മണൽവഴികളിലൂടെ

തെളിഞ്ഞ നീലാകാശത്ത്​ മേഘങ്ങളെല്ലാം എവിടെയോ പോയിറമറഞ്ഞിട്ടുണ്ട്​. തലക്ക്​ മീതെ വിശ്വരൂപം പൂണ്ട്​ സൂര്യൻ കത്തിയാളുന്നു. വണ്ടിയിൽ എ.സിയില്ലാത്തത്​ കുറച്ചൊന്നുമല്ല വലച്ചത്​. താ​േനാട്ടിൽനിന്ന്​ ലോ​േങ്കവാല ലക്ഷ്യമാക്കി ബൊലേറൊ പതിയെ നീങ്ങാൻ തുടങ്ങി. ഥാർ മരുഭൂമിയിൽ കറുത്ത വരപോലെ റോഡ്​ നീണ്ടുകിടക്കുകയാണ്​. അതീവ സുരക്ഷ മേഖലയായതിനാൽ റോഡിൽ നിറയെ പട്ടാള വണ്ടികൾ കാണാം​. കനലെരിയുന്ന മണലിലൂടെ തലച്ചുമടായി വെള്ളം കൊണ്ടുപോകുന്ന സ്​ത്രീകളും ദാരി​ദ്ര്യം മുറ്റിനിൽക്കുന്ന ഗ്രാമങ്ങളും ഇടയ്​ക്കിടക്ക്​ പ്രത്യക്ഷപ്പെടുന്നു​. മനസ്സുടക്കുന്ന ആ കാഴ്​ചകൾ കണ്ടപ്പോൾ ദൈവം നമുക്ക്​ നൽകിയ അനുഗ്രഹങ്ങളെക്കുറിച്ച്​ അറിയാതെ ഒാർത്തുപോയി. ലോ​േങ്ക​വാല എത്താറായപ്പോഴേക്കും റോഡിന്​ അരികിലായി വലിയ കമ്പിവേലികൾ ദൃശ്യമാകാൻ തുടങ്ങി. ഒരുകാലത്ത്​ ആ കമ്പിവേലിക്കപ്പുറം പാക്കിസ്​താനായിരുന്നുവെന്നും 1971ലെ യുദ്ധത്തിനുശേഷം ആ ഭാഗമെല്ലാം ഇന്ത്യ പിടിച്ചടക്കിയെന്നുമുള്ള ചരിത്രം ഡ്രൈവർ സമീർ ഭായിയാണ്​ പറഞ്ഞുതന്നത്​.

നട്ടുച്ചക്കാണ്​​​ ലോ​േങ്കവാലയിലെത്തു​ന്നത്​. വണ്ടിയിൽനിന്ന്​ പുറത്തേക്ക്​ കാലെടുത്ത്​ വെക്കു​​േമ്പാൾ കാലം അറിയാതെ പിന്നോട്ടുപോവുകയാണ്​. ഇന്ത്യയുടെ ചരിത്രത്തിൽ വളരെ നിർണായകമായ ഒരു യുദ്ധത്തിന്​ സാക്ഷിയായ മണ്ണിലാണ്​ ഞങ്ങളിപ്പോൾ നിൽക്കുന്നത്​. 1971 ഡിസംബറിലെ മഞ്ഞുകാലം. ഇന്നത്തെ ബംഗ്ലാദേശ്​ എന്നറിയപ്പെടുന്ന കിഴക്കൻ പാക്കിസ്​താനെ സ്വതന്ത്രരാജ്യമാക്കാനുള്ള യുദ്ധം കൊടുമ്പിരികൊള്ളുകയാണ്​. ഇൗ സമയം ഇന്ത്യയെ പടിഞ്ഞാറ്​ ഭാഗത്തുകൂടെ ആക്രമിക്കാൻ പാക്കിസ്​താൻ തീരുമാനിക്കുന്നു. അങ്ങനെ ഡിസംബർ നാലിന്​ അർധരാത്രി രണ്ടായിരത്തോളം പട്ടാളക്കാരും 45 യുദ്ധടാങ്കുകളുമായി പാക്കിസ്​താൻ സൈന്യം അതിർത്തി ഭേദിച്ചെത്തി. വിവരമറിഞ്ഞ ഇന്ത്യൻ സൈന്യം മേജർ കുൽദീപ്​ സിങ്ങ്​ ചന്ദ്രപുരിയുടെ നേതൃത്വത്തിൽ യുദ്ധത്തിനിറങ്ങി. മണിക്കൂറുകൾ നീണ്ടുനിന്ന പോരാട്ടത്തിനൊടുവിൽ 120 ഇന്ത്യൻ പട്ടാളക്കാർ വ്യോമസേനയുടെ സഹായത്തോടെ ശത്രുസൈന്യത്തെ ചെറുത്തുതോൽപ്പിച്ച്​ ​െഎതിഹാസിക വിജയം നേടി. യുദ്ധത്തിൽ പാക്കിസ്​താ​​​െൻറ 200ഒാളം പട്ടാളക്കാർ കൊല്ലപ്പെടുകയും 43 ടാങ്കുകൾ തകർക്കുകയും ചെയ്​തു. രണ്ട്​ ഇന്ത്യൻ ഭടൻമാരും ഇൗ മണ്ണിൽ വീരമൃത്യു പ്രാപിച്ചു. ഇൗ സംഭവത്തെ ആസ്​പദമാക്കി 1997ൽ ജെ.പി ദത്ത സംവിധാനം ചെയ്​ത 'ബാർഡർ' എന്ന ഹിന്ദി ചിത്രം കണ്ടിട്ടുള്ളവർക്ക്​ ലോ​​േങ്കവാലയെക്കുറിച്ച്​ പറഞ്ഞുകൊടുക്കേണ്ട കാര്യമില്ല.

