ലത മ​ങ്കേഷ്കർ അന്തരിച്ചു; ഇന്ത്യയുടെ വാനമ്പാടി ഇനി ഇമ്പമാ​ർന്നൊരോർമ

മുംബൈ: പതിറ്റാണ്ടുകളോളം സംഗീത പ്രേമികളുടെ മനസ്സിൽ ഭാവങ്ങളുടെ നാദമഴ പെയ്യിച്ച ഇന്ത്യയുടെ ഒരേയൊരു വാനമ്പാടി ലത മ​ങ്കേഷ്കർ (92) അന്തരിച്ചു. മുംബൈ ബീച്ച് കാൻഡി ആശുപത്രിയിലായിരുന്നു അന്ത്യം. കോവിഡ് ബാധിച്ചതിനെ തുടർന്ന് ലത മ​ങ്കേഷ്കറെ ജനുവരി എട്ടിനാണ് ആശുപത്രിയിൽ പ്രവേശിപ്പിച്ചത്. ഐ.സി.യുവിൽ ചികിത്സയിലായിരുന്ന ലതയുടെ ആരോഗ്യനിലയിൽ പുരോഗതിയുണ്ടെന്ന റിപ്പോർട്ടുകൾ പുറത്തുവന്നിരുന്നു. ശനിയാഴ്ച രാവിലെ ശ്വാസതടസ​ത്തെ തുടർന്ന് ലത​ മ​​​​ങ്കേഷ്കറിനെ വീണ്ടും വെന്റിലേറ്ററിലേക്ക് മാറ്റുകയായിരുന്നു. നില ഗുരുതരമാണെന്ന റിപ്പോർട്ടുകൾ പുറത്തുവരുന്നതിനിടെയാണ് സംഗീയാസ്വാദകരെയും ആരാധകരെയും ദുഃഖത്തിലാഴ്ത്തി അവർ വിട പറഞ്ഞത്.

സംഗീതജ്ഞനും നാടകനടനുമായ ദീനാനാഥ് മങ്കേഷ്‌കറുടെയും ശിവന്തിയുടെയും അഞ്ചുമക്കളിൽ മൂത്തവളായി മധ്യപ്രദേശിലെ ഇന്ദോറിൽ 1929 സെപ്റ്റംബർ 28നാണ് ലത മങ്കേഷ്‌കർ ജനിച്ചത്. ആദ്യ പേര്​ ഹേമ എന്നായിരുന്നെങ്കിലും പിന്നീട് തന്റെ നാടകത്തിലെ കഥാപാത്രത്തോടുള്ള ഇഷ്ടം മൂലം അച്ഛൻ ലത എന്ന് പുനർനാമകരണം ചെയ്തു, അച്ഛനിൽ നിന്ന് ശാസ്ത്രീയ സംഗീതം പഠിച്ച ലത അഞ്ചാം വയസ്സു മുതൽ പിതാവി​ന്റെ സംഗീത നാടകങ്ങളിൽ അഭിനയിച്ചു തുടങ്ങി. അമാനത്ത് ഖാൻ, പണ്ഡിറ്റ് തുളസിദാസ് ശർമ, ഉസ്താദ് അമാൻ അലി ഖാൻ തുടങ്ങിയവരിൽ നിന്നും ശാസ്ത്രീയ സംഗീതം അഭ്യസിച്ചു.

1942ൽ മറാത്തി, ഹിന്ദി സിനിമകളിൽ അഭിനയിച്ചുകൊണ്ടാണ് ചലച്ചിത്രരംഗത്ത് പ്രവേശിക്കുന്നത്. പിന്നീട്​ ഗായികയായി മാറി. ആദ്യമായി പാടിയ 'കിതി ഹസാൽ' എന്ന മറാത്തി ചിത്രത്തിലെ 'നാച്ചുയാഗഡേ, കേലു സാരി' എന്ന ആദ്യഗാനം സിനിമയിൽ നിന്ന് ഒഴിവാക്കി. 1943 ൽ 'ഗജാഭാവു' എന്ന സിനിമയിലെ 'മാതാ ഏക് സപൂത്ത് കി ദുനിയ ബാദൽ ദേ തൂ..' എന്ന ഗാനമാലപിച്ചാണ് ഹിന്ദി സിനിമ പിന്നണി ഗാനരംഗത്തേക്ക് കടന്നുവന്നത്. ലതയെ ആദ്യകാലത്ത് പ്രോത്സാഹിപ്പിച്ചത് മറാത്തി സംഗീത സംവിധായകൻ വിനായകായിരുന്നു. 1945ൽ വിനായകി​ന്റെ കൂടെ ബോംബെയിൽ എത്തിയ അദ്ദേഹത്തിന്റെ മരണശേഷം ഗുലാം ഹൈദറെ മാർഗദർശിയായി സ്വീകരിച്ചു.

