നഷ്ടത്തി​ന്റെ ആഴങ്ങൾ

ലിബിയൻ വംശജനായ ബ്രിട്ടീഷ് എഴുത്തുകാരൻ ഹിഷാം മാതാറി​ന്റെ നോവൽ ‘മൈ ഫ്രൻഡ്സ്’ (എ​ന്റെ സുഹൃത്തുക്കൾ) ഓർമ, നഷ്ടം, കാലത്തിനും സ്ഥലത്തിനുമപ്പുറം നമ്മെ ബന്ധിപ്പിക്കുന്ന ബന്ധങ്ങളുടെ ആഴം എന്നിവ തമ്മിലുള്ള അന്വേഷണമാണ്. സൗഹൃദത്തി​ന്റെയും വ്യക്തിചരിത്രത്തി​ന്റെയും പ്രമേയങ്ങളിലേക്ക് കടന്നുചെല്ലുന്ന നോവൽ, മാതാറിന്റെ അസാധാരണമായ കഥപറച്ചിലും ആഴത്തിലുള്ള വൈകാരിക ഉൾക്കാഴ്ചയും എടുത്തുകാണിക്കുന്നു.

ഹിഷാം മാതാറിന്റെ കൃതികൾ അന്താരാഷ്ട്ര അംഗീകാരം നേടിയിട്ടുണ്ട്. 1970ൽ ന്യൂയോർക് സിറ്റിയിൽ ജനിച്ച മാതാർ ലിബിയയിലാണ് വളർന്നതെങ്കിലും ഖദ്ദാഫി ഭരണത്തിൻ കീഴിൽ പിതാവി​ന്റെ തിരോധാനത്തെ തുടർന്ന് നാടുവിടാൻ നിർബന്ധിതനായി. പലായനത്തി​ന്റെ അനുഭവങ്ങളും നഷ്ടപ്പെട്ട മാതൃരാജ്യത്തിനായുള്ള വാഞ്‌ഛയും അദ്ദേഹത്തി​ന്റെ എഴുത്തിനെ ആഴത്തിൽ സ്വാധീനിക്കുന്നു.

മാതാറിന്റെ ആദ്യ നോവൽ ‘ഇൻ കൺട്രി ഓഫ് മെൻ’ (2006), അടിച്ചമർത്തൽ ഭരണത്തിൻ കീഴിലുള്ള ജീവിതത്തി​ന്റെ ചിത്രീകരണത്തിലൂടെ വ്യാപകമായ പ്രശംസ നേടിയിരുന്നു. അപ്രത്യക്ഷമാകുന്നതി​ന്റെയും സ്വത്വത്തി​ന്റെയും ​പ്രമേയങ്ങൾ അവതരിപ്പിക്കുന്ന ‘അനാട്ടമി ഓഫ് എ ഡിസപ്പിയറൻസ്’ (2011) പിന്നീട് പുറത്തിറങ്ങി. മാതാറി​ന്റെ ഓർമക്കുറിപ്പ്, ‘റിട്ടേൺ: ഫാദേഴ്‌സ്, സൺസ് ആൻഡ് ദി ലാൻഡ് ഇൻ ബിറ്റ് വീൻ’ (2016), അച്ഛന്റെ വിധിയെക്കുറിച്ചുള്ള സത്യം കണ്ടെത്താനായി ലിബിയയിലേക്കുള്ള യാത്ര വിവരിക്കുന്നു. നഷ്ടത്തി​ന്റെ ആഴം വ്യക്തമാക്കുന്ന ശക്തമായ രചനകളാണ് ഇവയെല്ലാം​.

നോവലുകൾക്കും ഓർമക്കുറിപ്പുകൾക്കും പുറമേ, പ്രമുഖ പ്രസിദ്ധീകരണങ്ങൾക്ക് മാതാർ ലേഖനങ്ങളും നിരൂപണങ്ങളും എഴുതിയിട്ടുണ്ട്. പ്രവാസം, സ്വത്വം, രാഷ്ട്രീയ അടിച്ചമർത്തൽ തുടങ്ങിയ സങ്കീർണമായ വിഷയങ്ങളിലെ രചനകൾ രാജ്യാന്തര ശ്രദ്ധ നേടിയിരുന്നു.

