പാ​ള​ത്തി​ൽ

മ​ല​ർ​ന്നു കി​ട​ന്നു

ഒ​റ്റ രാ​ത്രി​കൊ​ണ്ട്

ഒ​രു തീ​വ​ണ്ടി വി​ഴു​ങ്ങി

പ​ട്ട​ണ​ത്തി​ൽ

ജോ​ലി ചെ​യ്യു​മ്പോ​ൾ

പാ​തി​രാ​യ്ക്ക്

മ​ട്ടു​പ്പാ​വി​ൽനി​ന്നു

ഉ​റ​ങ്ങി​ക്കി​ട​ന്ന

തെ​രു​വു​ക​ൾ

പു​ല​രും വ​രെ

ച​വ​ച്ചി​റ​ക്കി

ഇ​പ്പോ​ൾ രു​ചി​ക​ൾ

കൊ​ടി​യി​റ​ങ്ങി​യ

നാ​വി​ൽ

ഒ​രു ത​രി മ​ധു​ര​ത്തി​ൽ

അ​ലി​ഞ്ഞു തീ​രു​ന്നു.

രോ​ഗി എ​ന്ന നി​ല​യി​ലു​ള്ള രാ​ജീ​വ​​ന്റെ സ​ത്യ​പ്ര​സ്​​താ​വ​ന​യാ​ണ് ഈ ​ക​വി​ത. എ​പ്പോ​ഴും അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​​ന്റെ എ​ഴു​ത്തി​ൽ ആ​ധു​നി​ക ഫോ​ക് ലോ​ർ അം​ശ​ങ്ങ​ൾ നി​റ​ഞ്ഞു​നി​ന്നു. ഫോ​ക് ലോ​റി​ൽ​നി​ന്നും അ​ർ​ബ​ൻ സ്​​കേ​പ്പി​ലേ​ക്ക് ന​ട​ന്നു​കൊ​ണ്ടേ​യി​രി​ക്കു​ന്ന നി​ര​വ​ധി മ​നു​ഷ്യ​രു​ടെ ക​ഥ​ക​ളും ക​വി​ത​ക​ളും എ​ഴു​തു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു രാ​ജീ​വൻ എ​ന്ന് എ​പ്പോ​ഴും തോ​ന്നി​യി​ട്ടു​ണ്ട്. നാ​ട്ടു​വൈ​ദ്യ​ൻ മെ​ഡി​ക്ക​ൽ കോ​ള​ജ് ആ​ശു​പ​ത്രി​യി​ൽ അ​ഡ്മി​റ്റാ​യപോ​ലെ എ​ന്നൊ​രി​ക്ക​ൽ ഇ​തി​​െന​ക്കു​റി​ച്ച് പ​റ​ഞ്ഞ​പ്പോ​ൾ അ​തി​ലൊ​രു ശ​രി​യു​ണ്ടെ​ന്ന് പ​റ​ഞ്ഞ് അ​ത്യാ​ഹ്ലാ​ദ​ത്തി​ൽ ചി​രി​ച്ച് ക​വി അ​തി​നെ ശ​രി​വെ​ച്ചു. എ​വി​ടെ പോ​യാ​ലും അ​ദ്ദേ​ഹം അ​ങ്ങ​നെ​യാ​യി​രു​ന്നു. ഒ​രി​ക്ക​ൽ വി​ദേ​ശ​ത്ത് റൈ​റ്റേ​ഴ്സ് റെ​സി​ഡ​ൻ​സി​യി​ൽ പ​ങ്കെ​ടു​ക്കാ​ൻ​പോ​യ രാ​ജീ​വ​നെ​ഴു​തി​യ 'സു​താ​ര്യം' എ​ന്ന ക​വി​ത ഇ​പ്പ​റ​ഞ്ഞ​തി​നെ ശ​രി​വെ​ക്കു​ന്നു. ആ ​ക​വി​ത​യു​ടെ അ​വ​സാ​ന വ​രി​ക​ൾ ഇ​ങ്ങ​നെ:

''ഉ​റ​ക്കം അ​പ്പോ​ൾ ന​മ്മു​ടെ രാ​ജ്യ​ത്തി​​ന്റെ

അ​തി​ർ​ത്തി​ക​ൾ ക​ട​ന്നു കാ​ണും.

അ​റേ​ബ്യ​ൻ മ​രു​ഭൂ​മി​ക​ൾ ഇ​പ്പോ​ൾ

പാ​തി​യു​റ​ക്ക​ത്തി​ലാ​യി​രി​ക്കും.

യൂ​റോ​പ്പ്്് ഉ​റ​ങ്ങാ​ൻ ത​യ്യാ​റെ​ടു​ക്കു​ക​യാ​വും

കു​റ​ച്ചു​കൂ​ടി ക​ഴി​യു​മ്പോ​ൾ നീ ​ഉ​ണ​രു​മ്പോ​ഴേ​ക്കും

ഞാ​നും ഉ​റ​ങ്ങി​യി​ട്ടു​ണ്ടാ​വും;

പ​ക്ഷേ, അ​പ്പോ​ഴും ഉ​റ​ങ്ങി​യി​ട്ടു​ണ്ടാ​വി​ല്ല,

മ​ന​സ്സി​​ന്റെ​യോ ശ​രീ​ര​ത്തി​​ന്റെ​യോ

ഏ​തു പ്ര​വി​ശ്യ​യി​ൽനി​ന്നെ​ന്ന​റി​യാ​ത്ത

ഈ ​വേ​ദ​ന.''

മോ​ഡേ​ൺ ലാ​ൻ​ഡ് സ്​​കേ​പ് ഫോ​ക് ലോ​റി​ൽ​നി​ന്ന് ആ​രം​ഭി​ച്ച് വേ​ദ​ന​യി​ൽ വ​ന്നു മു​ട്ടി​നി​ൽ​ക്കു​ന്ന ഈ ​ക​വി​ത​യു​ടെ സ്വ​രൂ​പം അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​​ന്റെ എ​ഴു​ത്തി​നെ എ​ക്കാ​ല​ത്തും നി​ർ​ണ​യി​ച്ചു​പോ​ന്നു. 'ദീ​ർഘ​കാ​ലം' എ​ന്ന രാ​ജീ​വ​​ന്റെ ക​വി​താസ​മാ​ഹാ​രം​പോ​ലെ ഒ​ന്ന് അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​​ന്റെ സ​മ​കാ​ലി​ക​രി​ൽ​നി​ന്നും ക​ണ്ടു​കി​ട്ടു​ക എ​ളു​പ്പ​മ​ല്ല. അ​തു​കൊ​ണ്ടു ത​ന്നെ​യാ​യി​രി​ക്ക​ണം അ​ത്ര​യും ഉ​ജ്ജ്വ​ല​മാ​യ ഈ ​പു​സ്ത​കം സ​മ്പൂ​ർ​ണ​മാ​യും അ​വ​ഗ​ണി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​ത്.

