വ്യാ​ജ വാ​ർ​ത്ത​ക​ളു​ടെ അ​ധോ​ലോ​കം

ഡോ​​ക്യു​​മെ​​ന്റ​​റി​​യു​​ടെ കാ​​ര്യ​​ത്തി​​ലാ​​യാ​​ലും റെ​​യ്ഡി​​ന്റെ കാ​​ര്യ​​ത്തി​​ലാ​​യാ​​ലും മോ​​ദിസ​​ർ​​ക്കാ​​റി​​ന്റെ പ​​ക്ഷ​​ത്ത് നി​​ല​​കൊ​​ണ്ട​​ത് ഇ​​ന്ത്യ​​യി​​ലെ ഏ​​താ​​നും ‘ദേ​​ശീ​​യ’ മാ​​ധ്യ​​മ​​ങ്ങ​​ളാ​​ണ്. അ​​വ​​യു​​ടെ വി​​ധേ​​യ​​ത്വം ത​​ന്നെ ഇ​​ന്ത്യ​​ന​​വ​​സ്ഥ​​യെ​​പ്പ​​റ്റി മ​​റ്റു​​ള്ള​​വ​​ർ പ​​റ​​യു​​ന്ന​​തി​​ന് സ്ഥി​​രീ​​ക​​ര​​ണ​​മാ​​വു​​ക​​യാ​​ണ് ചെ​​യ്ത​​ത്.

വ്യാ​ജ വാ​ർ​ത്ത​ക​ൾ​ക്ക് മു​മ്പ് ക​രു​തി​യ​തി​നെ​ക്കാ​ൾ വ്യാ​പ്തി​യും ക​രു​ത്തു​മു​ണ്ടെ​ന്നാ​ണ് ഇ​പ്പോ​ൾ വെ​ളി​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്ന​ത്.

മു​മ്പ്, ഒ​റ്റ​പ്പെ​ട്ട​യാ​ളു​ക​ൾ ഇ​റ​ക്കു​ന്ന നു​ണ മ​റ്റു​ള്ള​വ​രും സം​ഘ​ടി​ത ‘ഐ.​ടി സെ​ല്ലു’​ക​ളും വ്യാ​പ​ക​മാ​യി പ്ര​ച​രി​പ്പി​ക്കു​ന്ന സ്ഥി​തി​യാ​യി​രു​ന്നു. പി​ന്നീ​ട്, പ്ര​ത്യേ​ക ല​ക്ഷ്യം വെ​ച്ചു​ത​ന്നെ ആ​സൂ​ത്രി​ത​മാ​യും സം​ഘ​ടി​ത​മാ​യും വ്യാ​ജ/​വി​ദ്വേ​ഷ പോ​സ്റ്റു​ക​ൾ പ​ര​ത്തു​ന്ന​തി​ലെ​ത്തി. ഇ​പ്പോ​ൾ മ​ന​സ്സി​ലാ​കു​ന്നു, ഈ ​രം​ഗ​ത്ത് ക്വ​ട്ടേ​ഷ​ൻ സം​ഘ​ങ്ങ​ൾത​ന്നെ പ്ര​വ​ർ​ത്തി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടെ​ന്ന്.

വി​വി​ധ രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളി​ൽ തെ​ര​ഞ്ഞെ​ടു​പ്പ് ജ​യം ല​ക്ഷ്യ​മാ​ക്കി പാ​ർ​ട്ടി​ക്കാ​ർ വ​ൻ​തു​ക ന​ൽ​കി നു​ണപ്ര​ചാ​ര​ണ ക്വ​ട്ടേ​ഷ​ൻ ന​ൽ​കു​ന്നു. അ​തു​പ്ര​കാ​രം, മാ​ധ്യ​മ​ങ്ങ​ൾ വ​ഴി​യും സ​മൂ​ഹമാ​ധ്യ​മ​ങ്ങ​ൾ വ​ഴി​യും ക​ള്ള​ക്ക​ഥ​ക​ൾ ഇ​റ​ക്കു​ന്നു. വ്യ​ക്തി​ഹ​ത്യ​യും വി​ദ്വേ​ഷ പ്ര​ചാ​ര​ണ​വും ന​ട​ത്തു​ന്നു.

