പ്രതിസന്ധികളിൽ ഇടറാത്ത മാ​ധ്യ​മ കു​ല​പതി

അ​ടി​യ​ന്ത​രാ​വ​സ്​​ഥ​ക്കാ​ല​ത്ത്, ത​ന്നെ അ​റ​സ്​​റ്റ്​ ചെ​യ്യാ​ൻ വ​ന്ന ​പൊ​ലീ​സു​കാ​ർ വീ​ടി​െ​ൻ​റ വാ​തി​ലി​ൽ മു​ട്ടി​യ​പ്പോ​ൾ ക​ത​ക്​ തു​റ​ന്നു​കൊ​ടു​ത്ത കു​ൽ​ദീ​പ്​ ന​യാ​ർ അ​വ​രോ​ട്​ പ​റ​ഞ്ഞു: ‘‘ഒ​ന്നു​നി​ൽ​ക്കൂ, ഞാ​ൻ ഉ​ട​നെ വ​രാം.’’ അ​വ​ർ അ​നു​വ​ദി​ച്ചു​ന​ൽ​കി​യ സ​മ​യ​ത്തി​െ​ൻ​റ ഒൗ​ദാ​ര്യ​ത്തി​ൽ കു​ൽ​ദീ​പ്​ അ​ക​ത്തു​പോ​യി ഫ്രി​ഡ്​​ജി​ൽ​നി​ന്ന്​ ര​ണ്ടു​ മാ​മ്പ​ഴം എ​ടു​ത്തു ക​ഴി​ച്ചു. ജ​യി​ലി​ൽ അ​ട​ക്ക​പ്പെ​ട്ടു​ക​ഴി​ഞ്ഞാ​ൽ ത​െ​ൻ​റ മാ​മ്പ​ഴ​ക്ക​മ്പം തീ​ർ​ക്കാ​ൻ ഇ​നി എ​ന്നാ​യി​രി​ക്കും അ​വ​സ​രം ല​ഭി​ക്കു​ക എ​ന്ന ഉ​ത്​​ക​ണ്​​ഠ അ​ങ്ങ​നെ അ​ദ്ദേ​ഹം പ​രി​ഹ​രി​ച്ചു. 

നീ​തി​ക്കും മ​നു​ഷ്യാ​വ​കാ​ശ​ങ്ങ​ൾ​ക്കും വേ​ണ്ടി​യു​ള്ള നി​ര​ന്ത​ര സ​മ​ര​ത്തി​ൽ പ്ര​തി​സ​ന്ധി​ക​ളെ നേ​രി​ടു​ന്ന​തി​ൽ അ​ദ്ദേ​ഹം ഒ​രി​ക്ക​ലും ച​ഞ്ച​ല​നാ​യി​ല്ല. ഒ​രു ഘ​ട്ട​ത്തി​ലും അ​ടി​യ​റ​വ്​ പ​റ​യു​ക​യും ചെ​യ്​​തി​ല്ല. ഇ​ന്ത്യ​യു​ടെ ഇൗ ​മ​ഹാ​നാ​യ മാ​ധ്യ​മ​പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ക​ൻ എ​ന്നും ഒ​രു പോ​രാ​ളി​യാ​യി​രു​ന്നു. അ​ന്ത്യം​വ​രെ​യും പേ​ന​കൊ​ണ്ടു​ള്ള പോ​രാ​ട്ട​ത്തി​ൽ​നി​ന്ന്​ അ​ദ്ദേ​ഹം പി​ന്തി​രി​ഞ്ഞി​ല്ല. 