ഞാ​ൻ ജി​ദ്ദ​യി​ൽ ക​ഴി​ഞ്ഞകാ​ല​ത്ത് ടെ​ലി​ഫോ​ണി​ൽ ഏ​റ്റ​വും കൂ​ടു​ത​ൽ സം​സാ​രി​ച്ച​വ​രി​ൽ ഒ​രാ​ൾ രാ​ജീ​വ​നാ​യി​രു​ന്നു. കു​റ​ഞ്ഞ ചാ​ർ​ജി​ന് ടെ​ലി​ഫോ​ൺ ക​ണ​ക്ട് ചെ​യ്തുത​രു​ന്ന ഫോ​ൺ റി​ഗ്ഗേ​ഴ്സ്​ അ​ക്കാ​ല​ത്ത് ഞ​ങ്ങ​ളു​ടെ​യൊ​ക്കെ ബാ​ച്ല​ർ മു​റി​ക​ളി​ൽ ഇ​ട​ക്കു വ​രും. അ​ര​മ​ണി​ക്കൂ​റി​ന് ഇ​ത്ര റി​യാ​ൽ എ​ന്നു പ​റ​ഞ്ഞ്. അ​ങ്ങ​നെ​യു​ള്ള അ​വ​സ​ര​ങ്ങ​ളി​ലെ​ല്ലാം ദീ​ർ​ഘ​മാ​യും സം​സാ​രി​ച്ച​ത് രാ​ജീ​വ​നു​മാ​യാ​യി​രു​ന്നു. എ​ടാ നി​​ന്റെ കാ​ശ് പോ​കി​ല്ലേ എ​ന്ന് ഇ​ട​ക്ക് ചോ​ദി​ക്കും, റി​ഗ്ഗേ​ഴ്സി​നും ജീ​വി​ക്ക​ണ്ടേ എ​ന്നു പ​റ​ഞ്ഞ് സം​സാ​രി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കും. അ​ത്ത​ര​മൊ​രു സം​സാ​ര​ത്തി​നി​ട​യി​ൽ രാ​ജീ​വ​ൻ പ​റ​ഞ്ഞു: മ​രു​ഭൂ​മി​യി​ൽ പോ​യി കു​ഴി​ച്ചു​നോ​ക്ക്, ഒ​രു തു​ള്ളി​യാ​ണെ​ങ്കി​ലും ആ ​വെ​ള്ള​മാ​യി​രി​ക്കും നി​​ന്റെ സം​സം – സ​ത്യ​ത്തി​ൽ മ​രു​ഭൂ യാ​ത്ര​ക​ളി​ലേ​ക്ക് എ​ന്നെ​പ്പോ​ലെ ഒ​രാ​ളെ ന​യി​ച്ച​ത് ആ ​വാ​ക്കു​ക​ളാ​യി​രു​ന്നു. പ​റ​ഞ്ഞ​ത് എ​നി​ക്ക് ശ​രി​ക്കും മ​ന​സ്സി​ലാ​യി​ല്ലേ എ​ന്ന് ശ​ങ്കി​ച്ച് ആ ​കാ​ര്യ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ച് വി​ശ​ദ​മാ​യി എ​ഴു​തി​യ അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​​ന്റെ ഒ​രു ക​ത്ത് ര​ണ്ടാ​ഴ്ച​ക​ഴി​ഞ്ഞ് എ​ന്നെ തേ​ടി​വ​രു​ക​യും ചെ​യ്തു. അ​ങ്ങ​നെ​യാ​ണ് സ്വ​ന്തം സം​സം തേ​ടി ഞാ​ൻ അ​റേ​ബ്യ​ൻ മ​രു​ഭൂ​മി​ക​ളി​ലേ​ക്ക് യാ​ത്ര തു​ട​ങ്ങു​ന്ന​ത്. അ​തി​ൽ രാ​ജീ​വ​നു​ള്ള പ​ങ്ക് വ​ള​രെ വ​ലു​താ​ണ്. 'പു​റ​പ്പെ​ട്ടു​പോ​യ വാ​ക്ക്' പോ​ലെ ഒ​രു യാ​ത്രാ​വി​വ​ര​ണ പു​സ്ത​കം മ​ല​യാ​ള​ത്തി​ൽ വേ​റെ​യി​ല്ല. ക​ട്ടാ​യം. അ​തി​​ന്റെ ര​ണ്ടാം പ​തി​പ്പ് മാ​തൃ​ഭൂ​മി ബു​ക്സ് പ്ര​സി​ദ്ധ​പ്പെ​ടു​ത്തി. രാ​ജീ​വ​ൻ എ​ന്നെ വി​ളി​ച്ചു, എം.​ടി പു​സ്്ത​കം പ്ര​കാ​ശി​പ്പി​ക്കും, നീ ​ഏ​റ്റു​വാ​ങ്ങ​ണം. എം.​ടി പ്ര​സം​ഗി​ക്കും. നീ​യും അ​തു​ക​ഴി​ഞ്ഞ് പ്ര​സം​ഗി​ക്ക​ണം. അ​താ​യി​രു​ന്നു രാ​ജീ​വ​ൻ.