ഇഴചേർന്ന കഥകളുടെ ഒരു പരമ്പരയിലൂടെ ത​ന്റെ ജീവിതത്തെയും ബന്ധങ്ങളെയും പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്ന പേരില്ലാത്ത ആഖ്യാതാവായ നായകനെ കേന്ദ്രീകരിച്ചാണ് ‘എ​ന്റെ സുഹൃത്തുക്കൾ’ മുന്നേറുന്നത്​. ആഖ്യാതാവി​ന്റെ സൗഹൃദങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള ഓർമകളും ഈ ബന്ധങ്ങൾതന്നെയും ലോകത്തിൽ ത​ന്റെ സ്ഥാനത്തെ എങ്ങനെ രൂപപ്പെടുത്തി എന്നതിനെ ചുറ്റിപ്പറ്റിയാണ് നോവൽ ചിട്ടപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്നത്.

പേരിടാത്ത ഒരു ചെറിയ പട്ടണത്തിലെ ത​ന്റെ ബാല്യകാലം കഥാകാരൻ വിവരിക്കുന്നതോടെയാണ് നോവൽ ആരംഭിക്കുന്നത്. വൈവിധ്യമാർന്ന ഒരുകൂട്ടം വ്യക്തികളുമായുള്ള അടുത്ത സൗഹൃദം അദ്ദേഹം വിവരിക്കുന്നു, ഓരോരുത്തരും അവ​ന്റെ വികാസത്തിൽ നിർണായക പങ്കുവഹിക്കുന്നു. പ്രായപൂർത്തിയാകുമ്പോൾ, ആഖ്യാതാവ് മുതിർന്നവരുടെ ജീവിതത്തി​ന്റെ സങ്കീർണതകളുമായി പൊരുത്തപ്പെടുന്നു, രാഷ്ട്രീയ പ്രക്ഷുബ്ധതയുടെ ആഘാതവും വ്യക്തിപരമായ നഷ്ടവും അവ​ന്റെ ബന്ധങ്ങളിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു.

‘എ​ന്റെ സുഹൃത്തുക്കളു’ടെ കേന്ദ്ര തീമുകളിൽ ഒന്നാണ് പരസ്​പരബന്ധം എന്ന ആശയം. സൗഹൃദങ്ങൾക്ക് നമ്മെ പിന്തുണക്കാനും വെല്ലുവിളിക്കാനുമുള്ള കഴിവ്​ നോവൽ വ്യക്തമാക്കുന്നു. ആഖ്യാതാവി​ന്റെ ബന്ധങ്ങൾ വളരെ സൂക്ഷ്മതയോടെ നോവലിൽ ചിത്രീകരിച്ചിരിക്കുന്നു. സുഹൃത്തുക്കൾക്ക്​ ഒാരോ വ്യക്തിയുടെ ജീവിതത്തിലുമുള്ള പങ്കിനെ നോവലി​ന്റെ ആഖ്യാനം എടുത്തുകാട്ടുന്നു.

ഒാർമ ഭൂതകാലത്തെക്കുറിച്ചുള്ള നമ്മുടെ ധാരണയെ എങ്ങനെ രൂപപ്പെടുത്തുന്നു എന്നതും നോവൽ അന്വേഷിക്കുന്നു. ആഖ്യാതാവി​ന്റെ ഓർമകൾ പലപ്പോഴും ഗൃഹാതുരത്വവും ദുഃഖവും നിറഞ്ഞതാണ്. മുൻകാല അനുഭവങ്ങളെ വർത്തമാനകാല യാഥാർഥ്യങ്ങളുമായി പൊരുത്തപ്പെടുത്താനുള്ള ആഖ്യാതാവി​ന്റെ ബുദ്ധിമുട്ട് നോവലിൽ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്നു.