ഉ​ത്ത​ര​വാ​ദി​ത്ത​നി​ർ​വ​ഹ​ണ​ത്തി​െ​ൻ​റ ഉ​ദ്ദേ​ശ്യ​ത്തോ​ടെ പ്ര​മു​ഖ​ര​ട​ങ്ങു​ന്ന പ​ല​രെ​യും അ​ദ്ദേ​ഹം വി​മ​ർ​ശി​ച്ചു. എ​ന്നാ​ൽ, വി​മ​ർ​ശ​ന​ശ​ര​ങ്ങ​ളേ​റ്റ​വ​രും അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ അ​തി​യാ​യി ആ​ദ​രി​ച്ചു. ത​െ​ൻ​റ ജോ​ലി​യി​ൽ മാ​ത്ര​മ​ല്ല, വ്യ​ക്​​തി​ജീ​വി​ത​ത്തി​ലും കു​ൽ​ദീ​പ്​​ന​യാ​ർ പു​ല​ർ​ത്തി​യ ആ​ദ​ർ​ശ​നി​ഷ്​​ഠ​യി​ൽ അ​വ​ർ​ക്കെ​ല്ലാം ഉ​ത്ത​മ വി​ശ്വാ​സ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. ത​ന്നോ​ട്​ വി​യോ​ജി​ക്കു​ന്ന​വ​രു​ടെ​യും ആ​ദ​രം ഏ​റ്റു​വാ​ങ്ങാ​നു​ള്ള ഒൗ​ന്ന​ത്യം ആ ​വ്യ​ക്​​തി​ത്വ​ത്തി​ൽ അ​ന്ത​ർ​ലീ​ന​മാ​യി​രു​ന്നു. 

അ​ല്ലെ​ങ്കി​ലും ഏ​വ​ർ​ക്കും ആ​ദ​ര​ണീ​യ​നാ​യി​രു​ന്നു കു​ൽ​ദീ​പ്​ ന​യാ​ർ. അ​റി​വും സം​സ്​​കാ​ര​വും സ്​​നേ​ഹ​വും ലാ​ളി​ത്യ​വു​മെ​ല്ലാം മേ​ളി​ച്ച ധ​ന്യ​ജീ​വി​ത​മാ​യി​രു​ന്നു അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​േ​ൻ​റ​ത്. പ​ത്ര​പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ക പ​രി​വാ​ര​ത്തി​ൽ മാ​ത്ര​മ​ല്ല, ക​യ​റി​ച്ചെ​ല്ലു​ന്നി​ട​ത്തെ​ല്ലാം ഒ​രു കാ​ര​ണ​വ​രു​ടെ ത​ല​യെ​ടു​പ്പ്​ അ​േ​ദ്ദ​ഹ​ത്തി​നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. ജീ​വി​ത​ത്തി​െ​ൻ​റ മ​ഹി​ത​മാ​യ മൂ​ല്യ​ങ്ങ​ളു​ടെ പ്ര​യോ​ഗ​ത്തി​ലൂ​ടെ​യും സ്വാം​ശീ​ക​ര​ണ​ത്തി​ലൂ​ടെ​യും അ​ദ്ദേ​ഹം ആ​ർ​ജി​ച്ച​താ​യി​രു​ന്നു അ​ത്. അ​റ​സ്​​റ്റ്​ ചെ​യ്യു​ന്ന വേ​ള​യി​ൽ കു​ൽ​ദീ​പ്​ ന​യാ​റു​ടെ പാ​ദം തൊ​ട്ടു​വ​ന്ദി​ച്ചു​കൊ​ണ്ട്​ ​െഎ.​പി.​എ​സ്​ ഒാ​ഫി​സ​ർ പ​റ​ഞ്ഞു: ‘‘അ​ങ്ങ്​ എ​െ​ൻ​റ ഗു​രു​വാ​ണ്. ഞാ​ൻ അ​ങ്ങ​യു​ടെ പുസ്​തകം വാ​യി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ട്. ഇ​തെ​െ​ൻ​റ ഡ്യൂ​ട്ടി​യാ​യ​തു​കൊ​ണ്ടു ചെ​യ്യു​ക​യാ​ണ്​ സ​ർ.’’