എ​​ന്റെ ജി​ദ്ദ കാ​ല​ത്ത് രാ​ജീ​വ​ൻ ഇ​സ്രാ​യേ​ലി​ൽ റൈ​റ്റേ​ഴ്സ്​ ഇ​ൻ റെ​സി​ഡ​ൻ​സി​യി​ൽ വ​ന്നു. ഞ​ങ്ങ​ൾ അ​യ​ൽ​രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളി​ൽ ക​ഴി​ഞ്ഞ അ​ക്കാ​ല​ത്ത് ഇ​സ്രാ​യേ​ൽ-​ഫ​ല​സ്​​തീ​ൻ സം​ഘ​ർ​ഷ​ത്താ​ൽ അ​വി​ടെ ചോ​ര​പ്പു​ഴ ഒ​ഴു​കു​ന്നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. ടെ​ലി​ഫോ​ണി​ൽ ബ​ന്ധ​പ്പെ​ടാ​ൻ ക​ഴി​യു​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല. ഇ-​മെ​യി​ലി​ൽ ഞാ​ൻ രാ​ജീ​വ​ന് എ​ഴു​തി. അ​വി​ടെ ഒ​ഴു​കു​ന്ന ര​ക്ത​പ്പു​ഴ​യെ​ക്കു​റി​ച്ച് വ​ല്ല​തും അ​റി​യു​ന്നു​ണ്ടോ? നീ ​പ​റ​യു​ന്ന കാ​ര്യ​ങ്ങ​ൾ സ​ത്യ​മാ​ണെ​ങ്കി​ൽ ഇ​തൊ​രു എം​ബ​ഡ​ഡ് റെ​സി​ഡ​ൻ​സി​യാ​ണ്. ഞാ​നി​വി​ടെ ന​ട​ക്കു​ന്ന​തൊ​ന്നും അ​റി​യു​ന്നി​ല്ല. അ​മീ​ർ ഓ​റി​നെ​പ്പോ​ലെ​യൊ​രു ക​വി​യെ രാ​ജീ​വ​ൻ ക​ണ്ടു​മു​ട്ടു​ന്ന​ത് അ​വി​ടെ​വെ​ച്ചാ​ണ്. രാ​ജീ​വ​​ന്റെ ചി​ത​ക്ക​രി​കെ നി​ന്ന അ​മീ​ർ ഓ​ർ ആ ​സൗ​ഹൃ​ദ​ത്തെ വി​ളം​ബ​രം ചെ​യ്യു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. കേ​ര​ള​ത്തി​ൽ വ​ന്ന് രാ​ജീ​വ​നൊ​പ്പം കു​റ​ച്ചു​നാ​ൾ ക​ഴി​യാ​നാ​ണ് അ​മീ​ർ വ​ന്ന​ത്. പ​ക്ഷേ, രാ​ജീ​വ​​ന്റെ രോ​ഗം അ​ത​സാ​ധ്യ​മാ​ക്കി. ഇ​റ്റ​ലി​യി​ലെ റൈ​റ്റേ​ഴ്സ് റെ​സി​ഡ​ൻ​സി​യി​ൽ​നി​ന്നും മ​ട​ങ്ങി വീ​ട്ടി​ലെ​ത്തു​മ്പോ​ൾ കാ​ലി​ൽ ഉ​ണ​ങ്ങാ​ത്ത വ​ലി​യൊ​രു മു​റി​വു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. പ്ര​മേ​ഹ​ത്തി​​ന്റെ സം​ഭാ​വ​ന​ത​ന്നെ, ചി​രി​ച്ചു​കൊ​ണ്ട് രാ​ജീ​വ​ൻ പ​റ​ഞ്ഞു. രോ​ഗ​വു​മാ​യു​ള്ള ഏ​റ്റു​മു​ട്ട​ൽ ആ ​ജീ​വി​ത​ത്തി​ൽ എ​പ്പോ​ഴു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു.

രാ​ജീ​വ​നു​മാ​യി ര​ണ്ടു​ത​വ​ണ​യാ​ണ് ഏ​റ്റ​വും രൂ​ക്ഷ​മാ​യി വി​യോ​ജി​ക്കേ​ണ്ടിവ​ന്നി​ട്ടു​ള്ള​ത്. ആ​ദ്യ​ത്തേ​ത് യു.​ഡി.​എ​ഫ് സ​ർ​ക്കാ​റി​​ന്റെ സാം​സ്​​കാ​രി​ക ഉ​പ​ദേ​ഷ്ടാ​വാ​യി സ്​​ഥാ​ന​മേ​റ്റ​പ്പോ​ൾ. സി.​പി.​എ​മ്മു​മാ​യി ക​ല​ഹി​ക്കു​ന്ന​വ​ർ യു.​ഡി.​എ​ഫി​ലാ​ണോ എ​ത്തേ​ണ്ട​ത് എ​ന്ന ന്യാ​യ​മാ​യ ചോ​ദ്യ​മാ​യി​രു​ന്നു എ​നി​ക്ക് ഉ​ന്ന​യി​ക്കാ​നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന​ത്. മ​റ്റൊ​ന്ന് '1921' സം​ബ​ന്ധി​ച്ച സി​നി​മാ വി​വാ​ദ​ങ്ങ​ൾ ക​ത്തി​നി​ൽ​ക്കു​മ്പോ​ൾ ജ​ന്മ​ഭൂ​മി പാ​ക​ത്തി​നു​ള്ള പ്ര​സ്താ​വ​ന​ക​ളും അ​ഭി​പ്രാ​യ​ങ്ങ​ളും പ​റ​ഞ്ഞ​പ്പോ​ൾ. സി​നി​മാ​ബ​ന്ധ​ങ്ങ​ൾ രാ​ജീ​വ​നെ​യും പോ​പുല​റാ​ക്കി. പ​ക്ഷേ, Popularity kills the real politik എ​ന്നു പ​റ​യാ​റു​ള്ള​ത് രാ​ജീ​വ​നി​ലും അ​പ്പോ​ൾ താ​ൽ​ക്കാ​ലി​ക​മാ​യി സ​ത്യ​മാ​യി. വി​യോ​ജി​പ്പു​ക​ൾ എ​പ്പോ​ഴും ഉ​ണ്ടാ​കും. പ​ക്ഷേ, അ​തെ​പ്പോ​ഴും റി​പ്പ​യ​റ​ബി​ൾ ആ​യി​രു​ന്നു. അ​തും രാ​ജീ​വ​ൻ പ​ഠി​പ്പി​ച്ച ഒ​രു കാ​ര്യ​മാ​ണ്. ത​ർ​ക്ക​ങ്ങ​ളും വി​യോ​ജി​പ്പു​ക​ളും വ്യ​ക്തി​ബ​ന്ധ​ത്തെ ബാ​ധി​ക്കേ​ണ്ട​തി​ല്ല എ​ന്ന കാ​ര്യം.

