സാഹോദര്യത്തി​െൻറ പ്രതീകമാകണം   അമർനാഥ്​ യാത്ര 

അ​മ​ർ​നാ​ഥ്​ തീ​ർ​ഥാ​ട​ക​ർ സ​ഞ്ച​രി​ച്ച ബ​സി​ന്​ നേ​രെ​യു​ണ്ടാ​യ മി​ന്ന​ലാ​ക്ര​മ​ണം ക​ശ്​​മീ​രി​ൽ മാ​ത്ര​മ​ല്ല ഇന്ത്യയിലൊന്ന​ട​ങ്കം​ത​ന്നെ ന​ടു​ക്ക​മു​ള​വാ​ക്കി. അ​ന​ന്ത്​​നാ​ഗ്​ പ​ട്ട​ണ​ത്തി​ൽ​നി​ന്ന്​ ഒ​രു കി.​മീ ദൂ​രം അ​ക​ലെ​യു​ള്ള ബൂ​ത​ൻ​ഗൂ ഗ്രാ​മ​ത്തി​ൽ​വെ​ച്ചാ​ണ്​ തീ​ർ​ഥാ​ട​ക​രു​ടെ ബ​സ്​ ആ​ക്ര​മി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​ത്. ര​ണ്ട്​ തോ​ക്കു​ധാ​രി​ക​ൾ തു​രു​തു​രാ നി​റ​യൊ​ഴി​ച്ചെ​ങ്കി​ലും ധൈ​ര്യം വി​ടാ​തെ ഡ്രൈ​വ​ർ സാ​ഹ​സി​ക​മാ​യി ബ​സ്​ മു​ന്നോ​െ​ട്ട​ടു​ത്ത്​ നി​ർ​ത്താ​തെ സ​ഞ്ച​രി​ച്ച​തി​നാ​ൽ കൂ​ടു​ത​ൽ അ​ത്യാ​ഹി​ത​ങ്ങ​ൾ ഒ​ഴി​വാ​ക്കാ​ൻ സാ​ധി​ച്ചു. ബ​സ്​ ഹൈ​വേ​യി​ൽ സു​ര​ക്ഷാ​പാ​ല​ക​ർ​ക്ക്​ മു​മ്പാ​കെ എ​ത്തി​യ​പ്പോ​ൾ മാ​ത്ര​മാ​ണ്​ ഡ്രൈ​വ​ർ ശൈ​ഖ്​ സ​ലീം ഗ​ഫൂ​റി​ന്​ ശ്വാ​സം നേ​രെ​വീ​ണ​ത്. പ​രി​ക്കേ​റ്റ യാ​ത്ര​ക്കാ​ർ അ​ല​മു​റ​യി​ടു​ന്നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. യാ​ത്ര​ക്കാ​രെ ത​ൽ​ക്ഷ​ണം സു​ര​ക്ഷാ​സ​േ​ങ്ക​ത​ത്തി​ലേ​ക്ക്​ മാ​റ്റി. പ്ര​ഥ​മ​ശു​ശ്രൂ​ഷ​ക​ൾ ന​ൽ​കു​ന്ന​തി​നി​ടെ ആ​റ്​ സ്​​ത്രീ​ക​ൾ മ​രി​ച്ചു. ഒ​രു തീ​ർ​ഥാ​ട​ക​ൻ ആ​ശു​പ​ത്രി​യി​ൽ​വെ​ച്ചും മ​ര​ണ​ത്തി​ന്​ കീ​ഴ​ട​ങ്ങി.