തകരാതെ കിടന്ന പാക്​ യുദ്ധടാങ്കുകളും ശത്രുസൈന്യം ഉപയോഗിച്ച വാഹനങ്ങളും ആയുധങ്ങളും ലോ​േങ്കവാലയിൽ പ്രദർശിപ്പിച്ചിട്ടുണ്ട്​. ടാങ്കുകളുടെ മുന്നിൽനിന്ന്​ ​േഫാ​േട്ടായെടുക്കുന്ന തിരക്കിലാണ്​ അവിടെയെത്തിയ പട്ടാളക്കാർ. ഇതിന്​ സമീപത്തായി യുദ്ധസ്​മാരകവും ചെറിയ ഭക്ഷണശാലയും പ്രദർശന ഹാളുമുണ്ട്​. നല്ല ദാഹമുള്ളതിനാൽ ​ജ്യൂസും വെള്ളക്കുപ്പികളുമെല്ലാം വാങ്ങി ഡോക്യുമ​​െൻററി കാണാൻ പ്രദർശനഹാളിൽ കയറി.

''സിന്ദഗി കാ ദൂസര നാം പ്രോബ്ലം ഹേ'' (ജീവിതത്തി​​​െൻറ രണ്ടാമത്തെ പേര് പ്രശ്നം എന്നതാണ്​). യുദ്ധസ്മാരകത്തിന് അകത്തെ ആ ചെറിയ പ്രദര്‍ശനശാലയില്‍ വലിയൊരു പോരാട്ടത്തി​​​െൻറ അലയൊലികള്‍ മുഴങ്ങികേള്‍ക്കുന്നു. 1971ൽ നടന്ന യുദ്ധത്തെക്കുറിച്ച്​ സ്​ക്രീനിൽ വിവരിക്കാൻ തുടങ്ങി. 'ബോർഡർ' സിനിമയിലെ രംഗങ്ങളാണ്​ കൂടുതലും തെളിയുന്നത്​. അന്ന്​ യുദ്ധത്തിൽ പ​െങ്കടുത്തവരുടെ സംഭാഷണങ്ങളും മറ്റു ചരിത്രരേഖകളും ഇതിൽ ഉൾപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്​. 30 മിനിറ്റ്​ നീണ്ടുനിന്ന ഡോക്യുമ​​െൻററി അവസാനിച്ചതോടെ ഹാളിൽനിന്ന്​ പുറത്തിറങ്ങി. സമീപത്തെ ​ബി.എസ്​.എഫ്​ ചെക്ക്​പോസ്​റ്റിൽ യാത്രക്കാരുടെ പേര്​ വിവരങ്ങൾ നൽകി യാത്ര തുടർന്നു.

വീണ്ടും മരുഭൂമികൾ തന്നെ. പുറത്തെ കാഴ്​ചകൾക്ക്​ വലിയ മാറ്റമൊന്നുമില്ല. ഒരു മണിക്കൂർ യാത്രക്കുശേഷം ഗൊത്താരു എന്ന ഗ്രാമത്തിൽ ഉച്ചഭക്ഷണത്തിനായി ഡ്രൈവർ വാഹനം നിർത്തി. ഏതാനും കെട്ടിടങ്ങളുള്ള ചെറിയ കവലയാണ്​. ഹോട്ടലിന്​ മുന്നിൽ സഞ്ചാരികളുമായി വന്ന വാഹനങ്ങൾ നിറഞ്ഞിട്ടുണ്ട്​. അകത്തും തിരക്കുള്ളതിനാൽ ഭക്ഷണത്തിനായി അൽപ്പം കാത്തിരിക്കേണ്ടി വന്നു. രാജസ്​ഥാനി താലിയാണ്​ ഒാർഡർ ചെയ്​തത്​. ചപ്പാത്തിയും പച്ചരി ചോറും പരിപ്പുകറിയും അടങ്ങിയ ഉച്ചഭക്ഷണം കഴിച്ച്​ വീണ്ടും ഉൗർജം സംഭരിച്ചു.