വി​വി​ധ മേ​ഖ​ല​ക​ളി​ലു​ള്ള​വ​ർ താ​ൽ​പ​ര്യ​പൂ​ർ​വം കു​ൽ​ദീ​പ്​ എ​ഴു​തു​ന്ന​ത്​ വാ​യി​ച്ചു. കോ​ള​ങ്ങ​ൾ മാ​ത്ര​മ​ല്ല, പു​സ്​​ത​ക​ങ്ങ​ളും. ബു​ദ്ധി​യെ​യും വി​വേ​ക​ത്തെ​യും പി​ടി​ച്ച​ട​ക്കു​ന്ന ഒ​രു ശൈ​ലീ​വി​ശേ​ഷം അ​തി​ലെ​ല്ലാം അ​ദ്ദേ​ഹം വെ​ച്ചു​പു​ല​ർ​ത്തി. പ​ല​രും കാ​ണാ​തെ പോ​കു​ന്ന​ത്​ അ​ദ്ദേ​ഹം ക​ണ്ടു. പ​റ​യാ​തെ പോ​കു​ന്ന​ത്​ ധീ​ര​മാ​യി പ​റ​യു​ക​യും ചെ​യ്​​തു. പാ​ർ​ശ്വ​വ​ത്​​ക​രി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​വ​ർ​ക്കും നീ​തി നി​ഷേ​ധി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​വ​ർ​ക്കും​വേ​ണ്ടി ശ​ക്​​ത​മാ​യി ശ​ബ്​​ദി​ച്ചു. മ​നു​ഷ്യാ​വ​കാ​ശ​നി​ഷേ​ധം ഭ​ര​ണ​കൂ​ട​ത്തി​െ​ൻ​റ​യോ മ​റ്റാ​രു​ടെ​യോ പ​ക്ഷ​ത്തു​നി​ന്നാ​യാ​ലും അ​തി​നെ നി​ർ​ഭ​യം ചോ​ദ്യം​ചെ​യ്​​തു. ഇ​ന്ത്യ​യു​ടെ ദേ​ശീ​യ​ത​യും മ​തേ​ത​ര​ത്വ​വും സൂ​ക്ഷ്​​മ​മാ​യി ഗ്ര​ഹി​ച്ച കു​ൽ​ദീ​പ്​ ന​യാ​ർ അ​തി​െ​ൻ​റ കാ​വ​ൽ​ദൗ​ത്യ​മാ​ണ്​ ജീ​വി​ത​കാ​ല​മ​ത്ര​യും നി​ർ​വ​ഹി​ക്കു​ക​യു​ണ്ടാ​യ​ത്. 

‘വ​രി​ക​ൾ​ക്കി​ട​യി​ൽ’ എന്ന പുസ്​കതകത്തിൽ അ​ദ്ദേ​ഹം യാ​ഥാ​ർ​ഥ്യ​ത്തെ പ​ര​തു​ക​യും പ​രി​ശോ​ധി​ക്കു​ക​യും പ്ര​കാ​ശി​പ്പി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്​​തു. അ​ദ്ദേ​ഹം എ​ഴു​തി​യ പ​തി​ന​ഞ്ചോ​ളം പു​സ്​​ത​ക​ങ്ങ​ളി​ലും ഇൗ ​സ​ത്യാ​ന്വേ​ഷ​ണ പ​രി​ശോ​ധ​ന​ക​ൾ പ്ര​ക​ട​മാ​യി​രി​ക്കു​ന്നു. കൂ​ട്ട​ത്തി​ൽ അ​ടി​യ​ന്ത​രാ​വ​സ്​​ഥ​യെ​ക്കു​റി​ച്ച്​​എ​ഴു​തി​യ ‘ദ ​ജ​ഡ്​​ജ്​​മെ​ൻ​റ്​’ ഏ​റെ കോ​ളി​ള​ക്കം സൃ​ഷ്​​ടി​ച്ചു. ‘ഇ​ന്ത്യ: ക്രി​ട്ടി​ക്ക​ൽ ഇ​യേ​ഴ്​​സ്​’ എ​ന്ന കൃ​തി ദേ​ശീ​യ രാ​ഷ്​​ട്രീ​യ​ത്തി​ലെ ഉ​ള്ള​റ​ക​ളി​ലേ​ക്കും ഇ​ട​നാ​ഴി​ക​ളി​ലേ​ക്കും വെ​ളി​ച്ചം​വീ​ശു​ന്ന​തി​നാ​ലും ഏ​റെ ച​ർ​ച്ച​ചെ​യ്യ​പ്പെ​ട്ടു. വ​രി​ക​ൾ​ക്കി​ട​യി​ലൂ​ടെ നി​ര​ന്ത​രം