ഇ​ത് ന​ട​ത്തി​ക്കൊ​ടു​ക്കു​ന്ന ഒ​രു സം​ഘ​മാ​ണ് ഇ​സ്രാ​യേ​ലി​ലെ ടീം ​ഹോ​ർ​ഹെ (Team Jorge) ‘നു​ണ ക്വ​ട്ടേ​ഷ​ൻ’ കൊ​ടു​ക്കാ​നെ​ന്ന നാ​ട്യ​ത്തി​ൽ കു​റെ മാ​ധ്യ​മ​പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ക​ർ ഈ ​ടീ​മി​നെ ബ​ന്ധ​പ്പെ​ടു​ക​യും ഒ​ളി​കാ​മ​റ വ​ഴി അ​വ​രു​ടെ പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ന​രീ​തി ക​ണ്ടെ​ത്തു​ക​യും ചെ​യ്തു. ‘ഫൊ​ർ​ബി​ഡ​ൻ സ്റ്റോ​റീ​സ്’ എ​ന്ന മാ​ധ്യ​മ കൂ​ട്ടാ​യ്മ​യാ​ണ് ഇ​തി​ന് നേ​തൃ​ത്വം കൊ​ടു​ത്ത​തും ക​ണ്ടെ​ത്ത​ലു​ക​ൾ പു​റ​ത്തു​വി​ട്ട​തും.

ഇ​ന്ത്യ​യി​ൽ വ​ർ​ഗീ​യ​പ​ക്ഷം എ​ങ്ങ​നെ വി​ദ്വേ​ഷം പ​ര​ത്തി അ​ധി​കാ​രം പി​ടി​ക്കു​ക​യും നി​ല​നി​ർ​ത്തു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്നു എ​ന്ന് തു​റ​ന്നെ​ഴു​തി​യി​രു​ന്ന മാ​ധ്യ​മ​പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ക​യാ​യി​രു​ന്നു ഗൗ​രി ല​​ങ്കേ​ഷ്. അ​വ​ർ​ക്കെ​തി​രെ വ​ധ​ഭീ​ഷ​ണി​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. എ​ങ്കി​ലും അ​വ​ർ ഗൗ​രി ല​​ങ്കേ​ഷ് പ​ത്രി​ക എ​ന്ന വാ​രി​ക​യി​ലൂ​ടെ പ്ര​വ​ർ​ത്ത​നം തു​ട​ർ​ന്നു. വ്യാ​ജ​വാ​ർ​ത്ത​ക​ൾ സ​മൂ​ഹ​ത്തി​നു​ണ്ടാ​ക്കു​ന്ന അ​പ​ക​ട​ത്തെ​പ്പ​റ്റി​യും വി​ദ്വേ​ഷം പ​ര​ത്തി ലാ​ഭ​മെ​ടു​ക്കാ​ൻ തീ​വ്ര​വ​ല​തു​പ​ക്ഷ​ക്കാ​ർ ന​ട​ത്തു​ന്ന ശ്ര​മ​ങ്ങ​ളെ​പ്പ​റ്റി​യും ബോ​ധ്യ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന അ​വ​ർ അ​തി​നെ​പ്പ​റ്റി ശ​ക്ത​മാ​യ ഒ​രു എ​ഡി​റ്റോ​റി​യ​ൽ എ​ഴു​തി. ‘വ്യാ​ജ ഫാ​ക്ട​റി​ക​ളെ’ തു​റ​ന്നു​കാ​ട്ടാ​ൻ കൂ​ടു​ത​ൽ ആ​ളു​ക​ൾ രം​ഗ​ത്തി​റ​ങ്ങ​ണ​മെ​ന്ന് അ​തി​ൽ ആ​ഹ്വാ​നംചെ​യ്തു. ക​ർ​ണാ​ട​ക​യി​ലെ ഒ​രു പ്രാ​ദേ​ശി​ക മാ​ധ്യ​മം ഇ​റ​ക്കു​ന്ന ആ​പ​ത്ക​ര​മാ​യ വ്യാ​ജ​ങ്ങ​ളും അ​വ ബി.​ജെ.​പി​യും മ​റ്റും എ​ങ്ങ​നെ മു​ത​ലെ​ടു​ക്കു​ന്നു എ​ന്ന​തി​ന്റെ വി​ശ​ദാം​ശ​ങ്ങ​ളും അ​വ​ർ ആ ​എ​ഡി​റ്റോ​റി​യ​ലി​ൽ കു​റി​ച്ചു.

