അ​ധ്യാ​പ​ക​ ശ​ബ്ദ​ങ്ങ​ൾ​ക്കാ​യി കാ​തോ​ർ​ക്കാം

അ​ന്ത​ർ​ദേ​ശീ​യ അ​ധ്യാ​പ​ക ദി​ന​ത്തി​ന്റെ മു​പ്പ​താം വാ​ർ​ഷി​ക​മാ​ണ് ഇ​ന്ന്. ‘അ​ധ്യാ​പ​ക​രു​ടെ ശ​ബ്ദ​ങ്ങ​ളെ വി​ല​മ​തി​ക്കു​ന്നു: വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ​ത്തി​നാ​യു​ള്ള ഒ​രു സാ​മൂ​ഹി​ക ക​രാ​റി​ലേ​ക്ക്’ (Valueing the Voices of Teachers: Towards a Social contract for Education) എ​ന്ന​താ​ണ് ഈ ​അ​ധ്യാ​പ​ക ദി​ന​ത്തി​ന്റെ കേ​ന്ദ്രാ​ശ​യ​മാ​യി ഐ​ക്യ​രാ​ഷ്ട്ര സം​ഘ​ട​ന മു​ന്നോ​ട്ടു​വെ​ച്ചി​ട്ടു​ള്ള​ത്. അ​ധ്യാ​പ​ക​രു​ടെ അ​റി​വു​ക​ളും കാ​ഴ്ച​പ്പാ​ടു​ക​ളും വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ ന​യ​ങ്ങ​ളി​ലും സ​മ്പ്ര​ദാ​യ​ങ്ങ​ളി​ലും സ​മ​ന്വ​യി​പ്പി​ക്കേ​ണ്ട​തി​ന്റെ ആ​വ​ശ്യ​ക​ത​യി​ലേ​ക്കും പ്ര​ഫ​ഷ​ന​ൽ വി​കാ​സ​ത്തി​ന് അ​നു​കൂ​ല​മാ​യ അ​ന്ത​രീ​ക്ഷം വ​ള​ർ​ത്തി​യെ​ടു​ക്കേ​ണ്ട​തി​ന്റെ പ്രാ​ധാ​ന്യ​ത്തി​ലേ​ക്കും ഇ​ത് വി​ര​ൽ​ചൂ​ണ്ടു​ന്നു.

അ​റി​വും അ​റി​വു​ൽ​പാ​ദ​ന -വി​നി​യോ​ഗ രീ​തി​ക​ളും കാ​ഴ്ച​പ്പാ​ടു​ക​ളും ആ​ശ​യ​വി​നി​മ​യോ​പാ​ധി​ക​ളും നി​ര​ന്ത​രം മാ​റി​ക്കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്ന 21ാം നൂ​റ്റാ​ണ്ടി​ലെ വെ​ല്ലു​വി​ളി​ക​ളെ അ​തി​ജീ​വി​ക്കാ​ൻ കു​ട്ടി​ക​ളെ പ്രാ​പ്ത​രാ​ക്കു​ക എ​ന്ന ശ്ര​മ​ക​ര​മാ​യ ഉ​ത്ത​ര​വാ​ദി​ത്ത​മാ​ണ് അ​ധ്യാ​പ​ക സ​മൂ​ഹ​ത്തി​നു​ള്ള​ത്. ആ​ഗോ​ള​ത​ല​ത്തി​ൽ വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ മേ​ഖ​ല​യും അ​ധ്യാ​പ​ക​രും അ​ഭി​മു​ഖീ​ക​രി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്ന വെ​ല്ലു​വി​ളി​ക​ൾ പ​രി​ഗ​ണി​ച്ചും പ​രി​ഹ​രി​ച്ചും മാ​ത്ര​മേ അ​ധ്യാ​പ​ക​രെ ഇ​തി​നാ​യി സ​ജ്ജ​രാ​ക്കാ​ൻ സാ​ധി​ക്കൂ.

അ​ധ്യാ​പ​ക ക്ഷാ​മം എ​ന്തു​കൊ​ണ്ട്?