കവലയുടെ പിറകിൽ കൃഷിയിടങ്ങളാണ്​. ആ ഉൗഷര ഭൂമിയിൽ വിയർപ്പൊഴുക്കി​ പൊന്നുവിളയിക്കുകയാണ്​ കർഷകർ. ചെമ്മണ്ണ്​ വിരിച്ച പാതയിലൂടെ നടക്കാനിറങ്ങി. ഞങ്ങളെ കണ്ടതോടെ സ്​ഥലമുടമ ജസ്വന്ത്​ ഭായ്​ അടുത്തേക്ക്​ വന്നു. ചുവന്ന തലക്കെട്ട്​ ധരിച്ച അദ്ദേഹത്തി​​​െൻറ വസ്​ത്രം മണ്ണിൽ കുളിച്ചിട്ടുണ്ട്​. കുശലാന്വേഷണങ്ങൾക്കുശേഷം സമീപത്തെ മണ്ണുതേച്ച വീട്ടിലേക്ക്​ കൂട്ടിക്കൊണ്ടുപോയി. കൃഷിയും കുടുംബവിശേഷങ്ങളുമെല്ലാം അദ്ദേഹം പങ്കുവെച്ചു. കൂടുതൽ നേരം അവിടെ ചെലവഴിക്കാൻ ആ​ഗ്രഹമുണ്ടായിരുന്നെങ്കിലും സമയം അനുവദിച്ചില്ല. വീണ്ടും എവിടെവെച്ചങ്കിലും കണ്ടുമുട്ടാമെന്ന്​ പറഞ്ഞ്​ വഹനത്തിനടുത്തേക്ക്​ മടങ്ങി.

വൈകീട്ട്​ നാല്​ മണിയോടെ സമ്മിലെത്തി. മണൽക്കൂനകൾക്ക്​ നടുവിലെ നിരപ്പുള്ള സ്​ഥലത്താണ്​ റിസോർട്ട്​​. ഇരുപതിനടുത്ത്​ ട​​െൻറുകളും മണ്ണുകൊണ്ടുണ്ടാക്കിയ ഏതാനും വീടുകളും അവിടെയുണ്ട്​. രണ്ട്​ ട​​െൻറുകളാണ്​ ഞങ്ങൾക്കായി​ ബുക്ക്​ ചെയ്​തിട്ടുള്ളത്​. പകൽസമയം നല്ല ചൂടായതിനാൽ വൈകീട്ട്​ നാല്​ മണിക്ക്​​ ശേഷമേ റിസോർട്ടുകൾ സജീവമാകൂ. ദീർഘയാ​ത്ര കഴി​െഞ്ഞത്തിയതിനാൽ ട​​െൻറിനകത്ത്​ കയറി അൽപ്പനേരമൊന്ന്​ മയങ്ങി. കുറച്ചുകഴിഞ്ഞപ്പോഴേക്കും റൂം ​ബോയി വന്നുവിളിക്കാൻ തുടങ്ങി. ഡെസേർട്ട്​ സഫാരിക്ക്​ പോകാനായി ജീപ്പ്​ റെഡിയാണെന്ന്​ അവൻ അറിയിച്ചു. ആവേശത്തോടെ ചാടിയെണീറ്റ്​ പുറ​ത്തേക്കിറങ്ങി.

തിട​േമ്പറ്റിയ കൊമ്പനെപ്പോലെ മഹീന്ദ്ര ഥാർ അവിടെ നിൽപ്പുണ്ട്​. സഫാരി കൂടുതൽ ആസ്വാദ്യകരമാക്കാൻ ജീപ്പി​​​െൻറ പിൻവശത്തെ റൂഫ്​ ഒഴിവാക്കിയിരിക്കുന്നു​. എല്ലാവരോടും ഡ്രൈവർ പിന്നിൽ കയറാൻ പറഞ്ഞു. അന്നാട്ടുകാരനായ അബു ഭായിയാണ്​ വണ്ടിയോടിക്കുന്നത്​. ആറടിയ​ിലേറെ ഉയരമുള്ള ആജാനബാഹുവായ മനുഷ്യൻ. പാക്കിസ്​താനികളുടേതുപോലെ വലിയ കുർത്തയാണ്​ വേഷം. വണ്ടിയുടെ മുന്നിൽനിന്ന്​ ഉച്ചത്തിൽ ഹിന്ദി ഗാനം​ മുഴങ്ങുന്നുണ്ട്​.