അ​മ​ർ​നാ​ഥ്​ ഗു​ഹാ​ക്ഷേ​ത്ര​ത്തി​ൽ ദ​ർ​ശ​നം ക​ഴി​ഞ്ഞ്​ മ​ട​ങ്ങു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു തീ​ർ​ഥാ​ട​ക​ർ. ജൂ​ൺ 28 മു​ത​ൽ 40 ദി​വ​സം വ​രെ​യാ​ണ്​ തീ​ർ​ഥ​യാ​ത്ര​യു​ടെ ദി​ന​ങ്ങ​ൾ. ഇ​ത്ത​വ​ണ പ​തി​വി​ലേ​റെ സു​ര​ക്ഷാ​സ​ന്നാ​ഹ​ങ്ങ​ളാ​ണ്​ ഒ​രു​ക്കി​യി​രു​ന്ന​ത്. കാ​ര​ണം, ക​ശ്​​മീ​രി​ൽ അ​നി​ഷ്​​ട​സം​ഭ​വ​ങ്ങ​ളും പ്ര​ക്ഷോ​ഭ​ങ്ങ​ളും വ​ർ​ധി​ച്ചു​വ​രു​ന്ന പ​ശ്ചാ​ത്ത​ല​ത്തി​ൽ സു​ര​ക്ഷ​ക്ക്​ പ്രാ​മു​ഖ്യം ന​ൽ​കാ​ൻ അ​ധി​കൃ​ത​ർ പ്ര​ത്യേ​കം ഉ​ത്ത​ര​വി​ട്ടി​രു​ന്നു. ഹി​സ്​​ബു​ല്ല ക​മാ​ൻ​ഡ​ർ ബു​ർ​ഹാ​ൻ വാ​നി പോ​യ​വ​ർ​ഷം വ​ധി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​തി​നെ തു​ട​ർ​ന്നു​ണ്ടാ​യ ജ​ന​മു​ന്നേ​റ്റ​ങ്ങ​ളു​ടെ അ​ല​യൊ​ലി​ക​ൾ താ​ഴ്​​വ​ര​യി​ൽ കെ​ട്ട​ട​ങ്ങി​യി​രു​ന്നി​ല്ല. അ​മ​ർ​നാ​ഥ്​ യാ​ത്രി​ക​ർ​ക്കു​നേ​രെ ആ​ക്ര​മ​ണം അ​ര​ങ്ങേ​റി​യ​തി​​​െൻറ ര​ണ്ടു​നാ​ൾ​മു​മ്പാ​യി​രു​ന്നു ബു​ർ​ഹാ​​​െൻറ ച​ര​മ​വാ​ർ​ഷി​കം.

തീ​ർ​ഥ​ാടകരുടെ കൊ​ല രാ​ജ്യ​ത്തി​ന​ക​ത്തും പു​റ​ത്തും ക​ടു​ത്ത പ്ര​തി​ഷേ​ധ​ങ്ങ​ൾ​ക്ക്​ വ​ഴി​യൊ​രു​ക്കി. ല​ശ്​​ക​റെ ത്വ​യ്യി​ബ തീ​വ്ര​വാ​ദി​ക​ൾ ആ​സൂ​ത്ര​ണം ചെ​യ്​​ത ആ​ക്ര​മ​ണ​മാ​ണി​തെ​ന്ന്​ സ​ർ​ക്കാ​ർ ആ​രോ​പി​ക്കു​ന്നു. അ​തേ സമയം ക​ശ്​​മീ​ർ ജ​ന​ത ഒ​റ്റ​ക്കെ​ട്ടാ​യി സം​ഭ​വ​ത്തെ അ​പ​ല​പി​ക്കു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. ശ്രീ​ന​ഗ​റി​ലെ പ്ര​സ്​ എ​ൻ​ക്ലേ​വി​ന്​ മു​ന്നി​ൽ ഒ​രു​ദി​വ​സം നീ​ണ്ട സ​ത്യ​ഗ്ര​ഹം ന​ട​ന്നു. ക​ശ്​​മീ​ർ ജ​ന​ത പ്ര​ക​ടി​പ്പി​ച്ച ​െഎ​ക്യ​ദാ​ർ​ഢ്യം ഹൃ​ദ​യാ​വ​ർ​ജ​ക​മാ​ണെ​ന്നാ​യി​രു​ന്നു ആ​ഭ്യ​ന്ത​ര​മ​ന്ത്രി രാ​ജ്​​നാ​ഥ്​​സി​ങ്​ പു​റ​ത്തു​വി​ട്ട പ്ര​സ്​​താ​വ​ന. സ​മീ​പ​കാ​ല​ത്താ​യി അ​മ​ർ​നാ​ഥ്​ യാ​ത്ര പ​ല കാ​ര​ണ​ങ്ങ​ളാ​ൽ മാ​ധ്യ​മ​ശ്ര​ദ്ധ കൂ​ടു​ത​ൽ ആ​ക​ർ​ഷി​ക്കു​ന്ന​താ​യാ​ണ്​ അ​നു​ഭ​വം. മ​ഞ്ഞു​കാ​ലം കൂ​ടു​ത​ൽ ശ​ക്​​തി​പ്രാ​പി​ക്കു​ന്ന മു​ഹൂ​ർ​ത്ത​മാ​ണ്​ തീ​ർ​ഥാ​ട​ന​ഘ​ട്ടം. ക​ന​ത്ത ഹി​മ​പാ​ത​ത്തി​ൽ​പെ​ട്ട്​ തീ​ർ​ഥാ​ട​ക​ർ മ​ര​ണം പു​ൽ​കു​ന്ന അ​ത്യാ​ഹി​ത​ങ്ങ​ൾ പു​തു​മ​യ​ല്ല. തീ​ർ​ഥാ​ട​ക​രു​ടെ സൗ​ക​ര്യ​ങ്ങ​ൾ, സു​ര​ക്ഷ എ​ന്നി​വ​ക്കാ​യി അ​ധി​കൃ​ത​ർ പു​ല​ർ​ത്തു​ന്ന നി​താ​ന്ത​ജാ​ഗ്ര​ത സ​ദാ​പ്ര​ശം​സ നേ​ടാ​റു​മു​ണ്ട്. സം​സ്​​ഥാ​ന​ത്ത്​ തീ​വ്ര​വാ​ദം പി​റ​വി​യെ​ടു​ക്കു​ന്ന​തി​നു​മു​മ്പ്​ അ​മ​ർ​നാ​ഥ്​ യാ​ത്ര സാ​ധാ​ര​ണ സം​ഭ​വം മാ​ത്ര​മാ​യി​രു​ന്നു. ഏ​താ​നും സ​ന്യാ​സി​മാ​ർ മാ​ത്രം ഗു​ഹാ​ക്ഷേ​ത്ര​ത്തി​ൽ എ​ത്തി ശി​വ​ലിം​ഗ ദ​ർ​ശ​നം ക​ഴി​ഞ്ഞ്​ മ​ട​ങ്ങു​ന്ന രീ​തി​യാ​യി​രു​ന്നു അ​ക്കാ​ല​ങ്ങ​ളി​ലെ സ​​മ്പ്ര​ദാ​യം. ജു​മ മാ​ലി​ക്​ എ​ന്ന മു​സ്​​ലിം ഇ​ട​യ​ബാ​ല​ൻ ആ​യി​രു​ന്നു ആ​ദ്യ​മാ​യി പ്ര​കൃ​തി​ദ​ത്ത​മാ​യ അ​മ​ർ​നാ​ഥ്​ ഗു​ഹ ക​ണ്ടെ​ത്തി​യ​ത്. തീ​ർ​ഥ​യാ​ത്ര​യു​ടെ സം​ഘാ​ട​ക വി​ഭാ​ഗ​ത്തി​ൽ അ​യാ​ളു​ടെ പി​ൻ​ഗാ​മി​ക​ളാ​യ മ​ലി​ക്കു​ക​ൾ ചു​മ​ത​ല വ​ഹി​ച്ചി​രു​ന്നു. എ​ന്നാ​ൽ, 2004ൽ ​പ്ര​ത്യേ​ക ക്ഷേ​ത്ര​ബോ​ർ​ഡ്​ രൂ​പ​വ​ത്​​ക​രി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​തോ​ടെ ആ ​കു​ടും​ബ​ത്തി​​​െൻറ അ​ധി​കാ​രാ​വ​കാ​ശ​ങ്ങ​ൾ റ​ദ്ദാ​ക്ക​പ്പെ​ടു​ക​യും ചെ​യ്​​തു.