ചി​ല രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളി​ൽ അ​ധ്യാ​പ​ക​ക്ഷാ​മം രൂ​ക്ഷ​മാ​ണ്. ഭാ​വി​യി​ൽ ഇ​ത​ര രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളി​ലും ക്ഷാ​മം അ​നു​ഭ​വ​പ്പെ​ട്ടേ​ക്കാം. 2030ന​കം പ്രൈ​മ​റി സെ​ക്ക​ൻ​ഡ​റി വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സം സാ​ർ​വ​ത്രി​ക​മാ​ക്ക​ണ​മെ​ങ്കി​ൽ ഏ​താ​ണ്ട് 44 മി​ല്യ​ൺ അ​ധ്യാ​പ​ക​ർ വേ​ണ്ടി​വ​രു​മെ​ന്നാ​ണ് ഐ​ക്യ​രാ​ഷ്ട്ര​സ​ഭ​യു​ടെ ക​ണ​ക്ക്. ശൈ​ശ​വ​കാ​ല വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ​വും ഉ​ന്ന​ത വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ​വും പ​രി​ഗ​ണി​ക്കാ​തെ​യു​ള്ള ക​ണ​ക്കാ​ണി​ത്. തെ​ക്കേ ഏ​ഷ്യ​യി​ലും ആ​ഫ്രി​ക്ക​യി​ലെ സ​ഹാ​റാ ഉ​പ​മേ​ഖ​ല​യി​ലു​മാ​ണ് ഏ​റ്റ​വും കൂ​ടു​ത​ൽ അ​ധ്യാ​പ​ക​രെ വേ​ണ്ടി​വ​രു​ക. അ​ധ്യാ​പ​ക ക്ഷാ​മ​ത്തി​ന് പ​ല കാ​ര​ണ​ങ്ങ​ളു​ള്ള​താ​യി തി​രി​ച്ച​റി​ഞ്ഞി​ട്ടു​ണ്ട്. ആ​ക​ർ​ഷ​ക​മ​ല്ലാ​ത്ത ഒ​രു തൊ​ഴി​ലാ​യി അ​ധ്യാ​പ​നം മാ​റി​യി​രി​ക്കു​ന്നു എ​ന്ന​താ​ണ് പ്ര​ധാ​ന പ്ര​ശ്നം. കു​റ​ഞ്ഞ വേ​ത​നം, ആ​ക​ർ​ഷ​ക​മ​ല്ലാ​ത്ത തൊ​ഴി​ലി​ട​ങ്ങ​ൾ, സു​ര​ക്ഷി​ത​ത്വ​മി​ല്ലാ​യ്മ, വ​ർ​ധി​ച്ച ജോ​ലി​ഭാ​ര​വും മാ​ന​സി​ക സ​മ്മ​ർ​ദ​വും... തു​ട​ങ്ങി​യ കാ​ര​ണ​ങ്ങ​ളാ​ൽ അ​ധ്യാ​പ​ക​രു​ടെ കൊ​ഴി​ഞ്ഞു​പോ​ക്ക് തു​ട​രു​ക​യാ​ണ്. യു​നെ​സ്കോ അ​ടു​ത്ത കാ​ല​ത്ത് ന​ട​ത്തി​യ സ​ർ​വേ ഫ​ലം പ​റ​യു​ന്ന​ത് ഇ​പ്ര​കാ​ര​മാ​ണ്: 21 ശ​ത​മാ​നം രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളി​ലും മ​റ്റു തൊ​ഴി​ലു​ക​ളി​ൽ ഏ​ർ​പ്പെ​ടു​ന്ന​വ​ർ​ക്കു​ള്ള​തി​നേ​ക്കാ​ൾ കു​റ​ഞ്ഞ ശ​മ്പ​ള​മാ​ണ് സ​മാ​ന വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ​യോ​ഗ്യ​ത​യു​ള്ള അ​ധ്യാ​പ​ക​ർ​ക്ക് ല​ഭി​ക്കു​ന്ന​ത്. തൊ​ഴി​ൽ സു​ര​ക്ഷ​യി​ല്ലാ​ത്ത​തി​ന്റെ മാ​ന​സി​ക അ​ര​ക്ഷി​താ​വ​സ്ഥ​യാ​ണ് മ​റ്റൊ​രു പ്ര​ശ്നം. സാ​മ്പ​ത്തി​ക പ്ര​തി​സ​ന്ധി കാ​ര​ണം വി​ക​സി​ത രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളി​ൽ​പോ​ലും താ​ൽ​ക്കാ​ലി​ക​വും അ​ല്ലാ​തെ​യു​മു​ള്ള ക​രാ​ർ അ​ടി​സ്ഥാ​ന​ത്തി​ൽ അ​ധ്യാ​പ​ക​രെ നി​യ​മി​ക്കു​ന്ന പ്ര​വ​ണ​ത വ​ർ​ധി​ച്ചു​വ​രു​ക​യാ​ണ്. അ​മേ​രി​ക്ക​യി​ൽ അ​ധ്യാ​പ​ന യോ​ഗ്യ​ത​യു​ള്ള സ്ഥി​രാ​ധ്യാ​പ​ക​രു​ടെ മൂ​ന്നി​ര​ട്ടി​യാ​ണ് ക​രാ​ർ വ്യ​വ​സ്ഥ​യി​ൽ ജോ​ലി​ചെ​യ്യു​ന്ന അ​ധ്യാ​പ​ക​ർ.