‘വ്യാ​ജ വാ​ർ​ത്ത​ക​ളു​ടെ കാ​ല​ത്ത്’ (In the Age of False News) എ​ന്ന ത​ല​ക്കെ​ട്ടി​ലെ​ഴു​തി​യ ആ ​മു​ഖ​പ്ര​സം​ഗം അ​ച്ച​ടി​ക്കാ​ൻ കൊ​ടു​ത്തി​ട്ടാ​ണ് 2017 സെ​പ്റ്റം​ബ​ർ അ​ഞ്ചി​ന് അ​വ​ർ ഓ​ഫി​സി​ൽ​നി​ന്ന് വീ​ട്ടി​ലേ​ക്ക് തി​രി​ച്ച​ത്. രാ​ത്രി എ​ട്ടു​മ​ണി​യോ​ടെ വീ​ടി​ന് മു​ന്നി​ലെ​ത്തി​യ അ​വ​ർ പൂ​ട്ടി​യി​ട്ടി​രു​ന്ന വാ​തി​ൽ തു​റ​ക്കു​മ്പോ​ൾ വെ​ടി​യേ​റ്റു കൊ​ല്ല​പ്പെ​ട്ടു. മൂ​ന്നു അ​ക്ര​മി​ക​ൾ ഉ​ട​ൻ​ത​ന്നെ ര​ക്ഷ​പ്പെ​ട്ടു.

ആ ​മു​ഖ​പ്ര​സം​ഗം അ​ച്ച​ടി​ച്ച് കാ​ണാ​ൻ അ​വ​ർ ബാ​ക്കി​യു​ണ്ടാ​യി​ല്ല. പ​ക്ഷേ, ‘ഫൊ​ർ​ബി​ഡ​ൻ സ്റ്റോ​റീ​സ്’ എ​ന്ന കൂ​ട്ടാ​യ്മ അ​തോ​ടെ ഉ​ണ​ർ​ന്നു. ‘സ്റ്റോ​റി​കി​ലേ​ഴ്സ്’ എ​ന്ന ഒ​രു പ്രോ​ജ​ക്ടു​ണ്ട് അ​വ​ർ​ക്ക്. ജോ​ലി കാ​ര​ണം കൊ​ല്ല​പ്പെ​ടു​ന്ന മാ​ധ്യ​മ​പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ക​രു​ടെ ആ ​ജോ​ലി മ​റ്റെ​ല്ലാ​വ​രും ചേ​ർ​ന്ന് മു​ഴു​മി​പ്പി​ക്കു​ക എ​ന്ന​താ​ണ​ത്. ഗൗ​രി പ്ര​ധാ​ന​മാ​യി​ക്ക​ണ്ട വ്യാ​ജ​വാ​ർ​ത്താ പ്ര​ശ്നം അ​വ​ർ ഏ​റ്റെ​ടു​ത്ത് അ​ന്വേ​ഷ​ണം തു​ട​ങ്ങി.

ആ ​അ​ന്വേ​ഷ​ണ​ത്തി​നി​ട​യി​ലാ​ണ് മു​ക​ളി​ൽ പ​റ​ഞ്ഞ ‘ടീം ​ഹോ​ർ​ഹെ’ പോ​ലു​ള്ള അ​ന്താ​രാ​ഷ്ട്ര വ്യാ​ജ വാ​ർ​ത്താ ക്വ​ട്ടേ​ഷ​ൻ സം​ഘ​ങ്ങ​ളെ​പ്പ​റ്റി അ​വ​ർ​ക്ക് വി​വ​രം കി​ട്ടു​ന്ന​ത്. ‘ടീം ​ഹോ​ർ​ഹെ’​യെ​പ്പ​റ്റി അ​വ​ർ ആ​ഴ​ത്തി​ൽ അ​ന്വേ​ഷി​ച്ചു – പ്ര​ച്ഛ​ന്നവേ​ഷ​ത്തി​ൽ.