ഫാ​റൂ​ഖ്​ അ​ബ്​​ദു​ല്ല മു​ഖ്യ​മ​ന്ത്രി ആ​യി​രി​ക്കെ ക്ഷേ​ത്ര​ബോ​ർ​ഡ്​ രൂ​പ​വ​ത്​​ക​ര​ണം നി​യ​മ​സ​ഭ​യി​ൽ പ്ര​ത്യേ​ക നി​യ​മ​നി​ർ​മാ​ണം വ​ഴി ആ​യി​രു​ന്നു സാ​ക്ഷാ​ത്​​ക​രി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​ത്. നി​യ​മ​നി​ർ​മാ​ണ​ത്തോ​ട്​ അപ്പോൾ ആ​രും എ​തി​ർ​പ്പ്​ പ്ര​ക​ടി​പ്പി​ച്ചി​രുന്നില്ല. എ​ന്നാ​ൽ, 2004ൽ ​തീ​ർ​ഥ യാ​ത്ര​യു​ടെ കാ​ല​യ​ള​വ്​ ര​ണ്ടു​മാ​സ​മാ​യി വ​ർ​ധി​പ്പി​ക്കാ​ൻ ഗ​വ​ർ​ണ​ർ എ​സ്.​കെ. സി​ൻ​ഹ കൈ​ക്കൊ​ണ്ട  തീ​രു​മാ​നം വി​വാ​ദ​ങ്ങ​ൾ​ക്ക്​ തി​രി​െ​കാ​ളു​ത്തി. മു​ഖ്യ​മ​ന്ത്രി മു​ഫ്​​തി മു​ഹ​മ്മ​ദ്​ സ​ഇൗ​ദ്​ തീ​രു​മാ​ന​ത്തി​ൽ ശ​ക്ത​മാ​യ എ​തി​ർ​പ്പ്​ പ്ര​ക​ടി​പ്പി​ച്ചു. തീ​ർ​ഥ​യാ​ത്ര കാ​ല​യളവി​ലെ ര​ണ്ടു മാ​സ​ങ്ങ​ളിലും സ​ർ​ക്കാ​ർ സ​ന്നാ​ഹ​ങ്ങ​ൾ ഒ​രു​ക്കി​നി​ർ​ത്തു​ന്ന​ത്​ ഇ​ത​ര ഭ​ര​ണ വ്യാ​പാ​ര​ങ്ങ​ളെ ദോ​ഷ​ക​ര​മാ​യി ബാ​ധി​ക്കു​മെ​ന്ന്​ മു​ഫ്​​തി ചൂ​ണ്ടി​ക്കാ​ട്ടി​യെ​ങ്കി​ലും കേ​ന്ദ്ര സ​ർ​ക്കാ​ർ ഗ​വ​ർ​ണ​റു​ടെ പ​ക്ഷ​ത്താ​യി​രു​ന്നു നി​ല​യു​റ​പ്പി​ച്ച​ത്. തീ​ർ​ഥ​യാ​ത്ര സ​മ​യം ദീ​ർ​ഘി​പ്പി​ച്ച​തി​നെ​ച്ചൊ​ല്ലി മു​ഫ്​​തി​യും സി​ൻ​ഹ​യും ഉ​ൾ​​പ്പെ​ട്ട ആ ​വി​വാ​ദം ദു​ര​ന്ത​ങ്ങ​ൾ​ക്ക്​ വ​ഴി​വെ​ച്ചു. അ​മ​ർ​നാ​ഥ്​ യാ​ത്ര വി​ല​ക്കാ​ൻ തീ​വ്ര​വാ​ദി ഗ്രൂ​പ്പാ​യ ഹ​ർ​ക​ത്തു​ൽ അ​ൻ​സാ​ർ ന​ട​ത്തി​യ ശ്ര​മം പ​രാ​ജ​യ​പ്പെ​ടു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. ക്ഷേ​ത്ര സ​മി​തി​ക്ക്​ 39.8 ​െഹ​ക്​​ട​ർ വി​ട്ടു​കൊ​ടു​ക്കാ​നു​ള്ള തീ​രു​മാ​ന​ത്തെ​ച്ചൊ​ല്ലി​യു​ള്ള ത​ർ​ക്ക​കോ​ലാ​ഹ​ല​ങ്ങ​ൾ ഗു​ലാം ന​ബി ആ​സാ​ദി​​​െൻറ മ​ന്ത്രി​സ​ഭ​യു​ടെ പ​ത​ന​ത്തി​നു​വ​രെ കാ​ര​ണ​മാ​കു​ക​യും​ ചെ​യ്​​തു.