ഫാ​ത്തി​മ നി​മ​ർ അ​ൽ റി​മാ​വി​, ഹൗ ​ചു​ങ്-​ലി​യാ​ങ്

ലിം​ഗ​പ​ര​മാ​യ അ​സ​ന്തു​ലി​താ​വ​സ്ഥ

അ​ധ്യാ​പ​ന മേ​ഖ​ല​യി​ൽ നി​ല​നി​ൽ​ക്കു​ന്ന ലിം​ഗ അ​സ​മ​ത്വ​മാ​ണ് മ​റ്റൊ​രു പ്ര​ശ്നം. വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ​ത്തി​ന്റെ താ​ഴെ ത​ല​ങ്ങ​ളി​ൽ അ​ധ്യാ​പ​ന​വൃ​ത്തി​യി​ൽ ഏ​ർ​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്ന വ​നി​ത​ക​ളു​ടെ എ​ണ്ണം ആ​ഗോ​ള​ത​ല​ത്തി​ൽ​ത​ന്നെ വ​ള​രെ കൂ​ടു​ത​ലാ​ണ്. എ​ന്നാ​ൽ, ഉ​ന്ന​ത വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ മേ​ഖ​ല​യി​ൽ സേ​വ​ന​മ​നു​ഷ്ഠി​ക്കു​ന്ന​വ​രി​ൽ 44 ശ​ത​മാ​നം മാ​​ത്ര​മാ​ണ് വ​നി​ത​ക​ൾ. കു​ടും​ബാ​ന്ത​രീ​ക്ഷ​ത്തി​ന്റെ തു​ട​ർ​ച്ച​യെ​ന്ന​നി​ല​യി​ൽ കു​ട്ടി താ​ഴ്ന്ന ക്ലാ​സു​ക​ളി​ലെ​ത്തു​മ്പോ​ൾ മാ​തൃ​സ​മാ​ന​മാ​യ ഒ​രു സ​മീ​പ​ന​മാ​യി​രി​ക്ക​ണം അ​ധ്യാ​പ​ക​രി​ൽ​നി​ന്നു​ണ്ടാ​കേ​ണ്ട​ത് എ​ന്ന സ​മൂ​ഹ​ത്തി​ന്റെ വി​ശ്വാ​സ​മാ​ണ് പു​രു​ഷാ​ധ്യാ​പ​ക​രെ ആ ​മേ​ഖ​ല​യി​ൽ​നി​ന്ന് അ​ക​റ്റി​നി​ർ​ത്തി​യ​ത്. ഏ​താ​യാ​ലും, ലിം​ഗ​പ​ര​മാ​യ ഒ​രു തൊ​ഴി​ൽ വി​ഭ​ജ​നം​ത​ന്നെ​യാ​ണി​ത്. എ​ല്ലാ ത​ല​ങ്ങ​ളി​ലും ലിം​ഗ​സ​മ​ത്വം ല​ക്ഷ്യ​മി​ടു​ന്ന പു​രോ​ഗ​മ​ന സ​മൂ​ഹം വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ മേ​ഖ​ല​യി​ൽ അ​ത് പാ​ലി​ച്ചു​കൊ​ണ്ട് മാ​തൃ​ക​യാ​ക്കു​ക​യാ​ണ് വേ​ണ്ട​ത്. സാ​മൂ​ഹി​ക​മാ​റ്റ​ത്തി​നു​ള്ള ഒ​രു​പ​ക​ര​ണ​വും ഉ​പാ​ധി​യു​മാ​ണ​ല്ലോ വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സം. അ​ധ്യാ​പ​ക തൊ​ഴി​ൽ മേ​ഖ​ല ഉ​ൾ​ചേ​ർ​ന്ന​തും വൈ​വി​ധ്യ​പൂ​ർ​ണ​വും ആ​ക​ണ​മെ​ങ്കി​ൽ, ലിം​ഗ​പ​ര​വും സാ​മ്പ​ത്തി​ക​വു​മാ​യ സ​ന്തു​ലി​താ​വ​സ്ഥ ലോ​ക​രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ൾ ഉ​റ​പ്പാ​ക്കേ​ണ്ട​ത് അ​നി​വാ​ര്യ​മാ​ണ്.

