എം. കുഞ്ഞാമൻ ബഹിഷ്കൃതനായ ഗുരു, ധിക്കാരിയായ ദാർശനികൻ

പ്ര​ഫ. എം. ​കു​ഞ്ഞാ​മ​ൻ ഒ​രു വ്യ​ക്തി എ​ന്ന​തി​ലു​പ​രി ഒ​രു ച​രി​ത്രാ​നു​ഭ​വ​മാ​യി​രു​ന്നു. സ്വ​ന്തം ജീ​വി​തം​കൊ​ണ്ട് കേ​ര​ള​ത്തി​ലെ പൊ​തു​സ​മൂ​ഹ​ത്തെ ഇ​ത്ര​യും ആ​ഴ​ത്തി​ൽ ചോ​ദ്യം​ചെ​യ്ത മ​റ്റൊ​രു വ്യ​ക്തി​ത്വം ഉ​ണ്ടാ​യി​ട്ടി​ല്ല. അ​ദ്ദേ​ഹം പോ​ർ​മു​ഖ​ങ്ങ​ൾ തു​റ​ന്ന​ത് സ​മൂ​ഹ​ത്തി​ന് സ്വ​ന്തം ബോ​ധ്യ​ങ്ങ​ളു​ടെ മേ​ലു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന പ​ര​മ​മാ​യ സ്വാ​സ്ഥ്യ​ത്തെ അ​ട്ടി​മ​റി​ക്കാ​നാ​യി​രു​ന്നു. ദ​ലി​ത് സ്വ​ത്വം എ​ന്ന​ത് കേ​വ​ല​മാ​യ ഔ​ദ്യോ​ഗി​ക​വ​ത്ക​ര​ണ​ങ്ങ​ൾ​ക്ക് വ​ഴ​ങ്ങി കീ​ഴ്‌​പ്പെ​ട്ടു​പോ​കു​ന്ന​ത​ല്ലെ​ന്നും ച​രി​ത്ര​ത്തി​നും വ​ർ​ഗ-​വ​ർ​ണ വി​ചാ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ പൊ​തു​സ​മ്മ​തി​ക​ൾ​ക്കും എ​തി​രു​നി​ൽ​ക്കു​ന്ന ഒ​ന്നാ​ണെ​ന്നും ആ​ത്മ​സ​മ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ അ​നു​സ്യൂ​തി​യി​ലൂ​ടെ അ​ദ്ദേ​ഹം കേ​ര​ളീ​യ സ​മൂ​ഹ​ത്തെ പ​ഠി​പ്പി​ച്ചു. ആ ​അ​ർ​ഥ​ത്തി​ൽ അ​ദ്ദേ​ഹം ഒ​രു സ​ർ​വ​ക​ലാ​ശാ​ല അ​ധ്യാ​പ​ക​ൻ മാ​ത്ര​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല, ഒ​രു ജ​ന​ത​യു​ടെ അ​ധ്യാ​പ​ക​നാ​യി​രു​ന്നു. ത​നി​ക്കു ല​ഭി​ച്ച സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ൾ പ​ല​തും നി​രാ​ക​രി​ക്കു​ക​യും മ​റ്റു ചി​ല​തി​നു​വേ​ണ്ടി അ​ങ്ങേ​യ​റ്റ​ത്തെ വീ​ര്യ​ത്തോ​ടെ പോ​രാ​ടു​ക​യും ചെ​യ്തി​രു​ന്ന​ത് ബു​ദ്ധി​ശൂ​ന്യ​മ​ല്ലേ എ​ന്ന് സാ​മാ​ന്യ​യു​ക്തി​ക്ക് തോ​ന്നാ​വു​ന്ന​താ​ണ്. എ​ന്നാ​ൽ, ​വെ​ച്ചു​നീ​ട്ടു​ന്ന അ​ധി​കാ​ര​ത്തി​ന്റെ​യോ പു​ര​സ്കാ​ര​ത്തി​ന്റെ​യോ ദാ​ന​ങ്ങ​ളി​ല​ല്ല, താ​ൻ സ്വ​യ​മാ​ർ​ജി​ച്ച ധൈ​ഷ​ണി​ക​ത​യു​ടെ പേ​രി​ലു​ള്ള അ​ർ​ഹ​ത​യാ​ണ് സ്ഥാ​പി​ച്ചു​കി​ട്ടേ​ണ്ട​ത് എ​ന്ന രാ​ഷ്ട്രീ​യ നി​ല​പാ​ടാ​യി​രു​ന്നു അ​തെ​ന്നു വ​ള​രെ​ക്കാ​ലം തി​രി​ച്ച​റി​യ​പ്പെ​ടാ​തെ​പോ​യി.