ക​വി​ത, കോ​ള​ങ്ങ​ൾ, യാ​ത്രാവി​വ​ര​ണ​ങ്ങ​ൾ, ക​വി​താ എ​ഡി​റ്റോ​റി​യ​ലു​ക​ൾ അ​ങ്ങ​നെ പ​ല​തും എ​ഴു​തി​യ രാ​ജീ​വ​നെ തി​രി​ച്ച​റി​ഞ്ഞ​വ​ർ വ​ള​രെ​ക്കു​റ​വാ​യി​രു​ന്നു. പ​ക്ഷേ, 'പാ​ലേ​രി മാ​ണി​ക്യം ഒ​രു പാ​തി​രാ​ക്കൊ​ല​പാ​ത​ക'​ത്തി​​ന്റെ ക​ഥ വ​ന്ന​തോ​ടെ കാ​ര്യം മാ​റി. ഇ​തെ​ന്താ രാ​ജീ​വാ ഇ​ങ്ങ​നെ എ​ന്ന ചോ​ദ്യ​ത്തോ​ട് പ​തി​വ് ചി​രി​ ചി​രി​ച്ചുകൊ​ണ്ട് പ​റ​ഞ്ഞു: ഞ​ങ്ങ​ൾ ക​വി​ക​ൾ​ക്ക് നോ​വ​ലി​​ന്റെ രാ​ഷ്ട്ര​ത​ന്ത്രം വേ​ണ്ട​വി​ധ​ത്തി​ൽ മ​ന​സ്സി​ലാ​യി​ല്ല, അ​തു​ത​ന്നെ: അ​ന്ന് നോ​വ​ൽ, ഭ​ര​ണ​ഘ​ട​ന എ​ന്ന സ​ങ്ക​ൽ​പ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചൊ​ക്കെ വി​ശ​ദ​മാ​യി സം​സാ​രി​ച്ചു. പ​ക്ഷേ, ക​വി​ത ഒ​രി​ക്ക​ലും കൈ​വി​ട്ടി​ല്ല. മ​ര​ണ​ക്കി​ട​ക്ക​യി​ലും സാ​ധ​ന​യോ​ട് ക​വി​ത​ക​ൾ എ​ഴു​തി​യെ​ടു​ക്കാ​ൻ പ​റ​ഞ്ഞു. അ​തി​ൽ ര​ണ്ടു ക​വി​ത​ക​ൾ ഇ​പ്പോ​ൾ പ്ര​സി​ദ്ധീ​ക​രി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​ട്ടു​ണ്ട്. രാ​ജീ​വ​​ന്റെ അ​വ​സാ​ന​കാ​ല ക​വി​ത​ക​ളു​ടെ സ​മാ​ഹാ​രം 'നീ​ല​ക്കൊ​ടു​വേ​ലി' ഉ​ട​ൻ പു​റ​ത്തി​റ​ങ്ങും. 'നീ​ല​ക്കൊ​ടു​വേ​ലി' എ​ന്തൊ​രു ഗം​ഭീ​ര ക​വി​ത​യാ​ണ്.

രാ​ജീ​വ​ൻ മൂ​ന്നു നോ​വ​ലു​ക​ളും ആ​ഴ്ച​പ്പ​തി​പ്പു​ക​ളി​ലെ​ഴു​തി​യ​ത് അ​ത​ത് ആ​ഴ്ച​ക​ളി​ലാ​യി​രു​ന്നു. എ​നി​ക്ക് മാ​ധ്യ​മം ആ​ഴ്ച​പ്പ​തി​പ്പി​​ന്റെ ചു​മ​ത​ല​യു​ള്ള​പ്പോ​ഴാ​ണ് 'ക്രി​യാ​ശേ​ഷം' എ​ഴു​തു​ന്ന​ത്. ഓ​രോ ആ​ഴ്ച​യും ഓ​രോ അ​ധ്യാ​യം ത​രും. ചി​ല​പ്പോ​ൾ ഇ-​മെ​യി​ലി​ൽ. പ​ല​പ്പോ​ഴും നേ​രി​ൽ പോ​യി വാ​ങ്ങേ​ണ്ടി​യും വ​ന്നി​ട്ടു​ണ്ട്. ഇ​തി​നി​ടെ, ചി​ല​പ്പോ​ഴെ​ല്ലാം ഡെ​ഡ്ലൈ​ൻ വ​ഴ​ക്കു​ക​ളു​മു​ണ്ടാ​കും. നോ​വ​ൽ 30 ശ​ത​മാ​ന​ത്തോ​ള​മാ​യ​പ്പോ​ൾ അ​ദ്ദേ​ഹം ഷാ​ങ്ഹാ​യ് ലി​റ്റ​റ​റി റെ​സി​ഡ​ൻ​സി​യി​ൽ പ​ങ്കെ​ടു​ക്കാ​ൻ പോ​യി. ആ ​സ​മ​യ​ത്ത് കൃ​ത്യ​മാ​യി അ​ധ്യാ​യ​ങ്ങ​ൾ വ​രും. എ​ഴു​തി സ്​​കാ​ൻ ചെ​യ്ത് ചൈ​ന​യി​ലും ഷാ​ങ്ഹാ​യി​ലും അ​നു​വ​ദി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​ട്ടു​ള്ള ഒ​രു ഇ-​മെ​യി​ലി​ൽ​നി​ന്നു​മാ​ണ് (അ​വി​ടെ ജി-​മെ​യി​ൽ അ​നു​വ​ദി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നി​ല്ല) അ​ധ്യാ​യ​ങ്ങ​ൾ വ​രു​ക. ആ​ദ്യം ത​ങ്ങ​ൾ​ക്ക​റി​യാ​ത്ത ഭാ​ഷ​യി​ലെ​ഴു​തി അ​യ​ക്കു​ന്ന രാ​ജീ​വ​​ന്റെ മെ​യി​ലു​ക​ൾ അ​വ​ർ പി​ടി​ച്ചു​വെ​ക്കു​മാ​യി​രു​ന്നു (അ​തി​നു​ള്ള ഫി​ൽ​ട്ട​റി​ങ് സം​വി​ധാ​നം അ​വ​ർ​ക്കു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു). പി​ന്നീ​ട് റെ​സി​ഡ​ൻ​സി​ക്കാ​ർ ഇ​ട​പെ​ട്ടാ​ണ് പ്ര​ശ്നം പ​രി​ഹ​രി​ച്ച​ത്. 'ക്രി​യാ​ശേ​ഷം' എ​ഴു​തു​ന്ന​തി​നു​മു​മ്പ് എം. ​സു​കു​മാ​ര​നെ രാ​ജീ​വ​ൻ ബ​ന്ധ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു. 'ശേ​ഷ​ക്രി​യ'​യു​ടെ തു​ട​ർ​ച്ച​യാ​യി​രു​ന്നു​വ​ല്ലോ ആ ​നോ​വ​ൽ. സു​കു​മാ​ര​​ന്റെ അ​നു​മ​തി തേ​ടി​യാ​ണ് രാ​ജീ​വ​ൻ ബ​ന്ധ​പ്പെ​ടു​ന്ന​ത്. അ​തൊ​ന്നും എ​ന്നോ​ട് ചോ​ദി​ക്കേ​ണ്ട ഒ​രാ​വ​ശ്യ​വു​മി​ല്ല, അ​തൊ​രു പൊ​തു​മു​ത​ലാ​ണ് എ​ന്ന നി​ല​പാ​ടാ​ണ് സു​കു​മാ​ര​നെ​ടു​ത്ത​ത്. 'ക്രി​യാ​ശേ​ഷ'​ത്തി​​ന്റെ കോ​ഴി​ക്കോ​ട്ടു ന​ട​ന്ന പ്ര​കാ​ശ​ന​ത്തി​ലും പു​സ്ത​കം ഏ​റ്റു​വാ​ങ്ങാ​ൻ രാ​ജീ​വ​ൻ എ​ന്നെ വി​ളി​ച്ചു.