സ​ഞ്ച​രി​ച്ച പ​ത്ര​ക്കാ​ര​ൻ അ​വ​സാ​നം സ്വ​ന്തം ജീ​വി​തം ആ​ത്​​മ​ക​ഥ​യാ​യി പ​റ​ഞ്ഞ​പ്പോ​ൾ അ​ത്​ വ​രി​ക​ൾ​ക്ക​പ്പു​റം (ബി​യോ​ണ്ട്​ ദ ​ലൈ​ൻ​സ്) എ​ത്തി​ച്ചേ​രു​ക​യും ചെ​യ്​​തു. ഇ​ന്ത്യ​ൻ ജ​നാ​ധി​പ​ത്യ​ത്തി​െ​ൻ​റ​യും ദേ​ശീ​യ പ്ര​സ്​​ഥാ​ന​ത്തി​െ​ൻ​റ​യും അ​ന്ത​ർ​ധാ​ര​ക​ളെ അ​നു​ധാ​വ​നം ചെ​യ്യു​ന്ന ആ​ർ​ക്കും അ​വ​ഗ​ണി​ക്കാ​നാ​കാ​ത്ത ഗ്ര​ന്ഥ​മാ​ണ്​ കു​ൽ​ദീ​പ്​ ന​യാ​റു​ടെ ആ​ത്​​മ​ക​ഥ.

രാ​ജ്യ​ത്തി​െ​ൻ​റ സ​മു​ന്ന​ത നേ​താ​ക്ക​ളോ​ട്​ അ​ടു​ത്ത ബ​ന്ധം കു​ൽ​ദീ​പി​നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. ഒ​രു​നൂ​റ്റാ​ണ്ട്​ തി​ക​ക്കാ​ൻ അ​ഞ്ചു​വ​ർ​ഷം മാ​ത്രം അ​വ​ശേ​ഷി​ക്ക​വെ, വി​ട​പ​റ​ഞ്ഞ ആ ​ജീ​വി​തം ദേ​ശീ​യ ച​രി​ത്ര​ത്തി​ലെ ഒ​േ​ട്ട​റെ സ​ന്ദി​ഗ്​​ധ​ത​ക​ൾ​ക്ക്​ സാ​ക്ഷി​യാ​യി. ചി​ല​തി​ലൊ​ക്കെ പ​ങ്കാ​ളി​യു​മാ​യി. ഗാ​ന്ധി​ജി​യു​ടെ ര​ക്​​ത​സാ​ക്ഷി​ത്വം റി​പ്പോ​ർ​ട്ട്​ ചെ​യ്​​ത​ത്​ അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​െ​ൻ​റ പ​ത്ര​പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ന​ത്തി​െ​ൻ​റ പ്രാ​രം​ഭ​ഘ​ട്ട​ത്തി​ലാ​ണ്. രാ​ഷ്​​ട്ര​പി​താ​വി​െ​ൻ​റ ദേ​ഹം ഒ​രു ഉ​യ​ർ​ന്ന സ്​​ഥ​ല​ത്ത്​ കി​ട​ത്തി​യ​തും ബി​ർ​ള ഹൗ​സി​ലെ അ​ന്ന​ത്തെ പ്രാ​ർ​ഥ​നാ സ​മ്മേ​ള​ന​ത്തി​ലേ​ക്ക്​ ന​ട​ന്നു​വ​ന്ന​പ്പോ​ൾ​പു​ല്ലി​ൽ പ​തി​ഞ്ഞ മ​ഹാ​ത്​​മാ​വി​െ​ൻ​റ പാ​ദ​മു​ദ്ര​ക​ളും നേ​രി​ൽ ക​ണ്ട്​ അ​ദ്ദേ​ഹം റി​പ്പോ​ർ​ട്ട്​ ചെ​യ്​​തു. സ്വ​ന്തം മ​നഃ​സാ​ക്ഷി​യും മ​നോ​ധ​ർ​മ​വും പി​ന്നെ ഗാ​ന്ധി​യും ഗാ​ന്ധി​യ​ൻ ത​ത്ത്വ​വി​ചാ​ര​വും കു​ൽ​ദീ​പ്​ ന​യാ​റി​ന്​ പ​ത്ര​പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ന​ത്തി​ൽ എ​ന്ന​ല്ല ഏ​തു​ പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ന​ത്തി​ലും മാ​ർ​ഗ​ദ​ർ​ശ​ക​മാ​യി. 