ആ ​അ​ന്വേ​ഷ​ണ​ത്തി​ന്റെ ഫ​ല​മാ​ണ് അ​വ​ർ ക​ഴി​ഞ്ഞദി​വ​സം പ്ര​സി​ദ്ധ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യ​ത്.

ഇ​സ്രാ​യേ​ലു​കാ​രാ​യ ര​ണ്ട് സ​ഹോ​ദ​ര​ന്മാ​ർ (ത​ൽ ഹ​നാ​ൻ, സു​ഹ​ർ ഹ​നാ​ൻ) ആ​ണ​​േത്ര വ​ൻലാ​ഭം കൊ​യ്യു​ന്ന ഈ ​നു​ണവ്യ​വ​സാ​യ​ത്തി​ന്റെ ത​ല​പ്പ​ത്തു​ള്ള​ത്.

ഏ​തെ​ങ്കി​ലും നാ​ട്ടി​ൽ തെ​ര​ഞ്ഞെ​ടു​പ്പ് വ​രു​ന്നു. അ​ത് അ​നു​കൂ​ല​മാ​ക്കാ​ൻ ആ​വ​ശ്യ​മാ​യ ക​ള്ള​പ്ര​ചാ​ര​ണം ന​ട​ത്തി​ക്കൊ​ടു​ക്കാ​ൻ പാ​ർ​ട്ടി​ക​ൾ ഇ​വ​രെ സ​മീ​പി​ക്കു​ന്നു. കാ​ര​ണം, ഹാ​ക്കി​ങ്, ഡി​ജി​റ്റ​ൽ ചാ​ര​വൃ​ത്തി, വ്യ​ക്തി​ഹ​ത്യ, മാ​ധ്യ​മ​ങ്ങ​ളെ സ്വാ​ധീ​നി​ക്ക​ൽ, തെ​ര​ഞ്ഞെ​ടു​പ്പ് ഫ​ലം വ​​ള​ച്ചെ​ടു​ക്ക​ൽ തു​ട​ങ്ങി പ​ല​ത​രം ച​തി​ക​ൾ വി​ൽ​ക്കു​ന്ന നു​ണ​ക​ളു​ടെ സൂ​പ്പ​ർ​മാ​ർക്കറ്റാ​ണ് ‘ടീം ​ഹോ​ർ​ഹെ’. അ​വ​ര​തി​നെ വി​ളി​ക്കു​ന്ന​ത് ‘ഇ​ല​ക്ട്രോ​ണി​ക് യു​ദ്ധ​സേ​വ​നം’ എ​ന്ന​​േത്ര.