എ​ഡി​ൻ​ബ​റ സ​ർ​വ​ക​ലാ​ശാ​ല​യി​ലെ വി​ദ്യാ​ർ​ഥി​ക​ളാ​യി​രു​ന്നു ഖാ​ലി​ദും മു​സ്ത​ഫ​യും. 1984ൽ ​ബ്രി​ട്ട​നി​ൽ വെ​ച്ച് ന​ട​ന്ന ഒ​രു സം​ഭ​വം അ​വ​രു​ടെ ജീ​വി​ത​ത്തി​ൽ നി​ർ​ണാ​യ​ക​മാ​യിത്തീ​രു​ന്നു. ഖദ്ദാ​ഫി ഭ​ര​ണ​കൂ​ട​ത്തി​ന് എ​തി​രെ ന​ട​ത്തി​യ പ്ര​ക്ഷോ​ഭ​ജാ​ഥ അ​ക്ര​മ​ത്തി​ൽ ക​ലാ​ശി​ച്ചു.

ഖാ​ലി​ദിനും മു​സ്ത​ഫ​ക്കും വെ​ടി​യേ​റ്റു. അ​വ​ർ ഇ​തി​ൽനി​ന്നു ക​രക​യ​റു​ന്ന വേ​ള​യി​ൽ, ആ​ശു​പ​ത്രി​യി​ൽവെ​ച്ചു ഹോ​സം എ​ഴു​തി​യ ഒ​രു ക​ഥ അ​വ​ർ വാ​യി​ച്ച് അ​യാ​ളി​ലേ​ക്ക് ആ​കൃ​ഷ്ട​രാ​വു​ന്നു. ഖാ​ലി​ദിനെ​യും മു​സ്ത​ഫ​യെ​യും രാ​ജ്യ​ദ്രോ​ഹി​ക​ളാ​യി ചാ​പ്പകു​ത്തു​ക​യും അ​വ​ർ​ക്ക് നാ​ട്ടി​ലേ​ക്ക് മ​ട​ങ്ങിപ്പോ​കാ​ൻ ക​ഴി​യാ​തെ വ​രു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്നു. പി​ന്നീ​ടു​ള്ള അ​വ​രു​ടെ ജീ​വി​ത​വും ലി​ബി​യ​യി​ലെ​യും മ​റ്റും രാ​ഷ്ട്രീ​യ സാ​ഹ​ച​ര്യ​ങ്ങ​ളും ഹോ​സ​മു​മാ​യു​ള്ള സ​മ്പ​ർ​ക്ക​ങ്ങ​ളും മ​റ്റു​മാ​ണ് നോ​വ​ലി​നെ മു​ന്നോ​ട്ടുകൊ​ണ്ടു​പോ​കു​ന്ന​ത്.

ഹിഷാം മാതാർ

2011ൽ ​അ​റ​ബ് വ​സ​ന്തം പൊ​ട്ടി​പ്പു​റ​പ്പെ​ടു​ക​യും തു​ട​ർ​ന്ന് ലി​ബി​യ​യി​ൽ ആ​ഭ്യ​ന്ത​ര യു​ദ്ധം രൂ​ക്ഷ​മാ​വു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്നു. മു​സ്ത​ഫ​യും ഹോ​സ​മും ഈ ​ക​ലാ​പ​ങ്ങ​ളി​ലൊ​ക്കെ അ​ണി​ചേ​രു​ന്നു​ണ്ട്. ഖാ​ലി​ദാ​ക​ട്ടെ ല​ണ്ട​നി​ൽ തു​ട​രാ​നാ​ണ് തീ​രു​മാ​നി​ച്ച​ത്. ജീ​വി​ത​സാ​ഹ​ച​ര്യ​ങ്ങ​ളും സം​ഘ​ർ​ഷ​ങ്ങ​ളും സു​ഹൃ​ത്തു​ക്ക​ൾ​ക്കി​ട​യി​ൽ സം​ജാ​ത​മാ​ക്കി​യ സ​മ​വാ​ക്യ​ങ്ങ​ളെ കു​റി​ച്ചാ​ണ് ആ​ഖ്യാ​നം വി​വ​രി​ക്കു​ന്ന​ത്. സൗ​ഹൃ​ദ​ത്തി​നും സ്നേ​ഹ​ത്തി​നും ഏ​റ്റ​ക്കു​റ​ച്ചി​ൽ ത​ട്ടാ​ൻ രാ​ഷ്ട്രീ​യസ്ഥി​തി​ക​ളും പ്ര​ക്ഷോ​ഭ​ങ്ങ​ളും കാ​ര​ണ​മാ​വു​ന്ന​തും നോ​വ​ലി​ൽ കാ​ണാം.