ടാറിട്ട റോഡ്​ പിന്നിട്ട്​ വണ്ടി മണലിലേക്ക്​ പ്രവേശിച്ചതോടെ ഗിയർ ഫോർവീലിലേക്ക്​ മാറ്റി. അതോടെ കളി മാറി. ഥാറി​​​െൻറ യഥാർഥ ശൗര്യം പുറത്തുവരാൻ തുടങ്ങി. ഥാർ മരുഭൂമിയിലൂടെ മഹീന്ദ്ര ഥാറി​​​െൻറ പടയോട്ടമായിരുന്നു പിന്നെ​. മണൽപ്പരപ്പിലൂടെ തലങ്ങും വിലങ്ങും വണ്ടി ചീറിപ്പായുന്നു. കയറ്റവും ഇറക്കവുമൊന്നും ഒരു പ്രശ്​നവുമില്ലാ​െത അവൻ കീഴടക്കി. ആവേശത്തി​​​െൻറ പരകോടിയിലായിരുന്നു​ ഞങ്ങൾ. ഏറെനേരത്തെ ​ഡ്രൈവിന്​ ശേഷം ആ മണൽക്കാട്ടിലെ ചായക്കടക്ക്​ മുമ്പിൽ വാഹനം നിർത്തി. ഇനി കുറച്ചുനേരം വിശ്രമം ആണ്​. മറ്റു ജീപ്പുകളിലും ഒട്ടക സഫാരിയുമായി വന്നവരും അവിടെ ഇറങ്ങിയിട്ടുണ്ട്​​.

ചായ കുടിച്ചശേഷം ജീപ്പിൽ കയറി. ഡ്രൈവർ പഴയ കലാപരിപാടികൾ വീണ്ടും ആരംഭിച്ചു. വളരെ സിംപിളായിട്ടാണ്​ അദ്ദേഹം വണ്ടിയോടിക്കുന്നത്​. വർഷങ്ങളോളം ഒട്ടക സഫാരിയായിരുന്നു അയാളുടെ ജോലി. ജീപ്പിലേക്ക്​ ചുവടുമാറിയിട്ട്​ രണ്ട്​ വർഷമേ ആയിട്ടുള്ളൂ. ആകാശത്ത്​ ചെഞ്ചായം പൂശി സൂര്യൻ അസ്​തമിക്കാറിയിട്ടുണ്ട്​. ഒടുവിൽ വലി​യ ഒരു മണൽക്കൂനക്ക്​ മുകളിൽ വണ്ടി നിർത്തി. ഇനി സൂര്യാസ്​തമയം കഴിഞ്ഞി​േട്ട മടക്കമുള്ളൂ. ചെറിയ കുട്ടികളെപ്പോലെ ഞങ്ങൾ ആ മണൽപ്പരപ്പിൽ ഒാടിക്കളിക്കാൻ തുടങ്ങി. ഒട്ടക സഫാരിക്കാരും മറ്റു ജീപ്പുകളും ഇടക്കിടക്ക്​ വരുന്നുണ്ട്​. ചിലർ പാരാ​ൈഗ്ലഡിങ്ങും ആസ്വദിക്കുന്നു. ഇതിനിടയിൽ സൂര്യൻ പടിഞ്ഞാറൻ ചക്രവാളത്തിൽ മെല്ലെ മറയുന്നുണ്ട്​​. പ്രദേശമാകെ ഇരുട്ട്​ മൂടാൻ തുടങ്ങിയതോടെ ഥാറിലേറി റിസോർട്ടിലേക്ക്​ മടങ്ങി.