ആ​ർ​ജ​വ​ത്തി​ന്റെ പ്ര​തി​രൂ​പം

ഒ​രു വി​ദ്യാ​ര്‍ഥി​യാ​യി കാ​ര്യ​വ​ട്ടം കാ​മ്പ​സി​ല്‍ ചെ​ല്ലു​ന്ന തൊ​ള്ളാ​യി​ര​ത്തി എ​ണ്‍പ​തു​ക​ള്‍ മു​ത​ല്‍ അ​വി​ട​ത്തെ ഏ​റ്റ​വും പ്ര​ഗ​ല്ഭ അ​ധ്യാ​പ​ക​രി​ൽ ഒ​രാ​ളാ​യി​രു​ന്ന കു​ഞ്ഞാ​മ​ന്‍ സാ​റി​നെ എ​നി​ക്ക​റി​യാം. ഞ​ങ്ങ​ൾ പ​ഠി​ക്കാ​നെ​ത്തു​മ്പോ​ൾ കെ.​എ​ന്‍. രാ​ജി​ന്റെ മേ​ൽ​നോ​ട്ട​ത്തി​ൽ സെ​ന്റ​ർ ഫോ​ർ ഡെ​വ​ല​പ്‌​മെ​ന്റ് സ്റ്റ​ഡീ​സി​ൽ (സി.​ഡി.​എ​സ്) പി​എ​ച്ച്.​ഡി ഗ​വേ​ഷ​ണ​ത്തി​നാ​യി അ​ദ്ദേ​ഹം അ​വ​ധി​യി​ലാ​യി​രു​ന്നു. കു​ഞ്ഞാ​മ​ൻ സാ​റി​ന്റെ അ​ന​ർ​ഗ​ള വാ​ക്പ്ര​വാ​ഹ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചും ധ​ന​ശാ​സ്ത്ര ധാ​ര​ണ​ക​ളെ​ക്കു​റി​ച്ചും സീ​നി​യ​ർ വി​ദ്യാ​ർ​ഥി​ക​ളു​ടെ വി​വ​ര​ണ​ങ്ങ​ളി​ൽ​നി​ന്ന് പ്ര​ചോ​ദി​ത​നാ​യ ഞാ​ന്‍ സി.​ഡി.​എ​സി​ല്‍ പോ​യി അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ കാ​ണു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. അ​വി​ട​ത്തെ ലൈ​ബ്ര​റി​യി​ൽ മെം​ബ​ർ​ഷി​പ് എ​ടു​ക്കാ​ൻ പ്രേ​രി​പ്പി​ച്ച​തും അ​തി​നാ​വ​ശ്യ​മാ​യ പ​രി​ച​യ​പ്പെ​ടു​ത്ത​ൽ ന​ട​ത്തി​ത്ത​ന്ന​തും സാ​റാ​യി​രു​ന്നു. ഞ​ങ്ങ​ളു​ടെ ദീ​ര്‍ഘ​കാ​ല സൗ​ഹൃ​ദം അ​ന്നു തു​ട​ങ്ങി​യ​താ​ണ്‌. ക്ലാ​സ് മു​റി​യി​ൽ പ​ഠി​പ്പി​ച്ചി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും ഒ​രു ശി​ഷ്യ​നോ​ടു​ള്ള സ്നേ​ഹ​വാ​ത്സ​ല്യ​ങ്ങ​ൾ എ​ക്കാ​ല​ത്തും എ​ന്നോ​ട് കാ​ട്ടി.