ഇ​ന്ത്യ​യി​ലും ഇ​വ​ർ ഇ​ട​പെ​ട്ടി​ട്ടു​ണ്ട് എ​ന്നു ക​രു​താ​ൻ ന്യാ​യ​മു​ണ്ട്. ഒ​രു നു​ണ പ​തി​നാ​യി​ര​മാ​ക്കി പെ​രു​പ്പി​ക്കാ​ൻ ക​ഴി​യു​ന്ന സോ​ഫ്റ്റ്​​വെ​യ​ർ (അ​ഡ്വാ​ൻ​സ്ഡ് ഇം​പാ​ക്ട് മീ​ഡി​യ സൊ​ലൂ​ഷ​ൻ​സ് – ​എ​യിം​സ്), സ​മൂ​ഹമാ​ധ്യ​മ​ങ്ങ​ളി​ൽ വ്യാ​ജ​മെ​ന്ന്​ തോ​ന്നി​ക്കാ​ത്ത ത​ര​ത്തി​ൽ ചേ​ർ​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്ന പ​തി​നാ​യി​ര​ക്ക​ണ​ക്കി​ന് വ്യാ​ജ അ​ക്കൗ​ണ്ടു​ക​ൾ, വ്യാ​ജം പ​ര​ത്താ​ൻ സ​ജ്ജ​രാ​യി 30,000 ഇ​ല​ക്ട്രോ​ണി​ക് ‘ബോ​ട്ടു’​ക​ൾ തു​ട​ങ്ങി ഡി​ജി​റ്റ​ൽ വി​ദ്യ ഏ​റ്റ​വും കാ​ര്യ​ക്ഷ​മ​മാ​യി ച​തി​പ്ര​യോ​ഗ​ത്തി​ന് ഉ​പ​യോ​ഗി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. ന​മ്മു​ടെ നാ​ട്ടി​ൽ ജ​ന​സ​മ്മ​തി ‘നി​ർ​മി​ച്ചെ​ടു​ക്കു’​ന്ന മാ​ധ്യ​മ​രീ​തി കു​റ​ച്ചു വ​ർ​ഷ​ങ്ങ​ളാ​യി പ​രി​ചി​ത​മാ​ണ്. മാ​ധ്യ​മപ്ര​വ​ർ​ത്ത​ക​ര​ട​ക്കം എ​തി​രാ​ളി​ക​ളെ ഉ​ന്ന​മി​ട്ട്, അ​വ​രു​ടെ ക​മ്പ്യൂ​ട്ട​റി​ലും ഫോ​ണി​ലു​മെ​ല്ലാം നു​ഴ​ഞ്ഞു​ക​യ​റി ഗൂ​ഢ​മാ​യി വി​ധ്വം​സ​ക പ്ര​യോ​ഗ​ങ്ങ​ൾ ന​ട​ത്തു​ന്ന ‘പെ​ഗ​സ​സ്’ സോ​ഫ്റ്റ്​ വെയർ ഇ​ന്ത്യ​യി​ലും കാ​ര്യ​മാ​യി പ്ര​യോ​ഗി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​ട്ടു​ണ്ട്.

വി​വി​ധ രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളി​ൽ വ്യാ​ജം പ​ര​ത്തി അ​ധി​കാ​ര​ക്ക​ളി​ക്ക് സേ​വ​നം ന​ൽ​കി​യ ഈ ​സം​ഘം മാ​ധ്യ​മ​രം​ഗ​ത്തെ അ​ധോ​ലോ​ക​മാ​ണ്. മു​ഖ്യ​ധാ​രാ മാ​ധ്യ​മ​ങ്ങ​ളു​ടെ സ​മാ​ന്ത​ര കൂ​ട്ടാ​യ്മ എ​ന്നു വി​ളി​ക്കാ​വു​ന്ന ‘ഫൊ​ർ​ബി​ഡ​ൻ സ്റ്റോ​റീ​സ്’ അ​വ​രെ തി​രി​ച്ച​റി​യു​ന്ന​ത് 27ഓ​ളം രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളി​ൽ വ്യാ​ജ​വും വി​ദ്വേ​ഷ​വും കു​ത്തി​വെ​ച്ച് തെ​ര​ഞ്ഞെ​ടു​പ്പ് അ​ട്ടി​മ​റി​ച്ച ശേ​ഷ​മാ​ണ് എ​ന്ന​തു​ത​ന്നെ, മാ​ധ്യ​മ​രം​ഗ​ത്തെ പോ​രാ​ട്ട​ത്തി​ൽ വ്യാ​ജ​ത്തി​ന് ല​ഭി​ച്ച മേ​ൽ​ക്കൈ സൂ​ചി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. ഇ​പ്പോ​ൾ വെ​ളി​പ്പെ​ടു​ത്ത​പ്പെ​ട്ട രീ​തി​ക​ൾ ഇ​ന്ത്യ​യി​ലെ വ്യാ​ജ വ്യ​വ​സാ​യ മേ​ഖ​ല​യു​മാ​യി ചേ​ർ​ന്നു​പോ​കു​ന്നു എ​ന്ന​തും ശ്ര​ദ്ധേ​യ​മാ​ണ്.

ഭ​യ​പ്പെ​ടു​ത്തി; പ​ക്ഷേ...