1948ൽ അദ്ദേഹത്തി​ന്റെ സംവിധാനത്തിൽ പുറത്തിറങ്ങിയ 'മജ്‌ബൂർ' എന്ന സിനിമയിലെ 'ദിൽ മേര ധോഡ, മുഛെ കഹിൻ കാ നാ ചോര' എന്ന ഗാനം ലതയുടെ സംഗീത ജീവിതത്തിലെ വഴിത്തിരിവായി. 1949ൽ 'മഹൽ' എന്ന സിനിമയിലെ 'ആയേഗ ആനേവാല' എന്ന ഗാനമാണ്​ ലതയുടെ ആദ്യ ഹിറ്റ്. സച്ചിൻ ദേവ് ബർമൻ, സലീൽ ചൗധരി, ശങ്കർ ജയ്കിഷൻ, മദൻ മോഹൻ, ഖയ്യാം, പണ്ഡിറ്റ് അമർനാഥ്, ഹുസൻലാൽ ഭഗത് റാം തുടങ്ങി അക്കാലത്തെ പ്രശസ്ത സംഗീത സംവിധായകർക്കെല്ലാം വേണ്ടി അവർ പിന്നീട് പാടി. മുഹമ്മദ് റാഫി, കിഷോർ കുമാർ, മുകേഷ്, ഹേമന്ത് കുമാർ, മഹേന്ദ്ര കപൂർ, മന്ന ഡേ തുടങ്ങിയ പ്രശസ്തരായ ഗായകർക്കൊപ്പവും ലതയു​ടെ ശബ്ദം മുഴങ്ങി. 1950കളിൽ ബൈജു ബാവ്​ര (1952), മദർ ഇന്ത്യ (1957), ദേവദാസ് (1955), ചോരി ചോരി (1956), മധുമതി (1958) എന്നീ ചിത്രങ്ങളിലും ലത അഭിനയിച്ചു.

ഹിന്ദി, മറാഠി, ബംഗാളി, മലയാളം തുടങ്ങി മുപ്പത്തിയാറോളം പ്രാദേശിക ഭാഷകളില്‍ പാടിയിട്ടുണ്ട്. 'നെല്ല്​' എന്ന ചിത്രത്തിൽ വയലാർ എഴുതി സലിൽ ചൗധരി ഈണം പകർന്ന കദളി കൺകദളി ചെങ്കദളി പൂ വേണോ...' എന്ന ഗാനമാണ് മലയാളത്തിൽ ആലപിച്ചത്​. അറുപതുകളിൽ അഞ്ച് മറാഠി സിനിമകൾക്ക്​ സംഗീതം സംവിധാനം നിർവഹിച്ചു. 'സാധി മനസ്' എന്ന ചിത്രത്തിന് മികച്ച സംഗീത സംവിധാനത്തിനുള്ള മഹാരാഷ്ട്ര സർക്കാരി​ന്റെ പുരസ്കാരവും നേടിയിട്ടുണ്ട്. ഹിന്ദിയിലും മറാഠിയിലുമായി നാലു ചിത്രങ്ങളും നിർമിച്ചു. 1990ൽ ലത നിർമിച്ച് പ്രശസ്ത ഗാനരചയിതാവായ ഗുൽസാർ സംവിധാനം ചെയ്ത 'ലേക്കിൻ' എന്ന ചിത്രത്തിൽ അവർ പാടിയ 'യാരാ സീലി സീലി' എന്ന ഗാനത്തിന് ദേശീയ അവാർഡും ലഭിച്ചു.

1958ൽ സലിൽ ചൗധരിയുടെ സംഗീത സംവിധാനത്തിൽ പുറത്തിറങ്ങിയ 'മധുമതി' എന്ന ചിത്രത്തിലെ 'ആജാ രെ പർദേസി' എന്ന ഗാനത്തിന് ആദ്യ ഫിലിംഫെയർ അവാർഡ് നേടി. മികച്ച വനിത പിന്നണി ഗായികയ്ക്കുള്ള ഫിലിംഫെയർ അവാർഡ്​ പിന്നീട് അഞ്ച് തവണ (1962, 1965, 1969, 1993, 1994) കൂടി നേടി. ജയാ ബച്ചനും സഞ്ജീവ് കുമാറും അഭിനയിച്ച 'പരിചയ്' എന്ന ഹിന്ദി ചിത്രത്തിലെ 'ബീട്ടി നാ ബിട്ടായി രെഹ്നാ' എന്ന ഗാനത്തിലൂടെയാണ് ആദ്യ ദേശീയ അവാർഡ് നേടിയത്. മൂന്ന് തവണ (1972, 1974, 1990) മികച്ച ഗായികക്കുള്ള ദേശീയ പുരസ്‌കാരത്തിന്​ അർഹയായി.

2001ൽ ഏറ്റവും വലിയ സിവിലിയൻ പുരസ്​കാരമായ 'ഭാരതരത്​നം' നൽകി രാജ്യം ലത മ​ങ്കേഷ്​കറെ ആദരിച്ചു. പത്മഭൂഷണ്‍ (1969), പത്മവിഭൂഷണ്‍ (1999), ദാദാസാഹബ് ഫാല്‍ക്കെ അവാര്‍ഡ് (1989) എന്നിവയും ലഭിച്ചിട്ടുണ്ട്. 1993ൽ ഫിലിംഫെയർ ലൈഫ് ടൈം അച്ചീവ്മെൻറ് അവാർഡ് ലഭിച്ചു. 1999ല്‍ ലതയെ രാജ്യസഭയിലേക്ക് നാമനിർദേശം ചെയ്​തിരുന്നു. ബോളിവുഡ് ഗായിക ആശാ ഭോസ്‌ലേ ലതയുടെ ഇളയ സഹോദരിയാണ്. സജീവ പിന്നണി ഗാനരംഗത്തുനിന്ന് ലത പിന്മാറിയിട്ട് വർഷങ്ങളായി. 2014ൽ പുറത്തിറങ്ങിയ 'ദുന്നോ വൈ 2' എന്ന സിനിമയിലെ 'ജീനാ ഹെ ക്യാ' എന്ന പാട്ടാണ്​ ഒടുവിലത്തെ ശ്രദ്ധേയമായ ഗാനം.