ഒ​രി​ക്ക​ൽ മു​ടി ബോ​ബ്​ ചെ​യ്​​ത ശ്രീ​മ​തി ഇ​ന്ദി​ര ഗാ​ന്ധി കു​ൽ​ദീ​പ്​ ന​യാ​റെ ക​ണ്ടു​മു​ട്ടി​യ​പ്പോ​ൾ അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തോ​ട്​ ചോ​ദി​ച്ചു: ‘‘കു​ൽ​ദീ​പ്, എ​ന്നെ കാ​ണാ​ൻ എ​ങ്ങ​നെ​യു​ണ്ട്​?’’ ‘‘നി​ങ്ങ​ൾ നേ​ര​േ​ത്ത​യും ഏ​റെ സു​ന്ദ​രി​യാ​ണ്, ഇ​പ്പോ​ഴും അ​ങ്ങ​നെ​ത്ത​ന്നെ’’ എ​ന്നു മ​റു​പ​ടി പ​റ​ഞ്ഞ കു​ൽ​ദീ​പ്​ ന​യാ​ർ 1971ൽ ​ബം​ഗ്ലാ​ദേ​ശ്​ വി​മോ​ച​ന​ത്തി​നാ​യി ന​ട​ന്ന ഇ​ന്ത്യ-​പാ​ക്​ യു​ദ്ധ​ത്തി​ൽ ശ്രീ​മ​തി ഗാ​ന്ധി​ക്ക്​ ഉ​റ​ച്ച പി​ന്തു​ണ ന​ൽ​കി. അ​ടി​യ​ന്ത​രാ​വ​സ്​​ഥ​യു​ടെ പേ​രി​ൽ പി​ൽ​ക്കാ​ല​ത്ത്​ അ​വ​രെ അ​ദ്ദേ​ഹം രൂ​ക്ഷ​മാ​യി വി​മ​ർ​ശി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്​​തു. 

എ​ന്നാ​ൽ, എ​പ്പോ​ഴും സ​മാ​ധാ​ന​ത്തി​നു​വേ​ണ്ടി നി​ല​കൊ​ണ്ട കു​ൽ​ദീ​പ്​ ന​യാ​ർ ഇ​ന്ത്യ-​പാ​ക്​ സൗ​ഹൃ​ദ​ത്തി​െ​ൻ​റ ശ​ക്​​ത​നാ​യ വ​ക്​​താ​വാ​യി​രു​ന്നു. 