‘എ​തി​ര്’ എ​ന്ന അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ ആ​ത്മ​ക​ഥ കേ​ര​ള​ത്തി​ന്റെ പൊ​തു​മ​ണ്ഡ​ല​ത്തി​ൽ വ​ലി​യ ആ​ഘാ​ത​മാ​ണ് ഏ​ൽ​പി​ച്ച​ത്. ജീ​വി​ത​ത്തി​ലെ ജാ​തി​പ​ര​വും രാ​ഷ്ട്രീ​യ​വു​മാ​യ വി​വേ​ച​ന​ങ്ങ​ളും ഔ​ദ്യോ​ഗി​ക​മാ​യ അ​വ​ഗ​ണ​ന​യു​ടെ​യും അ​വ​യോ​ടു​ള്ള അ​നി​ത​ര​സാ​ധാ​ര​ണ​മാ​യ നി​സ്സം​ഗ​ത​യു​ടെ​യും ബു​ദ്ധ​സാ​ക്ഷ്യ​ങ്ങ​ളും നി​റ​ഞ്ഞ ആ​ത്മ​ക​ഥ കേ​ര​ള​ത്തെ അ​ക്ഷ​രാ​ർ​ഥ​ത്തി​ൽ ഞെ​ട്ടി​ക്കു​ന്ന​താ​യി​രു​ന്നു. അ​ടു​ത്ത​റി​യാ​വു​ന്ന​വ​ർ​ക്കൊ​ഴി​കെ ഇ​ങ്ങ​നെ ഒ​രു മ​നു​ഷ്യ​ൻ, ഒ​രു പ്ര​തി​ഭാ​ശാ​ലി, ന​മു​ക്കി​ട​യി​ൽ ജീ​വി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു എ​ന്ന​ത് വ​ലി​യൊ​രു തി​രി​ച്ച​റി​വാ​യി​രു​ന്നു. അ​വ​ർ അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ അ​റി​യാ​തെ​പോ​യി എ​ന്ന​തു​ത​ന്നെ​യാ​യി​രു​ന്നു ആ​ത്മ​ക​ഥ​യു​ടെ ഏ​റ്റ​വും വ​ലി​യ സ​ന്ദേ​ശം. അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ​പ്പോ​ലു​ള്ള​വ​ർ തി​ര​സ്ക​രി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ക​യും ത​മ​സ്ക​രി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്ന ഒ​രു ബൗ​ദ്ധി​ക പൊ​തു​മ​ണ്ഡ​ല​മാ​ണ് കേ​ര​ള​ത്തി​ൽ കൊ​ട്ടി​ഘോ​ഷി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്ന​ത് എ​ന്ന അ​നി​വാ​ര്യ​മാ​യ ഉ​ള്ള​റി​വ് ആ ​ആ​ത്മ​ക​ഥ കേ​ര​ളീ​യ സ​മൂ​ഹ​ത്തി​നു പ​ക​ർ​ന്നു​ന​ൽ​കി.