പൊ​തു​വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ സ​മ്പ്ര​ദാ​യ​ത്തി​ന്റെ ത​ക​ർ​ച്ച

ന​വ ഉ​ദാ​രീ​ക​ര​ണ​ത്തി​ന്റെ​യും വാ​ണി​ജ്യ​വ​ത്ക​ര​ണ​ത്തി​ന്റെ​യും ഇ​ക്കാ​ല​ത്ത്, വി​വി​ധ രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളി​ലെ പൊ​തു​വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ മേ​ഖ​ല നേ​രി​ടു​ന്ന ത​ക​ർ​ച്ച​യും കാ​ണാ​തി​രു​ന്നു​കൂ​ടാ. ബ​ജ​റ്റി​ൽ വേ​ണ്ട​ത്ര പ​ണം വ​ക​യി​രു​ത്താ​ത്ത​തു കാ​ര​ണം അ​ധ്യാ​പ​ക​ർ​ക്ക് മാ​ന്യ​മാ​യ ജീ​വി​ത സാ​ഹ​ച​ര്യം ഉ​റ​പ്പു​വ​രു​ത്താ​ൻ ക​ഴി​യാ​ത്ത സ്ഥി​തി ഇ​ന്ന് മി​ക്ക ലോ​ക​രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളി​ലു​മു​ണ്ട്. അ​ർ​ജ​ന്റീ​ന​യി​ൽ പൊ​തു വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ​ത്തി​ന്റെ​യും സ​ർ​വ​ക​ലാ​ശാ​ല​ക​ളു​ടെ​യും ബ​ജ​റ്റി​ൽ ക്രൂ​ര​മാ​യ വെ​ട്ടി​ക്കു​റ​വ് വ​രു​ത്തി​യ​തി​നെ​തി​രെ സ​മ​രം ചെ​യ്ത​വ​രെ വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സം അ​വ​ശ്യ സേ​വ​ന​മാ​യി പ്ര​ഖ്യാ​പി​ച്ചാ​ണ് സ​ർ​ക്കാ​ർ നേ​രി​ട്ട​ത്. ഇ​ക്കാ​ര​ണം പ​റ​ഞ്ഞ് ആ​യി​ര​ക്ക​ണ​ക്കി​ന് അ​ധ്യാ​പ​ക​രെ പി​രി​ച്ചു​വി​ട്ടു. ദാ​രി​ദ്ര്യ​രേ​ഖ​ക്ക് താ​ഴെ​യാ​ണ് ഇ​ന്ന് അ​വി​ട​ത്തെ അ​ധ്യാ​പ​ക​ർ.