'അ​ഡോ​ണി​സി'​ന് ആ​ശാ​ൻ ൈപ്ര​സ്​ കൊ​ടു​ത്ത​തി​ൽ രാ​ജീ​വ​ന് വ​ലി​യ റോ​ളു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അ​തേ​പോ​ലെ ബെ​ൻ ഓ​ക്രി​യെ തി​രു​വ​ന​ന്ത​പു​ര​ത്ത് കൊ​ണ്ടു​വ​ന്ന​തി​ലും. നൊ​ബേ​ൽ സ​മ്മാ​നജേ​താ​വാ​യ ട്രാ​ൻ​സ് നോ​മ​ർ, വി​സ്​​ലോ ഷിം​ബോ​സ്ക എ​ന്നി​വ​രെ ക​ണ്ട​തി​നെ​ക്കു​റി​ച്ച് പ​റ​യു​മ്പോ​ൾ അ​നു​ഭ​വ സ​ത്യ​സ​ന്ധ​ത എ​ന്ന സ​ങ്ക​ൽ​പ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ച് പ​റ​ഞ്ഞ​ത് ഓ​ർ​ക്കു​ന്നു. ഷിം​ബോ​സ്ക​യു​ടെ മു​ന്നി​ൽ സ്വ​ന്തം ക​വി​ത രാ​ജീ​വ​ൻ ചൊ​ല്ലി. മ​ല​യാ​ള​ത്തി​ലും ഇം​ഗ്ലീ​ഷി​ലും. കൂ​ടെ​യു​ള്ള സ​ഹാ​യി പോ​ളി​ഷി​ൽ ക​വി​ത വി​വ​ർ​ത്ത​നം ചെ​യ്തു. ഷിം​ബോ​സ്ക രാ​ജീ​വ​നോ​ട് ചോ​ദി​ച്ചു, ക​വി​ത​യി​ൽ തീ​വ​ണ്ടി ക​ട​ന്നു​വ​രു​ന്നു​ണ്ട​ല്ലോ, നി​ങ്ങ​ൾ തീ​വ​ണ്ടി ഓ​ഫി​സി​ലോ െട്ര​യി​നു​ക​ളി​ലോ ജോ​ലി​ചെ​യ്തി​ട്ടു​ണ്ടോ? ഇ​ല്ല എ​ന്ന് മ​റു​പ​ടി. ഞാ​ൻ തീ​വ​ണ്ടി​യെ​ക്കു​റി​ച്ചെ​ഴു​തി​യ​ത് റെ​യി​ൽ​വേ സ്റ്റേ​ഷ​നി​ൽ ടി​ക്ക​റ്റ് കൗ​ണ്ട​റി​ൽ ജോ​ലി​ചെ​യ്യു​ന്ന കാ​ല​ത്താ​യി​രു​ന്നു എ​ന്ന് ഷിം​ബോ​സ്ക. അ​നു​ഭ​വ സ​ത്യ​സ​ന്ധ​ത അ​നി​വാ​ര്യ​മാ​ണെ​ന്ന അ​വ​രു​ടെ നി​ല​പാ​ടി​നോ​ട് സ​മ്പൂ​ർ​ണ​മാ​യി യോ​ജി​ക്കാ​നാ​വി​ല്ല. പ​ക്ഷേ, ഞാ​ന​തി​നെ മാ​നി​ക്കു​ന്നു​വെ​ന്ന് രാ​ജീ​വ​ൻ ആ​വ​ർ​ത്തി​ച്ച് പ​റ​യു​ക​യും എ​ഴു​തു​ക​യും ചെ​യ്തി​ട്ടു​ണ്ട്.

ഇം​ഗ്ലീ​ഷ് പു​സ്ത​ക പ്ര​സാ​ധ​ന​ത്തി​നാ​യി യ​തി ബു​ക്സ് തു​ട​ങ്ങി​യ കാ​ല​ത്ത് സൗ​ദി​യി​ൽ​നി​ന്നും കു​റ​ച്ചു​പേ​രു​ടെ സ​ഹാ​യം വേ​ണ​മെ​ന്ന് പ​റ​ഞ്ഞു. കു​റ​ച്ച് സ​ഹൃ​ദ​യ​ർ സ​ഹ​ക​രി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്തു. പ​ക്ഷേ, അ​ത് പ​രാ​ജ​യ​പ്പെ​ട്ടു. നോ​ഹ് ഹോ​ഫ​ൻ ബ​ർ​ഗി​​ന്റെ ക​വി​താ സ​മാ​ഹാ​രം, ബ്രി​ങ്ക് എ​ന്ന ശീ​ർ​ഷ​ക​ത്തി​ലു​ള്ള സ​മ​കാ​ലി​ക ലോ​ക ക​വി​ത​ക​ളു​ടെ ആ​ന്തോ​ള​ജി തു​ട​ങ്ങി​യ പ്ര​ധാ​ന​പ്പെ​ട്ട പു​സ്ത​ക​ങ്ങ​ൾ ഇ​റ​ക്കാ​ൻ യ​തി​ക്ക് ക​ഴി​ഞ്ഞു. പ​ക്ഷേ, വി​ത​ര​ണം/​വി​ൽ​പ​ന എ​ന്നി​വ​യി​ലെ ധാ​ര​ണ​ക്കു​റ​വ് ആ ​സം​രം​ഭ​ത്തെ പ​രാ​ജ​യ​പ്പെ​ടു​ത്തി.