വി​ദ്യാ​ർ​ഥി ആ​യി​രു​ന്ന​പ്പോ​ഴും അ​തി​നു​ശേ​ഷ​വും കാ​ര്യ​വ​ട്ട​ത്തെ ക്വാ​ർ​ട്ടേ​ഴ്സി​ൽ നി​ര​വ​ധി ത​വ​ണ പോ​യി അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ ക​ണ്ടി​ട്ടു​ണ്ട്. നി​ല​പാ​ടു​ക​ളും രാ​ഷ്ട്രീ​യ​വും ച​ര്‍ച്ച ചെ​യ്തി​ട്ടു​ണ്ട്. സി.​ഡി.​എ​സി​ൽ ഞാ​ൻ എം.​ഫി​ൽ പ​ഠ​ന​ത്തി​ന് ചേ​ർ​ന്ന കാ​ലം മു​ത​ൽ അ​വി​ടെ​വെ​ച്ചും ആ​ശ​യ​വി​നി​മ​യം ന​ട​ത്തി​യി​ട്ടു​ണ്ട്. ആ​ത്മ​ക​ഥ​യി​ൽ പ​റ​യു​ന്ന പ​ല​കാ​ര്യ​ങ്ങ​ളും അ​ന്ന് നേ​രി​ട്ട് കേ​ട്ടി​ട്ടു​ള്ള​താ​ണ്. ഔ​ദ്യോ​ഗി​ക കാ​ല​ത്തു ന​ട​ന്ന സം​ഭ​വ​ങ്ങ​ൾ എ​നി​ക്ക് അ​ക്കാ​ല​ത്തു​ത​ന്നെ അ​റി​യാ​വു​ന്ന​വ​യു​മാ​ണ്. ആ​ദ്യ​കാ​ല​ത്ത് ഇ​ട​തു സ​ഹ​യാ​ത്രി​ക​നാ​യി​രു​ന്ന​തി​നാ​ൽ ഇ​ട​തു​പ​ക്ഷ​ത്തെ മു​റി​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന വാ​ക്കും പ്ര​വൃ​ത്തി​യും തെ​റ്റാ​ണെ​ന്ന് അ​ദ്ദേ​ഹം വി​ശ്വ​സി​ച്ചി​രു​ന്നു. ന​വ​സാ​മൂ​ഹി​ക​ത​യു​ടെ രാ​ഷ്ട്രീ​യ​ത്തെ മു​ൻ​നി​ർ​ത്തു​മ്പോ​ൾ ഇ​ട​തു​പ​ക്ഷ​വു​മാ​യി സം​ഘ​ർ​ഷ​ങ്ങ​ൾ ഉ​ണ്ടാ​വു​ന്ന​ത് അ​ക്കാ​ല​ത്ത് ഇ​ഷ്ട​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും രാ​ഷ്ട്രീ​യ​മാ​യ ആ​ർ​ജ​വം അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ ഒ​രു ധി​ക്കാ​രി​യാ​ക്കി മാ​റ്റു​ന്നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു.

കു​ഞ്ഞാ​മ​ൻ സാ​റും രാ​ഷ്ട്രീ​യ സ​മൂ​ഹ​വും

ത​ന്റെ ഗ​വേ​ഷ​ണം ഏ​റ്റ​വും സ​ത്യ​സ​ന്ധ​മാ​യി കേ​ര​ള​ത്തി​ലെ ആ​ദി​വാ​സി ജീ​വി​ത​ത്തി​ന്റെ സാ​മ്പ​ത്തി​ക വ​ശ​ങ്ങ​ൾ ച​ർ​ച്ച​ചെ​യ്ത് കേ​ര​ള​ത്തി​ലെ ആ​ദി​വാ​സി സ​മ​ര​ത്തി​ന് ധൈ​ഷ​ണി​ക​മാ​യ അ​ടി​ത്ത​റ ന​ൽ​കു​മ്പോ​ൾ അ​തി​ന്റെ പ്രാ​യോ​ഗി​ക സ​മ​രം ഇ​ട​തു​പ​ക്ഷ​ത്തെ ബാ​ധി​ക്കു​മോ എ​ന്ന രാ​ഷ്ട്രീ​യ​മാ​യ ആ​കു​ല​ത​യി​ലാ​യി​രു​ന്നു അ​ദ്ദേ​ഹം. എ​ന്നാ​ൽ, ഇ​ട​തു​പ​ക്ഷ​മ​ട​ക്കം കേ​ര​ള​ത്തി​ലെ രാ​ഷ്ട്രീ​യ പാ​ർ​ട്ടി​ക​ൾ അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ ഉ​ൾ​ക്കൊ​ള്ളാ​ൻ ത​യാ​റാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല. പി​ൽ​ക്കാ​ല​ത്ത് ആ​ത്മ​ക​ഥ​യി​ൽ അ​ക്കാ​ര്യം അ​ദ്ദേ​ഹം​ത​ന്നെ പ​റ​യു​ന്നു​മു​ണ്ട്. രാ​ഷ്ട്രീ​യ​ത്തി​ലെ ഒ​രു സ​വി​ശേ​ഷ​ത ‘അ​ക​പ്പെ​ട്ട​വ​രു​ടെ’ (insiders) വാ​ക്കു​ക​ൾ​ക്കു​ള്ള പ്രാ​ധാ​ന്യം അ​ക​പ്പെ​ടാ​ത്ത സ​ഹ​യാ​ത്രി​ക​രു​ടെ​പോ​ലും വി​മ​ർ​ശ​നാ​ത്മ​ക​മോ അ​ല്ലാ​ത്ത​തോ ആ​യ നി​ല​പാ​ടു​ക​ൾ​ക്ക് ഉ​ണ്ടാ​വി​ല്ല എ​ന്ന​താ​ണ്. ഇ​ത്ത​രം കാ​ര്യ​ങ്ങ​ൾ കു​ഞ്ഞാ​മ​ൻ സാ​റു​മാ​യി അ​ക്കാ​ല​ത്തു ഞാ​ൻ ധാ​രാ​ളം ച​ർ​ച്ച​ചെ​യ്തി​ട്ടു​ണ്ട്. പ്ര​തി​ബ​ദ്ധ​ത പാ​ർ​ട്ടി​യോ​ടാ​യി​രു​ന്നു​വെ​ങ്കി​ലും ന​വ​സാ​മൂ​ഹി​ക​ത​യു​ടെ രാ​ഷ്ട്രീ​യ​ത്തി​ന്റെ പ്രാ​ധാ​ന്യം അ​ദ്ദേ​ഹം ഉ​ൾ​ക്കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നു. പി​ന്നീ​ട് അ​ദ്ദേ​ഹം ഒ​രു ക​ടു​ത്ത പാ​ർ​ട്ടി വി​മ​ർ​ശ​ക​നാ​യി മാ​റി​യ​ത് എ​ന്നെ അ​ത്ഭു​ത​പ്പെ​ടു​ത്താ​ത്ത​തി​ന് കാ​ര​ണം കു​ഞ്ഞാ​മ​ൻ സാ​റി​ന്റെ തി​ക്താ​നു​ഭ​വ​ങ്ങ​ൾ എ​നി​ക്ക് നേ​രി​ട്ട​റി​വു​ള്ള​താ​ണ് എ​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടാ​ണ്. കേ​ര​ള​ത്തി​ലെ സ​ർ​വ​ക​ലാ​ശാ​ല സം​വി​ധാ​ന​ത്തി​ന​ക​ത്തു ത​നി​ക്ക​ർ​ഹ​മാ​യ​ത് ല​ഭി​ക്ക​ണം എ​ന്നു​മാ​ത്ര​മേ അ​ദ്ദേ​ഹം ആ​ഗ്ര​ഹി​ച്ചി​ട്ടു​ള്ളൂ. എ​ന്നാ​ൽ, അ​തി​നു​വേ​ണ്ടി പൊ​രു​താ​ൻ സ്വ​യം ഇ​റ​ങ്ങേ​ണ്ടി​വ​ന്ന​ത് സാ​റി​നെ ആ​ഴ​ത്തി​ൽ മു​റി​വേ​ൽ​പി​ച്ചു. അ​തി​ന്റെ അ​ന​ന്ത​ര​ഫ​ല​ങ്ങ​ൾ താ​ങ്ങാ​നാ​യി​ല്ല. വ്യ​ക്തി​പ​ര​മാ​യി ഒ​രു മൂ​കാ​വ​സ്ഥ​യി​ലേ​ക്കു വ​ള​രെ​ക്കാ​ലം അ​ദ്ദേ​ഹം ആ​ണ്ടു​പോ​യ​ത് ഈ ​തി​ര​സ്കാ​ര​ത്തി​ന്റെ ഫ​ല​മാ​യാ​യി​രു​ന്നു.