തീ​ർ​ഥാ​ട​ക​രു​ടെ യാ​ത്ര​ക​ളെ സ​ഹാ​യി​ക്കാ​ൻ നി​ര​വ​ധി മു​സ്​​ലിം ക​ച്ച​വ​ട​ക്കാ​രും തൊ​ഴി​ലാ​ളി​ക​ളും സേ​വ​ന​നി​ര​ത​രാ​ണ്. അ​തേ​സ​മ​യം, പ​ല മാ​ർ​ഗ​നി​ർ​ദേ​ശ​ങ്ങ​ളും ലം​ഘി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്ന​ത്​ തീ​ർ​ഥ​യാ​ത്രി​ക​ർ​ക്ക്​ തി​രി​ച്ച​ടി​യാ​വു​ന്ന ഉ​ദാ​ഹ​ര​ണ​ങ്ങ​ൾ അ​ധി​കൃ​ത​ർ മാ​ധ്യ​മ​പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ക​ർ​ക്കു മു​ന്നി​ൽ നി​ര​ത്തു​ന്നു. ഉ​ദാ​ഹ​ര​ണ​മാ​യി ജൂ​ലൈ 10ന്​ ​ആ​ക്ര​മി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട ബ​സ്​ അ​മ​ർ​നാ​ഥ്​ ക്ഷേ​ത്ര ബോ​ർ​ഡി​​​െൻറ ര​ജി​സ്​​ട്രേ​ഷ​ൻ നേ​ടി​യി​രു​ന്നി​ല്ല. രാ​ത്രി ഏ​ഴി​നു​ശേ​ഷം യാ​ത്ര നി​ർ​ത്തി​വെ​ക്ക​ണ​മെ​ന്ന വ്യ​വ​സ്​​ഥ​യും ബ​സ്​ ജീ​വ​ന​ക്കാ​ർ പാ​ലി​ച്ചി​ല്ല. ടൂ​റി​സ്​​റ്റു​ക​ളാ​യി അ​ഭി​ന​യി​ച്ച്​ തീ​ർ​ഥ​യാ​ത്ര ന​ട​ത്തു​ന്ന ക​ൗ​ശ​ല​ക്കാ​രും പ​രി​ശോ​ധ​ക​ർ​ക്ക്​ അ​ലോ​സ​രം സൃ​ഷ്​​ടി​ക്കാ​റു​ണ്ട്.

അ​മ​ർ​നാ​ഥ്​ യാ​ത്ര​യു​മാ​യി ബ​ന്ധ​പ്പെ​ട്ട സ​ങ്കീ​ർ​ണ​ത​ക​ളു​ടെ രൂ​ക്ഷ​ത സ​മീ​പ​കാ​ല​ത്താ​യി കൂ​ടു​ത​ൽ  വ​ർ​ധി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ട്. തീ​വ്ര​വാ​ദി​ക​ളു​ടെ എ​ണ്ണം വ​ർ​ധി​ച്ച​തോ​ടെ തീ​ർ​ഥാ​ട​ക​രു​ടെ സു​​ര​ക്ഷ​ക്ക്​ കൂ​ടു​ത​ൽ സ​ന്നാ​ഹ​ങ്ങ​ൾ ഒ​രു​ക്കേ​ണ്ട സ​മ്മ​ർ​ദം അ​ധി​കൃ​ത​രെ ശ്വാ​സം​മു​ട്ടി​ക്കു​ന്നു. വി​കാ​ര വി​ക്ഷോ​ഭാ​ന്ത​രീ​ക്ഷം മു​ത​ലെ​ടു​ത്ത്​ സം​സ്​​ഥാ​ന​ത്ത്​ സം​ഘ​ർ​ഷ സ്​​ഥി​തി ദീ​ർ​ഘ​കാ​ലം നി​ല​നി​ർ​ത്താ​ൻ ആ​ഗ്ര​ഹി​ക്കു​ന്ന ത​ൽ​പ​ര​ക​ക്ഷി​ക​ൾ നി​ര​വ​ധി​യാ​ണ്. അ​ത്ത​ര​ക്കാ​രി​ൽ​നി​ന്നു​ണ്ടാ​കു​ന്ന ചെ​റി​യ സാ​ഹ​സ​മോ വി​കൃ​തി​യോ താ​ഴ്​​വ​ര​യെ ഒ​ന്ന​ട​ങ്കം അ​ഗ്​​നി​കു​ണ്ഡ​മാ​യി മാ​റ്റു​ന്ന ആ​​​ക്ര​മ​ണ പ​ര​മ്പ​ര​ക​ൾ​ക്കു​ത​ന്നെ നി​മി​ത്ത​മാ​കും. ഇ​ക്കാ​ര്യ​ങ്ങ​ൾ പ​രി​ഗ​ണി​ച്ച്​ അ​മ​ർ​നാ​ഥ് യാ​ത്ര ആ​രം​ഭി​ക്കു​ന്ന​തി​ന്​ ആ​ഴ്​​ച​ക​ൾ​ക്കു മു​േ​മ്പ എ​ല്ലാ പാ​ത​ക​ളി​ലും സു​ര​ക്ഷ വി​ഭാ​ഗം പ​രി​ശോ​ധ​ന​ക​ൾ​ക്ക്​ തു​ട​ക്കം ക​ു​റി​ക്കും. ജൂ​ലൈ 10ന്​ ​തീ​ർ​ഥാ​ട​ക​ർ​ക്കു​ നേ​രെ യു​ണ്ടാ​യ ആ​ക്ര​മ​ണ​ത്തി​നു പി​ന്നി​ൽ ഹീ​ന​ല​ക്ഷ്യ​ങ്ങ​ൾ ഉ​ണ്ടാ​യേ​ക്കാം. എ​ന്നാ​ൽ, സു​ര​ക്ഷ വി​ഭാ​ഗ​ത്തി​​​െൻറ സ​മ​യോ​ചി​ത ഇ​ട​പെ​ട​ൽ വ​ലി​യ സം​ഘ​ർ​ഷം പൊ​ട്ടി​പ്പു​റ​പ്പെ​ടു​ന്ന​ത്​ ത​ട​യാ​ൻ സ​ഹാ​യ​ക​മാ​യി. പ​രി​ക്കേ​റ്റ തീ​ർ​ഥാ​ട​ക​രെ പാ​തി​രാ​വി​ൽ​ത​ന്നെ എ​ത്തി സ​ന്ദ​ർ​ശി​ക്കാ​ൻ മു​ഖ്യ​മ​ന്ത്രി മ​ഹ്​​ബൂ​ബ മു​ഫ്​​തി കാ​ണി​ച്ച ധീ​ര​ത​യും സ​ഹാ​നു​ഭൂ​തി​യും പ​ര​ക്കെ പ്ര​ശം​സി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടു. 

അ​മ​ർ​നാ​ഥ്​ തീ​ർ​ഥാ​ട​ന​ത്തെ മ​താ​നു​ഷ്​​ഠാ​ന​മാ​യി മാ​ത്ര​മാ​ണ്​ ക​ശ്​​മീ​രി​ലെ സാ​ധാ​ര​ണ​ക്കാ​ർ നോ​ക്കി​ക്കാ​ണു​ന്ന​ത്. തീ​ർ​ഥ​യാ​ത്ര​യു​ടെ പേ​രി​ൽ രാ​ഷ്​​ട്രീ​യ കോ​ട്ട​ക​ൾ കെ​ട്ടി​​പ്പ​ടു​ക്കാ​നു​ള്ള ചി​ല കു​ബു​ദ്ധി​ക​ളു​ടെ നീ​ക്കം അ​നു​വ​ദി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടു​കൂ​ടാ. സം​ഘ​ർ​ഷ​ര​ഹി​ത​മാ​യ യാ​ത്ര​ക്ക്​ അ​വ​സ​രം ല​ഭി​ക്കു​േ​മ്പാ​ഴാ​ണ്​ അ​മ​ർ​നാ​ഥ്​ തീ​ർ​ഥാ​ട​നം മ​ത​മൈ​ത്രി​യു​ടെ​യും സാ​ഹോ​ദ​ര്യ​ത്തി​​​െൻറ​യും പ്ര​തീ​ക​മാ​യി വാ​ഴ്​​ത്ത​പ്പെ​ടു​ക.
◆