കഥ വികസിക്കുമ്പോൾ, ആഖ്യാതാവ് ത​ന്റെ തിരഞ്ഞെടുപ്പുകളുടെ അനന്തരഫലങ്ങളെയും അവ​ന്റെ വ്യക്തിപരമായ വളർച്ചയിൽ അവ​ന്റെ സൗഹൃദങ്ങൾ ചെലുത്തുന്ന സ്വാധീനത്തെയും അഭിമുഖീകരിക്കുന്നു. നോവലി​ന്റെ പ്രമേയം അടച്ചുപൂട്ടലി​ന്റെ ഒരു ബോധം പ്രദാനംചെയ്യുന്നു. മാത്രമല്ല, മനുഷ്യബന്ധത്തി​ന്റെ സ്വഭാവത്തെക്കുറിച്ചും നമ്മുടെ മുൻകാല ബന്ധങ്ങളുടെ ശാശ്വതമായ സ്വാധീനത്തെക്കുറിച്ചും ഒാർക്കാൻ വായനക്കാരനെയും പുസ്​തകം നിർബന്ധിക്കുന്നു.

നഷ്ടം, സ്വത്വം, സത്യാന്വേഷണം എന്നീ വിഷയങ്ങൾ കൈകാര്യംചെയ്യുന്ന ഓർമക്കുറിപ്പാണ് ഹിഷാം മാതാറി​​ന്റെ ‘റിട്ടേൺ’. നേരെമറിച്ച്, അദ്ദേഹത്തി​ന്റെ ‘മൈ ഫ്രൻഡ്സ്’ കാൽപനിക കഥയായിട്ടാണ്​ അവതരിപ്പിക്കുന്നത്​. മാത്രമല്ല, ‘റിട്ടേണി’ൽ ഉൗന്നൽ രാഷ്ട്രീയ പശ്ചാത്തലത്തിനായിരുന്നു. എന്നാൽ, ‘എ​ന്റെ സുഹൃത്തുക്കളി’ൽ സൗഹൃദത്തി​ന്റെ വിഷയത്തിൽ കൂടുതൽ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്നു. മാതാറിന്റെ സ്വന്തം അനുഭവങ്ങളിലും ലിബിയയുടെ ചരിത്രപരവും രാഷ്ട്രീയവുമായ യാഥാർഥ്യങ്ങളിൽ ‘റിട്ടേൺ’ നങ്കൂരമിട്ടിരിക്കുമ്പോൾ, ‘എ​ന്റെ സുഹൃത്തുക്കൾ’ മനുഷ്യബന്ധങ്ങളുടെയും വ്യക്തിഗത വളർച്ചയുടെയും സാർവത്രികമായ തലം അന്വേഷിക്കുന്നു.

രണ്ട് കൃതികളും ഒാർമയും നഷ്ടവും സംബന്ധിച്ചുള്ള വിചാരങ്ങൾ ഒരേപോലെ പങ്കിടുന്നു. എന്നാൽ ‘എ​ന്റെ സുഹൃത്തുക്കൾ’ കൂടുതൽ ആത്മപരിശോധന അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള സമീപനത്തിലൂടെ ആഴ്ന്നിറങ്ങുന്നു.