ഇ​രു രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളു​ടെ ഭ​ര​ണാ​ധി​കാ​രി​ക​ൾ ഒ​ന്നി​ച്ചി​രു​ന്ന്​ ഒ​രു മ​ണി​ക്കൂ​ർ സം​സാ​രി​ച്ചാ​ൽ തീ​രു​ന്ന​തേ​യു​ള്ളൂ പ​ര​സ്​​പ​ര​മു​ള്ള പ്ര​ശ്​​ന​ങ്ങ​ൾ എ​ന്ന ത​െ​ൻ​റ അ​ഭി​പ്രാ​യം അ​ദ്ദേ​ഹം പ​ല​പ്പോ​ഴും പ്ര​ക​ടി​പ്പി​ച്ചു. വ​ർ​ഷം​തോ​റും ര​ണ്ടു​ രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​ദി​ന​ങ്ങ​ളി​ൽ (ആ​ഗ​സ്​​റ്റ്​14, 15) നേ​താ​ക്ക​ളെ​യും സാം​സ്​​കാ​രി​ക​പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ക​രെ​യും കൂ​ടെ​ക്കൊ​ണ്ടു​പോ​യി അ​മൃ​ത്​​സ​റി​ന​ടു​ത്ത വാ​ഗാ അ​തി​ർ​ത്തി​യി​ൽ അ​ദ്ദേ​ഹം മെ​ഴു​കു​തി​രി​ക​ൾ ക​ത്തി​ച്ചു. വി​ഭ​ജ​ന​ത്തോ​ടെ പാ​കി​സ്​​താ​നി​ല​ക​പ്പെ​ട്ട ത​െ​ൻ​റ ജ​ന്മ​ദേ​ശ​മാ​യ ലാ​ഹോ​റി​ലേ​ക്ക്​ എ.​ബി. വാ​ജ്​​പേ​യി ഏ​ർ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യ ച​രി​ത്ര​പ്ര​ധാ​ന​മാ​യ ബ​സ്​​യാ​ത്ര​യി​ൽ പ്ര​ധാ​ന​മ​ന്ത്രി​യെ അ​നു​ഗ​മി​ച്ച പ്ര​മു​ഖ​രു​ടെ സം​ഘ​ത്തി​ൽ കു​ൽ​ദീ​പും ഉ​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. യാ​ത്രാ​മ​ധ്യേ അ​ദ്ദേ​ഹം വാ​ജ്​​പേ​യി​യോ​ട്​ ചോ​ദി​ച്ചു: ‘‘ഇ​ത്​ നീ​ണ്ടു​നി​ൽ​ക്കു​മെ​ന്ന്​ താ​ങ്ക​ൾ ക​രു​തു​ന്നു​ണ്ടോ?’’ അ​തി​നോ​ട്​ പ്ര​തി​ക​രി​ച്ച പ്ര​ധാ​ന​മ​ന്ത്രി ത​െ​ൻ​റ ​ശു​ഭാ​പ്​​തി​വി​ശ്വാ​സം പ്ര​ക​ടി​പ്പി​ച്ചു​വെ​ങ്കി​ലും ബ​സ്​ സ​ർ​വി​സ്​ അ​ധി​കം വൈ​കാ​തെ നി​ല​ച്ചു. 

കു​ൽ​ദീ​പ്​ സ്​​നേ​ഹ​സ​മ്പ​ന്ന​നാ​യി​രു​ന്നു. ഇൗ ​ലേ​ഖ​ക​ൻ രാ​ജ്യ​സ​ഭ​യി​ൽ ചെ​ന്ന​പ്പോ​ൾ അ​വി​ടെ​ക്ക​ണ്ട മ​ഹ​നീ​യ സാ​ന്നി​ധ്യ​ങ്ങ​ളി​ൽ അ​ദ്ദേ​ഹ​വും ഉ​ൾ​പ്പെ​​ട്ടി​രു​ന്നു. പി​ൽ​ക്കാ​ല​ത്ത്​ അ​ദ്ദേ​ഹ​വു​മാ​യി അ​ടു​ത്ത ബ​ന്ധം പു​ല​ർ​ത്താ​ൻ കൈ​വ​ന്ന അ​വ​സ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ തു​ട​ക്ക​മാ​യി​രു​ന്നു അ​ത്. പ​രി​പാ​ടി​ക​ൾ​ക്ക്​ ക്ഷ​ണി​ച്ച​പ്പോ​ഴെ​ല്ലാം അ​ദ്ദേ​ഹം വ​ന്നു. ചി​ല​പ്പോ​ൾ അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​െ​ൻ​റ ഉ​ർ​ദു പ്ര​സം​ഗം പ​രി​ഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി. 