അ​വ​സാ​ന നാ​ളു​ക​ളി​ൽ രാ​ജീ​വ​ൻ ടെ​ലി​ഫോ​ണി​ൽ പ​റ​ഞ്ഞു, മു​സ​ഫ​ർ എ​നി​ക്ക് എ​​ന്റെ ശ​രീ​രം അ​ങ്ങേ​യ​റ്റം അ​പ​രി​ചി​ത​മാ​യ ഒ​ന്നാ​യി​ത്തോ​ന്നു​ന്നു, നോ​ക്കാം അ​ല്ലേ? പി​ന്നെ ശ​ബ്ദം ചി​ത​റാ​ൻ തു​ട​ങ്ങി. ന​ര​യം​കു​ള​ത്ത് വീ​ടു​വെ​ച്ച​പ്പോ​ൾ ഒ​രു​ദി​വ​സം താ​മ​സി​ക്കാ​ൻ ചെ​ല്ലാ​ൻ പ​റ​ഞ്ഞു. രാ​ത്രി പ​ല​തും​ സം​സാ​രി​ച്ച് കു​ട്ടി​ക്കാ​ല​ത്തേ മ​രി​ച്ചുപോ​യ അ​നു​ജ​നെ​ക്കു​റി​ച്ച് പ​റ​ഞ്ഞ് ക​ര​യാ​ൻ തു​ട​ങ്ങി. അ​വ​നെ​യും ഇ​വി​ടെ​യാ​ണ് അ​ട​ക്കി​യി​രി​ക്കു​ന്ന​ത് എ​ന്ന് പ​റ​ഞ്ഞു. ക​ളി​ക്കു​ന്ന​തി​നി​ടെ ടെ​റ്റ​ന​സ് ബാ​ധി​ച്ചു മ​രി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. അ​ങ്ങ​നെ ക​ര​യു​ന്ന ഒ​രു രാ​ജീ​വ​നെ ഞാ​ൻ ക​ണ്ടി​ട്ടേ​യി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. അ​പ്പോ​ൾ 'ഹൊ​ഗ​നേ​ക്ക​ൽ'​ എ​ന്ന ക​വി​ത ഓ​ർ​മ​യി​ൽ വ​ന്നു. അ​തി​ലെ അ​വ​സാ​ന വ​രി​ക​ൾ ഇ​ങ്ങ​നെ​യാ​ണ​ല്ലോ:

''ഒ​രു കൊ​ല്ലം സ്​​കൂ​ൾ തു​റ​ന്നു.

അ​ച്ഛ​ൻ വ​ന്നു വി​ളി​ച്ചി​ട്ടും

ഞാ​നും അ​നി​യ​ത്തി​യും ഞ​ങ്ങ​ളു​ടെ പാ​വ​ക​ളും

മ​രി​ച്ചു​പോ​യ അ​നി​യ​നും ക​ര​ഞ്ഞി​ട്ടും,

അ​മ്മ വീ​ട്ടി​ലേ​ക്ക് തി​രി​ച്ചു വ​രാ​ത്ത​തു​പോ​ലെ

എ​​ന്റെ കി​ണ​റി​ലേ​ക്ക് ഇ​നി വ​രാ​തി​രി​ക്കു​മോ

അ​തും.''

വ​യ​ൽ​ക്ക​രെ ഇ​പ്പോ​ഴി​ല്ലാ​ത്ത ഞ​ങ്ങ​ളു​ടെ വീ​ട്ടി​ൽ മ​രി​ച്ചുപോ​യ അ​നി​യ​ൻ വ​ന്നു​പോ​കു​ന്ന​താ​യു​ള്ള സ​ങ്ക​ൽ​പം രാ​ജീ​വ​നി​ൽ എ​പ്പോ​ഴു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. മ​റ​ഞ്ഞു​പോ​യ​വ​രു​ടെ ആ​ത്മാ​ക്ക​ളു​മാ​യി സം​സാ​രി​ക്കാ​നു​ള്ള ത​ന്നി​ൽ​നി​ന്നു​ള്ള ക​ണ്ണി​യാ​യി മ​രി​ച്ചു​പോ​യ അ​നി​യ​നെ അ​യാ​ൾ ക​ണ്ടു​പോ​ന്നു. അ​തു​കൊ​ണ്ടാ​ണ് ഇ​ങ്ങ​നെ എ​ഴു​തി​യ​ത്:

''മ​രി​ച്ച​വ​ർ തി​രി​ച്ചു വ​രി​ല്ല

എ​ന്നു ക​രു​തി​യാ​ൽ

നി​ങ്ങ​ൾ​ക്കു തെ​റ്റി;

മ​രി​ച്ച​തു​പോ​ലെ​ത്ത​ന്നെ

അ​വ​ർ തി​രി​ച്ചു വ​രും,

എ​പ്പോ​ഴാ​ണ് എ​ന്ന്്് മാ​ത്രം

മു​ൻ​കൂ​ട്ടി പ​റ​യാ​ൻ ക​ഴി​യി​ല്ല,

മ​ര​ണം​പോ​ലെ ത​ന്നെ.''