താ​യ്‍വാ​നി​ൽ പെ​ൻ​ഷ​ൻ ഫ​ണ്ട് അ​നു​വ​ദി​ക്കു​ന്ന​തി​നാ​യി അ​വി​ട​ത്തെ നാ​ഷ​ന​ൽ ടീ​ച്ചേ​ഴ്സ് അ​സോ​സി​യേ​ഷ​ൻ (NTA) പ്ര​സി​ഡ​ന്റ് ഹൗ ​ചു​ങ്-​ലി​യാ​ങ് 2024 ആ​ഗ​സ്റ്റ് 20 മു​ത​ൽ നി​രാ​ഹാ​ര സ​മ​ര​ത്തി​ലാ​ണ്.

അ​ധ്യാ​പ​ക​രു​ടെ ശ​ബ്ദ​ങ്ങ​ൾ​ക്ക് വി​ല​ക​ൽ​പി​ക്ക​ണം എ​ന്ന് യു.​എ​ൻ.​ഒ പ​റ​യു​മ്പോ​​ഴും അ​നീ​തി​ക്കെ​തി​രെ ശ​ബ്ദി​ക്കു​ന്ന​വ​രെ തു​റു​ങ്കി​ല​ട​ക്കു​ന്ന സ്ഥി​തി ലോ​ക​ത്ത് ഇ​പ്പോ​ഴും നി​ല​നി​ൽ​ക്കു​ന്നു. ഗ​സ്സ​യി​ൽ ഇ​സ്രാ​യേ​ൽ ന​ട​ത്തു​ന്ന ക്രൂ​ര​മാ​യ പ്ര​തി​കാ​ര ആ​ക്ര​മ​ണ​ങ്ങ​ളെ വി​മ​ർ​ശി​ച്ച് ഫേ​സ്ബു​ക്കി​ൽ പോ​സ്റ്റി​ട്ട ഫ​ല​സ്തീ​ൻ അ​ധ്യാ​പ​ക സം​ഘ​ട​ന പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ക ഫാ​ത്തി​മ നി​മ​ർ അ​ൽ റി​മാ​വി​യെ തീ​വ്ര​വാ​ദ പ്രേ​ര​ണ​ക്കു​റ്റം ചു​മ​ത്തി ഇ​സ്രാ​യേ​ൽ പ്ര​തി​രോ​ധ സേ​ന അ​ൽ ഡാ​മ​ൻ ജ​യി​ലി​ല​ട​ച്ചു. വൈ​ദ്യ​സ​ഹാ​യം, നി​യ​മോ​പ​ദേ​ശം, കു​ടും​ബാം​ഗ​ങ്ങ​ളു​ടെ സ​ന്ദ​ർ​ശ​നം എ​ന്നി​വ​യെ​ല്ലാം അ​വ​ർ​ക്ക് നി​ഷേ​ധി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്നു. യു​ദ്ധ​ത്തി​നും വി​ദ്വേ​ഷ​ത്തി​നു​മെ​തി​രെ പ്ര​തി​ക​രി​ക്കു​ക​യും കു​ഞ്ഞു​ങ്ങ​ൾ​ക്ക് സ്നേ​ഹ​വും സ​ഹി​ഷ്ണു​ത​യും പ​ക​ർ​ന്നു​ന​ൽ​കു​ക​യും ചെ​യ്യേ​ണ്ട​ത് സാ​മൂ​ഹി​ക പ്ര​തി​ബ​ദ്ധ​ത​യു​ള്ള അ​ധ്യാ​പ​ക​രു​ടെ ക​ട​മ​യാ​ണെ​ന്നി​രി​ക്കെ ഇ​ന്ത്യ​യി​ലും അ​വ​ർ വേ​ട്ട​യാ​ട​പ്പെ​ടു​ന്നു​ണ്ട്. ഹി​ന്ദു​ത്വ വ​ർ​ഗീ​യ​ത മു​ഖ​മു​ദ്ര​യാ​ക്കി​യ ഭ​ര​ണാ​ധി​കാ​രി​ക​ൾ വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ മേ​ഖ​ല​യെ ത​ങ്ങ​ളു​ടെ വ​രു​തി​യി​ൽ കൊ​ണ്ടു​വ​രാ​ൻ പ​ല​വി​ധ ഹീ​ന​ത​ന്ത്ര​ങ്ങ​ളും പ്ര​യോ​ഗി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ക​യാ​ണ്. കു​ട്ടി​യു​ടെ അ​റി​യാ​നു​ള്ള അ​വ​കാ​ശ​ത്തെ പ​രി​മി​ത​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്ന ന​ട​പ​ടി​ക​ൾ നി​ര​ന്ത​ര​മാ​യി ന​ട​ത്തി​ക്കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ന്നു. മു​ഗ​ൾ​ഭ​ര​ണം, പ​രി​ണാ​മ​സി​ദ്ധാ​ന്തം, ആ​വ​ർ​ത്ത​ന​പ്പ​ട്ടി​ക, ഗാ​ന്ധി​ജി​യു​ടെ കൊ​ല​പാ​ത​കം, ന​വോ​ത്ഥാ​ന നാ​യ​ക​ർ തു​ട​ങ്ങി​യ പാ​ഠ​ങ്ങ​ളും പാ​ഠ​ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളും ഒ​ഴി​വാ​ക്കി​യ​ത് ഇ​തി​നു തെ​ളി​വാ​ണ്. സ​ത്യ​വി​രു​ദ്ധ​വും അ​ശാ​സ്ത്രീ​യ​വു​മാ​യ കാ​ര്യ​ങ്ങ​ൾ പ​ഠി​പ്പി​ക്കേ​ണ്ടി​വ​രു​മ്പോ​ൾ അ​ധ്യാ​പ​ക​രു​ടെ അ​ന്ത​സ്സി​നെ​യും ജോ​ലി സം​തൃ​പ്തി​യെ​യു​മാ​ണ് (Dignity and Job Satisfaction) അ​ത് വെ​ല്ലു​വി​ളി​ക്കു​ന്ന​ത്.