ജ​ന​റ​ല്‍ മെ​റി​റ്റ്‌ സീ​റ്റി​ല്‍ പ്ര​ഫ​സ​റാ​കാ​ന്‍ അ​പേ​ക്ഷി​ച്ച​തി​ന്റെ പേ​രി​ൽ കേ​ര​ള സ​ർ​വ​ക​ലാ​ശാ​ല സി​ന്‍ഡി​ക്കേ​റ്റ്‌ ശ​ത്രു​വാ​യി ക​ണ്ടു എ​ന്ന​ത് അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ ആ​ഴ​ത്തി​ൽ പി​ടി​ച്ചു​ല​ച്ച സം​ഭ​വ​മാ​യി​രു​ന്നു. സ​മീ​പ​കാ​ല​ത്തെ ചി​ല നി​ല​പാ​ടു​ക​ൾ പ​ര​ക്കെ വി​മ​ർ​ശി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​ട്ടു​ണ്ട്. പ​ക്ഷേ, ആ ​നി​ല​പാ​ടു​ക​ൾ പൂ​ർ​ണ​മാ​യ​വ​യ​ല്ല. ഒ​രു അ​ക്കാ​ദ​മി​ക് എ​ന്ന നി​ല​യി​ൽ​നി​ന്ന് പൊ​തു​വീ​ക്ഷ​ണ​ങ്ങ​ൾ പ​റ​യു​മ്പോ​ൾ അ​തി​നു​പി​ന്നി​ലെ ചി​ല ധൈ​ഷ​ണി​ക വ​ശ​ങ്ങ​ൾ വി​ശ​ദീ​ക​രി​ക്കാ​ൻ അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന് സാ​വ​കാ​ശം ല​ഭി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല. മാ​ധ്യ​മ​ങ്ങ​ൾ ബൈ​റ്റു​ക​ളി​ലേ​ക്കു ച​ർ​ച്ച​ക​ൾ ചു​രു​ക്കു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടും ആ ​രീ​തി അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന് വ​ഴ​ങ്ങാ​ത്ത​തു​കൊ​ണ്ടും നി​ല​പാ​ടു​ക​ളെ​ക്കു​റി​ച്ചു തെ​റ്റി​ദ്ധാ​ര​ണ​ക​ൾ ഉ​ണ്ടാ​കാ​നി​ട​യു​ണ്ട്. അ​തി​ന്റെ ആ​നു​കൂ​ല്യം അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന് ന​ൽ​കാ​ൻ ന​മു​ക്ക് ബാ​ധ്യ​ത​യു​ണ്ട്.

എം. ​കു​ഞ്ഞാ​മ​നെ​​പ്പോ​ലൊ​രു വ​ലി​യ പ​ണ്ഡി​ത​ന് ഏ​റെ കാ​ര്യ​ങ്ങ​ൾ ചെ​യ്യാ​ൻ സാ​ധി​ക്കു​ന്ന നി​ര​വ​ധി പ​ദ​വി​ക​ളു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. ആ​സൂ​ത്ര​ണ ബോ​ര്‍ഡി​ല്‍ അ​ദ്ദേ​ഹം ഒ​രി​ക്ക​ലും ഉ​ണ്ടാ​യി​ല്ല. കേ​ര​ള​ത്തി​ലെ വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ മേ​ഖ​ല​യി​ലെ ഉ​ന്ന​ത സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളി​ല്‍, ഉ​ന്ന​ത