രാ​ത്രി റിസോർട്ടിന്​ നടുവിലെ ഒാപ്പൺ സ്​റ്റേജിൽ നാടൻ കലാപരിപാടികൾ തുടങ്ങാനുള്ള ഒരുക്കത്തിലാണ്​. മറ്റു ട​​െൻറുകളിലുള്ളവരെല്ലാം നേരത്തെതന്നെ സ്​ഥാനം പിടിച്ചിട്ടുണ്ട്​. മുന്നിലെ ഇരിപ്പിടത്തിൽ ഞങ്ങളും ചമ്രംപടിഞ്ഞിരുന്നു. നാടോടി ഗായകസംഘം സംഗീത ഉപകരണങ്ങളുമായി​ പാടാൻ തുടങ്ങി. കൂടെയുള്ള​ ഗ്രാമീണ യുവതികൾ നൃത്തച്ചുവടുകൾ വെക്കുന്നു. രാജസ്​ഥാനി നാടോടി ഗാനങ്ങൾ മരുഭൂമിയിൽ കുളിർമഴ ചൊരിയുകയാണ്​​. ആ സംഗീതലഹരിയിൽ എല്ലാവരും ലയിച്ചുപോയിട്ടുണ്ട്​.

ഏറെ അറിവുകളും അനുഭവങ്ങളും സമ്മാനിച്ച മറ്റൊരു യാ​ത്രയുടെ അവസാനത്തേക്ക്​ അടുക്കുകയാണ്​. രാവിലെ സമ്മിൽനിന്ന്​ ജൈസാൽമീരി​ലെത്തണം. വൈകുന്നേരമാണ്​ ​ഡൽഹിയിലേക്കുള്ള ​​ട്രെയിൻ. അതുവരെ കോട്ടയും ജൈസാൽമീർ നഗരവുമൊന്ന്​ ചുറ്റണം. 16 മണിക്കൂർ നീളുന്ന ട്രെയിൻ യാത്ര കഴിഞ്ഞ്​ ഡൽഹിയിലെത്തിയാൽ പിന്നെ നാട്ടിലേക്ക്​ വിമാനം കയറാനുള്ള സമയമാകും. അതുകൊണ്ടുതന്നെ സുഹൃത്തുക്കൾക്കൊപ്പം ആഘോഷിക്കാനുള്ള അവസാന രാവാണിത്​. മരുഭൂമിയിലെ തണുത്ത കാറ്റേറ്റ്, നിലാവി​​​െൻറ പ്രഭയിൽ മുങ്ങി, നക്ഷത്രങ്ങളുടെ വെളിച്ചം മുഖത്തെഴുതി ആ രാത്രി ഞങ്ങൾ അവിടം ആഘോഷമാക്കി മാറ്റി.

ട്രാവൽ ഇൻഫോ
രാജസ്​ഥാനിലെ പ്രധാന ടൂറിസ്​റ്റ്​ കേന്ദ്രമാണ്​ ജൈസാൽമീർ. ഗോൾഡൻ സിറ്റി എന്നാണ്​ ഥാർ മരുഭൂമിയിലെ ഇൗ മരീചികയുടെ വിളിപ്പേര്​. ഡൽഹി, ജയ്​പുർ, ജോധ്​പുർ, ബിക്കാനീർ എന്നിവിടങ്ങളിൽനിന്നെല്ലാം ട്രെയിൻ സർവിസുണ്ട്​. 275 കിലോമീറ്റർ അകലെയുള്ള ജോധ്​പുരാണ്​ അടുത്തുള്ള എയർപോർട്ട്​. തലസ്​ഥാനമായ ജയ്​പുർ​ 560 കിലോമീറ്റർ ദൂരെയാണ്​​. നവംബർ മുതൽ മാർച്ച്​ വരെയാണ്​ സന്ദർശിക്കാൻ അനുയോജ്യമായ സമയം. നഗരത്തിൽനിന്ന്​ 40 കിലോമീറ്റർ അകലെയുള്ള സമ്മിലെ മണൽക്കൂനകൾക്കിടയിലെ (Sam sand dunes) താമസവും ജീപ്പ്​ സഫാരിയുമെല്ലാമാണ്​​ സഞ്ചാരികളെ ഇങ്ങോട്ട്​ ആകർഷിപ്പിക്കുന്ന പ്രധാന ഘടകം. മരുഭൂമിയിലെ ​ഗ്രാമീണ ജീവിതവും നഗരത്തിലെ ജനവാസമുള്ള കോട്ടയുമെല്ലാം വേറിട്ട അനുഭവമാണ്​ പകർന്നേകുക. ഇന്ത്യയിലെ മൂന്നാമത്തെ വലിയ ജില്ലയായ ജൈസാൽമീരി​​​െൻറ പടിഞ്ഞാറെ അതിർത്തി പാക്കിസ്​താനാണ്​. ഇൗ ഭാഗത്താണ്​ യുദ്ധങ്ങൾക്ക്​ സാക്ഷിയായ ലോ​േങ്കവാലയും താനോട്ടും (​Longewala, Tanot) സ്​ഥിതിചെയ്യുന്നത്​.

(അവസാനിച്ചു)

vkshameem@gmail.com