നാ​ള​ത്തെ ന​ല്ല വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ​ത്തി​നു വേ​ണ്ടി ‘അ​ധ്യാ​പ​ക​രു​ടെ ശ​ബ്ദ​ങ്ങ​ൾ​ക്ക് വി​ല​ക​ൽ​പി​ക്ക​ണം’ എ​ന്ന് ഐ​ക്യ​രാ​ഷ്ട്ര സം​ഘ​ട​ന ആ​ഹ്വാ​നം ചെ​യ്യു​ന്ന ഈ ​സ​ന്ദ​ർ​ഭ​ത്തി​ൽ, ആ​ഗോ​ള​ത​ല​ത്തി​ൽ വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ​രം​ഗ​വും അ​ധ്യാ​പ​ക സ​മൂ​ഹ​വും നേ​രി​ടു​ന്ന വെ​ല്ലു​വി​ളി​ക​ൾ പ​രി​ഹ​രി​ക്കാ​നു​ള്ള ശ്ര​മ​ങ്ങ​ൾ​കൂ​ടി ഉ​ണ്ടാ​കു​മെ​ന്ന് ന​മു​ക്ക് പ്ര​ത്യാ​ശി​ക്കാം.

(പ​ത്ത​നം​തി​ട്ട ഡ​യ​റ്റ് മു​ൻ പ്രി​ൻ​സി​പ്പ​ലാണ് ലേ​ഖ​ക​ൻ)

Tags:    
News Summary - world teachers day

വായനക്കാരുടെ അഭിപ്രായങ്ങള്‍ അവരുടേത്​ മാത്രമാണ്​, മാധ്യമത്തി​േൻറതല്ല. പ്രതികരണങ്ങളിൽ വിദ്വേഷവും വെറുപ്പും കലരാതെ സൂക്ഷിക്കുക. സ്​പർധ വളർത്തുന്നതോ അധിക്ഷേപമാകുന്നതോ അശ്ലീലം കലർന്നതോ ആയ പ്രതികരണങ്ങൾ സൈബർ നിയമപ്രകാരം ശിക്ഷാർഹമാണ്​. അത്തരം പ്രതികരണങ്ങൾ നിയമനടപടി നേരിടേണ്ടി വരും.