യൂ​നി​വേ​ഴ്സി​റ്റി​യി​ലെ 'ദ ​കു​റു​ക്ക​ൻ' കാ​ല​ത്ത് പി.​ആ​ർ.​ഒ ഇ​രി​ക്കു​ന്ന മു​റി അ​ടി​ച്ചു​വാ​രി ആ ​കൊ​ട്ട അ​യാ​ൾ ഇ​രി​ക്കു​ന്ന ക​സേ​ര​യി​ൽ​ത​ന്നെ വെ​ക്കാ​ൻ യൂ​നി​യ​ൻ നി​ർ​ദേ​ശം ന​ൽ​കി​യ​തി​നെ കേ​ര​ള​ത്തി​ൽ രാ​ജീ​വ​നെ​പ്പോ​ലെ ഒ​രാ​ൾ​ക്കേ നേ​രി​ടാ​നാ​കൂ. മ​റ്റു​ള്ള​വ​ർ തോ​റ്റു​മ​ട​ങ്ങും. പി​ൽ​ക്കാ​ല​ത്ത് രാ​ജീ​വ​ൻ പ​റ​ഞ്ഞു, ''അ​ന്ന​ങ്ങ​നെ സം​ഭ​വി​ച്ച​ത് ന​ന്നാ​യി, അ​തു​കൊ​ണ്ട് ഞാ​ൻ ലോ​ക​ത്തി​​ന്റെ പ​ല ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളി​ലു​മെ​ത്തി. ശ​മ്പ​ള​മി​ല്ലാ​ത്ത ലീ​വു ത​രാ​ൻ യൂ​നി​വേ​ഴ്സി​റ്റി​ക്ക് ബ​ഹു​സ​ന്തോ​ഷം.'' അ​ങ്ങ​നെ അ​യാ​ൾ പോ​യി വ​ന്ന വ​ഴി​ക​ളു​ടെ ആ​ഖ്യാ​ന​മാ​ണ് 'പു​റ​പ്പെ​ട്ടു പോ​കു​ന്ന വാ​ക്ക്'. ആ ​വാ​ക്ക് ഇ​പ്പോ​ൾ പു​റ​പ്പെ​ട്ടു​പോ​യി​രി​ക്കു​ന്നു.

ഈ ​പു​സ്ത​ക​ത്തി​​ന്റെ ര​ണ്ടാം പ​തി​പ്പ് പ്ര​കാ​ശ​നംചെ​യ്ത് എം.​ടി പ​റ​ഞ്ഞു: ''ഞ​ങ്ങ​ളു​ടെ ഗ്രാ​മ​ത്തി​ലൊ​ക്കെ പു​റ​പ്പെ​ട്ടു​പോ​വു​ക എ​ന്ന് പ​റ​ഞ്ഞാ​ൽ എ​ങ്ങോ​ട്ടോ പ്ര​ത്യേ​കി​ച്ച്് ല​ക്ഷ്യ​മൊ​ന്നു​മി​ല്ലാ​തെ പോ​വു​ക എ​ന്നാ​ണ്. പ​ക്ഷേ, അ​ങ്ങ​നെ പോ​കു​ന്ന​വ​ർ പി​ന്നീ​ട് കു​റേ​ക്കാ​ലം ക​ഴി​ഞ്ഞ് തി​രി​ച്ചു വ​രും. ചി​ല​ർ വ​രു​ക​യു​മി​ല്ല.'' അ​ങ്ങ​നെ പു​റ​പ്പെ​ട്ടു പോ​യ​വ​രു​ടെ വാ​ക്കു​ക​ളി​ലൂ​ടെ​യാ​യി​രു​ന്നു രാ​ജീ​വ​​ന്റെ സാ​ഹി​ത്യസ​ഞ്ചാ​രം. താ​ൻ എ​ന്നും ഗ​ർ​ഭ​പാ​ത്ര​ത്തി​ലാ​ണെ​ന്നും അ​വി​ടെ​യി​രു​ന്ന് പു​റ​പ്പെ​ട്ടു പോ​യ​വ​രെ അ​ന്വേ​ഷി​ക്കു​ക​യാ​ണ് താ​നെ​ന്നു​മു​ള്ള മാ​ന​സി​ക ഘ​ട​ന രാ​ജീ​വ​​ന്റെ എ​ല്ലാ എ​ഴു​ത്തി​ലു​മു​ണ്ട്. അ​തു​ത​ന്നെ​യാ​ണ് വ്യ​തി​രി​ക്ത​മാ​യി എ​ഴു​താ​ൻ അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ സ​ഹാ​യി​ച്ച​തും. ഡോം ​മൊ​റ​യ്സ്​ മു​ത​ൽ ഏ​റ്റ​വും പു​തി​യ ഒ​രെ​ഴു​ത്തു​കാ​ര​നോ​ടു വ​രെ ഒ​രേ​പോ​ലെ ആ​ശ​യവി​നി​മ​യ​ത്തി​ലേ​ർ​പ്പെ​ടാ​ൻ രാ​ജീ​വ​ന് ക​ഴി​ഞ്ഞ​ത് ഈ ​മ​നോ​ഘ​ട​ന​യി​ൽ​നി​ന്നു ത​ന്നെ​യാ​ണ്.

'ഴ' ​എ​ന്ന അ​ക്ഷ​രം മേ​ൽ​മ​ല നാ​യാ​ട്ടി​നു പോ​യ മു​ത്ത​ച്ഛ​നാ​ണ് എ​ന്ന് എ​ഴു​തു​മ്പോ​ൾ പു​റ​പ്പെ​ട്ടു​പോ​യ അ​ക്ഷ​ര​ങ്ങ​ളെ​ക്കു​റി​ച്ചു​ള്ള ഒ​രു ഭാ​വ​ന രൂ​പ​പ്പെ​ടു​ന്ന​ത് അ​നു​ഭ​വി​ക്കാ​നാ​കും.