മ​ല​യാ​ളി​ക​ളെ അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്​ ഇ​ഷ്​​ട​മാ​യി​രു​ന്നു. ത​െ​ൻ​റ പേ​രി​ലും ഒ​രു ‘നാ​യ​ർ’ ഉ​ണ്ടെ​ന്ന്​ ഒ​രി​ക്ക​ൽ അ​ദ്ദേ​ഹം ന​ർ​മം പ​റ​ഞ്ഞ​ത്​ ഒാ​ർ​ക്കു​ന്നു. 
അ​ടി​മു​ടി പ​ഞ്ചാ​ബി​യാ​യി​രു​ന്നു കു​ൽ​ദീ​പ്​ ന​യാ​ർ; ഉ​ർ​ദു അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്​ പ്രി​യ​പ്പെ​ട്ട ഭാ​ഷ​യും. ‘അ​ൻ​ജാം’ എ​ന്ന ഉ​ർ​ദു ദി​ന​പ​ത്ര​ത്തി​ൽ ജോ​ലി​യി​ൽ പ്ര​വേ​ശി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടാ​ണ്​ അ​ദ്ദേ​ഹം പ​ത്ര​ക്കാ​ര​െ​ൻ​റ പേ​ന കൈ​യി​ലേ​ന്തി​യ​ത്. അ​വ​സാ​നം വ​രെ​യും ഇം​ഗ്ലീ​ഷി​നോ​ടൊ​പ്പം ഉ​ർ​ദു​വി​ലും പ​ഞ്ചാ​ബി​യി​ലും അ​ദ്ദേ​ഹം കോ​ള​ങ്ങ​ൾ ചെ​യ്​​തു.
ഡ​ൽ​ഹി​യി​ലും കേ​ര​ള​ത്തി​ലും ഒ​ന്നി​ച്ചി​രു​ന്ന​പ്പോ​ഴെ​ല്ലാം ഞ​ങ്ങ​ൾ ധാ​രാ​ളം ഉ​ർ​ദു ക​വി​ത​ക​ൾ പ​ങ്കു​വെ​ച്ചു. കേ​ര​ള​ത്തി​ലെ യാ​ത്ര​ക​ളി​ൽ കാ​പ്പാ​ട്ടും വ​യ​നാ​ട്ടി​ലും മ​റ്റും അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ​യും പ​ത്​​നി​യെ​യും കൊ​ണ്ടു​പോ​യ​പ്പോ​ൾ കാ​റി​ൽ ഗ​സ​ലും ഖ​വാ​ലി​യും കേ​ൾ​ക്കു​ന്ന​ത്​ അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ അ​തി​ര​റ്റ്​ സ​ന്തോ​ഷി​പ്പി​ച്ചു. ക​വി​ത​ക​ൾ കേ​ട്ട്​ അ​ത്​ ആ​സ്വ​ദി​ച്ചു​വി​ശ​ദീ​ക​രി​ക്കു​മാ​യി​രു​ന്ന കു​ൽ​ദീ​പി​െ​ൻ​റ ഹൃ​ദ​യം കാ​വ്യ​നി​ർ​ഭ​ര​മാ​യി​രു​ന്നു. 

അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​െ​ൻ​റ ജീ​വി​തം​ത​ന്നെ കാ​വ്യാ​ത്​​മ​ക​മാ​യി​രു​ന്നു. ഗാ​ലി​ബ്, ഇ​ഖ്​​ബാ​ൽ, മീ​ർ, മോ​മി​ൻ, ഫി​റാ​ഖ്, ജോ​ഷ്, ഫൈ​സ്... തു​ട​ങ്ങി​യ​വ​രു​ടെ നി​ര​വ​ധി ക​വി​ത​ക​ൾ അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്​ മ​നഃ​പാ​ഠ​മാ​യി​രു​ന്നു. ഒ​രി​ക്ക​ൽ ഒ​രു കേ​ര​ള​യാ​ത്ര​യി​ൽ അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ അ​ത്ഭു​ത​പ്പെ​ടു​ത്താ​ൻ ഒ​രു പ​ഞ്ചാ​ബി ക​വി​ത കേ​ൾ​പ്പി​ച്ചു.  ഒ​രു പ്ര​ശ​സ്​​ത ഗാ​യ​ക​െ​ൻ​റ സ്വ​ര​ത്തി​ലു​ള്ള പ​ഞ്ചാ​ബി​വ​രി​ക​ൾ കേ​ൾ​ക്കാ​ൻ തു​ട​ങ്ങി​യ​പ്പോ​ഴേ​ക്ക്​ കു​ൽ​ദീ​പ്​ എ​ന്നെ ആ​ശ്ലേ​ഷി​ച്ച്​ തു​ള്ളി​ച്ചാ​ടി​യ​ത്​ ഇ​പ്പോ​ൾ സ​ങ്ക​ട​ത്തോ​ടെ സ്​​മ​രി​ക്കു​ന്നു. ‘‘കേ​ര​ള​ത്തി​ലും എ​െ​ൻ​റ പ​ഞ്ചാ​ബി​യോ?’’ അ​ദ്ദേ​ഹം വി​സ്​​മ​യം​കൊ​ണ്ടു. ‘അ​ൻ​ജാ​മി’​ൽ ജോ​ലി​ചെ​യ്​​തി​രു​ന്ന കാ​ല​ത്ത്​ ഗാ​ന്ധി​വ​ധം ന​ട​ന്ന രാ​ത്രി​യി​ലെ ചി​ല ക​ലാ​പ​ശ്ര​മ​ങ്ങ​ൾ കു​ൽ​ദീ​പ്​ റി​പ്പോ​ർ​ട്ട്​ ചെ​യ്യു​ക​യു​ണ്ടാ​യി​ല്ല. അ​തി​െ​ൻ​റ കാ​ര​ണം അ​ന്വേ​ഷി​ച്ച എ​ഡി​റ്റ​ർ യാ​സീ​നി​നോ​ട്​ അ​നി​ഷ്​​ട​ക​ര​മാ​യ സം​ഭ​വ​ങ്ങ​ളു​ണ്ടാ​യ​തു​കൊ​ണ്ടാ​ണ്​ റി​പ്പോ​ർ​ട്ടി​ങ്​ വേ​ണ്ടെ​ന്നു​വെ​ച്ച​തെ​ന്ന്​ അ​ദ്ദേ​ഹം പ​റ​ഞ്ഞു. അ​തി​ന്​ മ​റു​പ​ടി​യാ​യി അ​ന്ന്​ യാ​സീ​ൻ പ​ത്ര​പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ന​ത്തി​ൽ പി​ച്ച​വെ​ക്കാ​ൻ തു​ട​ങ്ങു​ന്ന ചെ​റു​പ്പ​ക്കാ​ര​നാ​യ കു​ൽ​ദീ​പി​നോ​ട്​ പ​റ​ഞ്ഞു: ‘‘നാം ​പ​ത്ര​ക്കാ​ർ വാ​യ​ന​ക്കാ​ര​െ​ൻ​റ ക​ണ്ണു​ക​ളാ​ണ്. ന​ല്ല​തും ചീ​ത്ത​യും നോ​ക്കാ​തെ വാ​ർ​ത്ത നാം ​റി​പ്പോ​ർ​ട്ട്​ ചെ​യ്യ​ണം.’’ ആ ​സം​ഭാ​ഷ​ണം ത​െ​ൻ​റ ക​ണ്ണു​തു​റ​പ്പി​ച്ച​താ​യി കു​ൽ​ദീ​പ്​ ന​യാ​ർ പി​ൽ​ക്കാ​ല​ത്ത്​ പ​റ​യു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. ഇ​പ്പോ​ൾ ഇ​ന്ത്യ​ൻ ജ​ന​ത​ക്ക്, അ​വ​ർ​ക്ക് കാ​ഴ്​​ച ന​ൽ​കി​യ ഒ​രു ക​ണ്ണു​ത​ന്നെ​യാ​ണ്​ ന​ഷ്​​ട​മാ​യി​രി​ക്കു​ന്ന​ത്. 
•
(മുൻ രാജ്യസഭാംഗമാണ്​ ലേഖകൻ)