സ​മി​തി​ക​ളി​ല്‍ അ​ദ്ദേ​ഹം ഉ​ണ്ടാ​വേ​ണ്ട​താ​യി​രു​ന്നു, പ​ക്ഷേ, ഒ​ഴി​വാ​ക്ക​പ്പെ​ട്ടു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നു. കേ​ര​ള​ത്തി​ലെ രാ​ഷ്ട്രീ​യ പാ​ർ​ട്ടി​ക​ൾ​ക്ക് ഉ​ന്ന​ത​പ​ദ​വി​ക​ൾ വി​ശ്വ​സ്ത​രെ ഏ​ൽ​പി​ക്കാ​നു​ള്ള സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളാ​ണ്. അ​വ​ർ ചി​ല​പ്പോ​ൾ അ​ർ​ഹ​രാ​യി​രി​ക്കാം, അ​ല്ലാ​യി​രി​ക്കാം. അ​വ​രെ​ക്കാ​ൾ അ​ർ​ഹ​രാ​യ​വ​ർ ഉ​ണ്ടാ​യി​രി​ക്കാം. കു​ഞ്ഞാ​മ​ൻ സാ​റാ​വ​ട്ടെ, അ​ധി​കാ​ര​ത്തോ​ടു​ള്ള ഈ ​വി​ശ്വ​സ്ത​ത ഒ​രു മെ​റി​റ്റാ​യി ക​ണ്ടി​രു​ന്നി​ല്ല. സ്വ​ത്വ​പ​ര​മാ​യ സാ​മൂ​ഹി​ക പ​രി​മി​തി​ക​ൾ അ​ദ്ദേ​ഹം മു​റി​ച്ചു​ക​ട​ക്കു​മ്പോ​ൾ​പോ​ലും കേ​ര​ള​ത്തി​ന്റെ രാ​ഷ്ട്രീ​യ സ​മൂ​ഹം അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ ബ​ഹി​ഷ്ക​രി​ച്ചി​രു​ന്ന​തി​ന്റെ പ്ര​ധാ​ന കാ​ര​ണ​വും ഇ​തു​ത​ന്നെ​യാ​ണ്.

ഇ​നി ന​മ്മോ​ടൊ​പ്പം അ​ദ്ദേ​ഹ​മി​ല്ല. ‘Sreekumar, you may know better’ എ​ന്ന വി​നീ​ത​മാ​യ ആ​മു​ഖ​ത്തോ​ടെ എ​നി​ക്ക​റി​യാ​ത്ത നി​ര​വ​ധി കാ​ര്യ​ങ്ങ​ൾ ക്ഷ​മ​യോ​ടെ​യും സ്നേ​ഹ​ത്തോ​ടെ​യും ഉ​പ​ദേ​ശി​ച്ചു​ത​ന്ന ഗു​രു​വും പ്ര​തി​ഭാ​ശാ​ലി​യു​മാ​യ ഒ​രു സു​ഹൃ​ത്തി​നെ​യാ​ണ് വ്യ​ക്തി​പ​ര​മാ​യി എ​നി​ക്ക് ന​ഷ്ട​പ്പെ​ട്ട​ത്. കേ​ര​ളീ​യ സ​മൂ​ഹ​ത്തി​നും അ​ദ്ദേ​ഹം ന​ൽ​കി​യ വി​ല​പ്പെ​ട്ട ആ​ത്മ​പാ​ഠ​ങ്ങ​ളും സാ​മൂ​ഹി​ക ദാ​ർ​ശ​നി​ക​ത​യും പു​തി​യ സ​മൂ​ഹ​സൃ​ഷ്ടി​ക്കു​ള്ള ഉ​പ​ദാ​ന​ങ്ങ​ൾ കൂ​ടി​യാ​ണെ​ന്ന​തും തി​രി​ച്ച​റി​യേ​ണ്ട​തു​ണ്ട്. എം. ​കു​ഞ്ഞാ​മ​ൻ എ​ന്ന ദാ​ർ​ശ​നി​ക​ന്റെ ജീ​വി​ത​ത്തോ​ടും മ​ര​ണ​ത്തോ​ടും മ​ര​ണാ​ന​ന്ത​ര​മെ​ങ്കി​ലും നീ​തി​പു​ല​ർ​ത്താ​ൻ ന​മു​ക്ക് ബാ​ധ്യ​ത​യു​ണ്ട്.