രാ​ജീ​വ​​ന്റെ ബ​ന്ധ​ങ്ങ​ളും സൗ​ഹൃ​ദ​ങ്ങ​ളും അ​ത്ഭു​ത​ക​ര​മാ​യി​രു​ന്നു. കേ​ര​ള​ത്തി​ലെ​ന്നപോ​ലെ പു​റ​ത്തും (ഇ​ന്ത്യ​ക്കു പു​റ​ത്തും) സൗ​ഹൃ​ദഭൂ​പ​ടം നീ​ണ്ടു​നി​വ​ർ​ന്നു കി​ട​ന്നു. എ​വി​ടെ​പ്പോ​യാ​ലും അ​യാ​ൾ ച​ങ്ങാ​തി​ക്കൂ​ട്ട​ത്തി​​ന്റെ ന​ടു​വി​ൽ അ​തി​നെ ന​യി​ച്ചു​കൊ​ണ്ട് സ​ജീ​വ​മാ​യി ഉ​ണ്ടാ​കും. ഒ​ഡി​ഷ​ക്കാ​ര​നും ജ​യ​ന്ത് ​മഹാ​പ​ത്ര​യു​ടെ ക​വി​ത​ക​ളെ​ക്കു​റി​ച്ചു​ള്ള പു​സ്​​ത​കം എ​ഴു​തു​ക​യും ചെ​യ്ത ദു​ർ​ഗ​പ്ര​സാ​ദ് പാ​ണ്ട റാ​യ്ഗ​ഢിൽ ക​വി വ​ന്ന​തി​നെ​ക്കു​റി​ച്ച് പ​റ​ഞ്ഞു: റാ​യ്ഗ​ഢ് ലി​റ്റ​റ​റി ഫെ​സ്റ്റി​വ​ലി​ന് വ​ന്ന രാ​ജീ​വ​ൻ ര​ണ്ടു​ദി​വ​സ​മാ​ണ് അ​വി​ടെ​യു​ണ്ടാ​യ​ത്. ആ ​സ​മ​യം​കൊ​ണ്ട് അ​ദ്ദേ​ഹം താ​ര​മാ​യി. 2001ലാ​ണ​ത്. രാ​ജീ​വ​നു ചു​റ്റു​മാ​യി​രു​ന്നു ജ​ന​ങ്ങ​ൾ. ഫെ​സ്റ്റി​വ​ൽ ഭാ​ര​വാ​ഹി​ക​ൾ രാ​ജീ​വ​​ന്റെ കാ​ര്യ​ങ്ങ​ൾ നോ​ക്കാ​ൻ എ​ന്നെ​യാ​ണ് ഏ​ൽ​പി​ച്ചി​രു​ന്ന​ത്. ആ ​ര​ണ്ടു ദി​സ​വ​ത്തെ ബ​ന്ധം എ​ന്നേ​ക്കു​മാ​യു​ള്ള ഒ​ന്നാ​യി വ​ള​ർ​ന്നു: ഇ​ങ്ങ​നെ ടെ​ലി​ഫോ​ണി​ൽ പ​റ​ഞ്ഞ് ആ​ർ​ക്കും ഉ​ത്ത​ര​മി​ല്ലാ​ത്ത ചോ​ദ്യം പാ​ണ്ട ഉ​ന്ന​യി​ച്ചു, എ​ന്തേ രാ​ജീ​വ​ൻ ഇ​ത്ര നേ​ര​ത്തേ പോ​യി? വൈ ​സോ ഏ​ർ​ലി?

രാ​ജീ​വ​ൻ അ​തി​നു​ള്ള മ​റു​പ​ടി 'വി​ലാ​പം' എ​ന്ന ക​വി​ത​യി​ൽ ഇ​ങ്ങ​നെ ന​ൽ​കി​യി​ട്ടു​ണ്ട്:

''ഉ​റു​മ്പു​ക​ളാ​ണ്

ആ​ദ്യ​മെ​ത്തു​ക,

മൗ​നം

മു​ഖം താ​ഴ്ത്തി;

ഓ​ർ​മ​യു​ടെ ന​ന​വോ

മ​ധു​ര​മോ തേ​ടി

അ​വ അ​രി​ച്ചു ന​ട​ക്കും:

മൂ​ർ​ധാ​വി​ൽ, ക​ൺ​ത​ട​ങ്ങ​ളി​ൽ

ചു​ണ്ടി​ൽ, മു​ല​ക്ക​ണ്ണി​ൽ

അ​ര​ക്കെ​ട്ടി​ൽ.

തെ​രു​വു​നാ​യ്ക്ക​ളാ​ണ്

പി​ന്നീ​ടെ​ത്തു​ക;

ഉ​ണ​ങ്ങി​യ ചോ​ര​പ്പാ​ടു​ക​ൾ

തി​രി​ച്ച​റി​യാ​ൻ ക​ഴി​യാ​തെ

ന​ക്കി​യും മ​ണ​പ്പി​ച്ചും

അ​വ കു​ര​ച്ചു​ചാ​ടും.

എ​ല്ലാ​വ​രും പോ​യ്ക്ക​ഴി​ഞ്ഞാ​ൽ

ക​ഴു​ക​ൻ​മാ​ർ താ​ഴ്ന്നി​റ​ങ്ങി​വ​രും;

ക​ര​ളി​​ന്റെ ഉ​റ​പ്പും

ക​ണ്ണു​ക​ളു​ടെ ആ​ഴ​വും

ചൂ​ഴ്ന്ന​റി​ഞ്ഞ്

അ​വ ചി​റ​ക​ടി​ക്കും.

പു​ഴു​ക്ക​ൾ

എ​പ്പോ​ഴും

എ​വി​ടെ നി​ന്നും വ​രാം;

ഭൂ​മി​യെ

മു​ഴു​വ​ൻ തി​ന്നാ​ലും

തീ​രാ​ത്ത​താ​ണ്

അ​വ​യു​ടെ വി​ശ​പ്പ്.

വേ​രു​ക​ളാ​ണ്

അ​വ​സാ​ന​മെ​ത്തു​ക;

ഓ​രോ മു​റി​വി​ലും

ര​ഹ​സ്യ​ത്തി​ലും

ആ​ഴ്ന്നി​റ​ങ്ങി,

വേ​ദ​ന​യും

ക​യ്പും

കു​ടി​ച്ചു കു​ടി​ച്ച്

അ​വ നി​ശ്ശ​ബ്ദ​മാ​യി

പൊ​ട്ടി​ച്ചി​രി​ച്ച്

പൂ​ക്ക​ളാ​കും.''

വേ​രു​ക​ൾ ലോ​ക​ത്തി​ന് പൂ​ക്ക​ൾ ന​ൽ​ക​ണ​മ​ല്ലോ. ആ ​പ്ര​വൃ​ത്തി​ക്കു​വേ​ണ്ടി അ​ൽ​പം നേ​ര​ത്തേ ഞാ​ൻ പോ​കു​ന്നു എ​ന്ന് പ​റ​ഞ്ഞു​കൊ​ണ്ടു ത​ന്നെ​യാ​ണ് രാ​ജീ​വ​ൻ ക​ട​ന്നുപോ​യി​രി​ക്കു​ന്ന​ത്.