ഗു​ജ​റാ​ത്ത് വം​ശ​ഹ​ത്യ​യെ കു​റി​ച്ചും മോ​ദി ഭ​ര​ണ​കാ​ല​ത്തെ ഇ​ന്ത്യ​യെ കു​റി​ച്ചും ബി.​ബി.​സി ചെ​യ്ത ഡോ​ക്യു​മെ​ന്റ​റി സ​ർ​ക്കാ​ർ നി​രോ​ധി​ച്ച​ത് വി​പ​രീ​ത​ഫ​ല​മാ​ണു​ണ്ടാ​ക്കി​യ​ത്. ആ ​​ഡോ​ക്യു​മെ​ന്റ​റി​യു​ടെ ഉ​ള്ള​ട​ക്കം കൂ​ടു​ത​ൽ ശ്ര​ദ്ധി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ക​യും ച​ർ​ച്ചചെ​യ്യ​പ്പെ​ടു​ക​യും ചെ​യ്തു.

മൂ​ന്നാ​ഴ്ച ക​ഴി​ഞ്ഞ​പ്പോ​ഴേ​ക്കും ബി.​ബി.​സി​യു​ടെ ഡ​ൽ​ഹി, മും​ബൈ ഓ​ഫി​സു​ക​ളി​ൽ ആ​ദാ​യനി​കു​തി വ​കു​പ്പ് ന​ട​ത്തി​യ റെ​യ്ഡി​ന്റെ കാ​ര്യ​വും അ​ങ്ങ​നെ​ത​ന്നെ. മാ​ധ്യ​മ​ങ്ങ​ളെ ഭ​യ​പ്പെ​ടു​ത്താ​നാ​ണ് അ​തെ​ങ്കി​ൽ അ​ത് ഒ​രു​പ​ക്ഷേ, ഫ​ലം ചെ​യ്തു​കാ​ണും. എ​ന്നാ​ൽ, മോ​ദിസ​ർ​ക്കാ​ർ ന​ട​ത്തു​ന്ന മാ​ധ്യ​മവേ​ട്ട​യി​ലേ​ക്ക് ആ​ഗോ​ള​ശ്ര​ദ്ധ ക്ഷ​ണി​ക്കാ​ൻകൂ​ടി അ​ത് നി​മി​ത്ത​മാ​യി​ട്ടു​ണ്ട്.

റെ​യ്ഡി​നെ​ പ​റ്റി (‘സ​ർ​വേ’ എ​ന്ന് സ​ർ​ക്കാ​ർ ഭാ​ഷ്യം) ലോ​കമാ​ധ്യ​മ​ങ്ങ​ൾ റി​പ്പോ​ർ​ട്ട് ചെ​യ്തു എ​ന്നു​ മാ​ത്ര​മ​ല്ല, അ​തി​നൊ​പ്പം ബി.​ബി.​സി ഡോ​ക്യു​മെ​ന്റ​റി​യെ​യും അ​തി​ന്റെ ഉ​ള്ള​ട​ക്ക​ത്തെ​യും വി​ശ​ദ​മാ​യി പ​രാ​മ​ർ​ശി​ക്കു​ക കൂ​ടി ചെ​യ്തു അ​വ​യെ​ല്ലാം.

‘‘പ്ര​തി​കാ​ര ന​ട​പ​ടി​യാ​യി​ട്ടാ​ണ് പ​ല​രും ഇ​തി​നെ കാ​ണു​ക’’ എ​ന്ന് ന്യൂ​യോ​ർ​ക് ടൈം​സ്. ‘‘മോ​ദി​യെ വി​മ​ർ​ശി​ക്കു​ന്ന ഡോ​ക്യു​മെ​ന്റ​റി നി​രോ​ധി​ച്ച​തി​ന് പി​ന്നാ​ലെ​യാ​ണ് ഈ ​ന​ട​പ​ടി’’ എ​ന്ന് ഗാ​ർ​ഡി​യ​ൻ. ഗു​ജ​റാ​ത്ത് വംശ​ഹ​ത്യ​യി​ലെ മോ​ദി​യു​ടെ പ​ങ്കി​ന് ‘‘പു​തി​യ തെ​ളി​വ്’’ ഡോ​ക്യു​മെ​ന്റ​റി​യി​ലു​ണ്ടെ​ന്ന് പ​ത്രം എ​ടു​ത്തു​പ​റ​ഞ്ഞു.