ഇറ്റാലിയൻ നഗരമായ സിയീനയിൽ താൻ ചെലവഴിച്ച സമയത്തി​ന്റെ പ്രതിഫലനവും ഗാനരചനയുമാണ് ‘എ മന്ത് ഇൻ സിയീന’ എന്ന മാതാറി​ന്റെ മറ്റൊരു പുസ്​തകം. യാത്രാവിവരണത്തി​ന്റെ ഭാഗമാണ് അത്​. കല, സൗന്ദര്യം, മനുഷ്യാവസ്ഥ എന്നിവയെക്കുറിച്ചുള്ള ധ്യാനം ആ കൃതിയിൽ അനുഭവപ്പെടും.

‘എ​ന്റെ സുഹൃത്തുക്കളു’മായി താരതമ്യപ്പെടുത്തുമ്പോൾ, ‘എ മന്ത് ഇൻ സിയീന’ വ്യക്തിബന്ധങ്ങളിലും കലയുടെ ബാഹ്യാനുഭവങ്ങളിലും ആശ്വാസവും ഉൾക്കാഴ്ചയും നൽകാനുള്ള കഴിവിലും അത്ര ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്നില്ല. ‘മൈ ഫ്രൻഡ്സ്’ സൗഹൃദത്തി​ന്റെയും ഓർമയുടെയും ആന്തരിക ചലനാത്മകത കൈകാര്യംചെയ്യുമ്പോൾ, കലയും യാത്രയും പോലുള്ള ബാഹ്യാനുഭവങ്ങൾ നമ്മുടെ ആന്തരിക ജീവിതത്തെ എങ്ങനെ സ്വാധീനിക്കുമെന്ന് ‘എ മന്ത് ഇൻ സിയീന’ പര്യവേക്ഷണംചെയ്യുന്നു.

‘എ​ന്റെ സുഹൃത്തുക്കൾ’ ആഴത്തിലുള്ള വികാരങ്ങളും പ്രതിഫലനങ്ങളും ഉണർത്താനുള്ള മാതാറിന്റെ കഴിവ് പ്രകടമാക്കുന്നു. സൗഹൃദം, ഓർമ, വ്യക്തിഗത വളർച്ച എന്നിവയുടെ സമൃദ്ധമായ പര്യവേക്ഷണം പ്രദാനം ചെയ്യുന്ന മനോഹരമായി രൂപകൽപന ചെയ്ത നോവലാണ് ‘എ​ന്റെ സുഹൃത്തുക്കൾ’.

നഷ്ടം, സ്വത്വം, അർഥം തേടൽ എന്നിവയെക്കുറിച്ചുള്ള നോവലിസ്​റ്റി​ന്റെ ആശങ്കകൾ രചനയിൽ ഉടനീളം നിലനിൽക്കുന്നുണ്ട്​. വിശാലമായ പ്രമേയങ്ങൾ ഉപയോഗിച്ച് വ്യക്തിഗത പ്രതിഫലനം നെയ്തെടുക്കാനുള്ള മാതാറി​ന്റെ കഴിവ് നോവലിൽ വ്യക്തമാണ്​. കഥാകൃത്ത് എന്നനിലയിലുള്ള പാടവത്തി​ന്റെയും മനുഷ്യാവസ്ഥയെക്കുറിച്ചുള്ള ആഴത്തിലുള്ള ധാരണയുടെയും തെളിവായി നോവൽ നിലകൊള്ളുന്നു. മാതാറിന്റെ മുൻകാല കൃതികൾ പരിചയമുള്ള വായനക്കാർക്ക്, ‘മൈ ഫ്രൻഡ്സ്’ സൗഹൃദം, ഓർമ എന്നിവയെക്കുറിച്ച്​ ഒരു പുതിയ വീക്ഷണം വാഗ്ദാനംചെയ്യുന്നു.