ഇ​ന്ത്യ​യി​ലെ മോ​ദിപ​ക്ഷ മാ​ധ്യ​മ​ങ്ങ​ൾ ബി.​ബി.​സി​ക്കെ​തി​രെ ഉ​ന്ന​യി​ക്കു​ന്ന വ്യാ​ജ ആ​രോ​പ​ണം ചൂ​ണ്ടി​ക്കാ​ട്ടി വാ​ഷി​ങ്ട​ൺ ​പോ​സ്റ്റ്. ബി.​ബി.​സി ചൈ​നീ​സ് ക​മ്യൂ​ണി​സ്റ്റ് പാ​ർ​ട്ടി​യു​ടെ ഏ​ജ​ന്റാ​ണ് എ​ന്ന​താ​ണ​ത്. മോ​ദി​ക്കെ​തി​രാ​യ വെ​ളി​പ്പെ​ടു​ത്ത​ലി​ന് പി​ന്നാ​ലെ​യാ​ണ് റെ​യ്ഡെ​ന്ന് ഈ ​പ​ത്ര​വും ചൂ​ണ്ടി​ക്കാ​ട്ടി. ഇ​ന്ത്യ​യി​ൽ മാ​ധ്യ​മ സെ​ൻ​സ​ർ​ഷി​പ്പി​നെ​പ്പ​റ്റി ആ​ശ​ങ്ക ഉ​യ​ർ​ത്തു​ന്ന മ​റ്റൊ​രു സം​ഭ​വ​മാ​യി സി.​എ​ൻ.​എ​ൻ റെ​യ്ഡി​നെ വി​ല​യി​രു​ത്തി.

ബി.​ബി.​സി ഡോ​ക്യു​മെ​ന്റ​റി ത​ന്നെ​യാ​ണ് ല ​മോ​ന്ദ് എ​ന്ന ഫ്ര​ഞ്ച് പ​ത്ര​വും റെ​യ്ഡി​ന്റെ കാ​ര​ണ​മാ​യി ക​ണ്ട​ത്. ഇ​ന്ത്യ​യി​ൽ മാ​ധ്യ​മസ്വാ​ത​ന്ത്ര്യം കു​ത്ത​നെ ഇ​ടി​യു​ന്ന​താ​യി ബ്ലൂം​ബ​ർ​ഗും ആ​വ​ർ​ത്തി​ച്ചു.

ല​ണ്ട​ൻ ടൈം​സും റെ​യ്ഡി​നെ വി​മ​ർ​ശി​ച്ചു. ബി.​ബി.​സി ത​ന്നെ​യും അ​തി​നെ ഡോ​ക്യു​മെ​ന്റ​റി​ക്കു​ള്ള പ്ര​തി​കാ​ര​മെ​ന്ന് സൂ​ചി​പ്പി​ച്ചു. ഓ​ക്സ്ഫാം, ആം​ന​സ്റ്റി മു​ത​ലാ​യ അ​ന്താ​രാ​ഷ്ട്ര പ്ര​സ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ള​ട​ക്കം റെ​യ്ഡി​നെ​യും മാ​ധ്യ​മ​വേ​ട്ട​യെ​യും വി​മ​ർ​ശി​ച്ചു.

ഡോ​ക്യു​മെ​ന്റ​റി​യു​ടെ കാ​ര്യ​ത്തി​ലാ​യാ​ലും റെ​യ്ഡി​ന്റെ കാ​ര്യ​ത്തി​ലാ​യാ​ലും മോ​ദിസ​ർ​ക്കാ​റി​ന്റെ പ​ക്ഷ​ത്ത് നി​ല​കൊ​ണ്ട​ത് ഇ​ന്ത്യ​യി​ലെ ഏ​താ​നും ‘ദേ​ശീ​യ’ മാ​ധ്യ​മ​ങ്ങ​ളാ​ണ്. അ​വ​യു​ടെ വി​ധേ​യ​ത്വംത​ന്നെ ഇ​ന്ത്യ​ന​വ​സ്ഥ​യെ​പ്പ​റ്റി മ​റ്റു​ള്ള​വ​ർ പ​റ​യു​ന്ന​തി​ന് സ്ഥി​രീ​ക​ര​ണ​മാ​വു​ക​യാ​ണ് ചെ​യ്ത​ത്.

♦