മറാത്ത മണ്ണിൽ ഗാന്ധിജിയുടെ ഓർമകളിലൂടെ

യാത്ര മൂന്നാമത്തെ ദിവസത്തിലേക്ക്​ കടന്നിരിക്കുന്നു. ശനിയാഴ്​ച പുലർച്ച ആറിന്​ ഉണരു​േമ്പാൾ ഹൈദരാബാദ് നഗരം​ തണുത്ത്​ വിറച്ച്​ നിൽക്കുകയാണ്​. ചൂടുവെള്ളത്തിൽ കുളിച്ച്​ ഞങ്ങൾ മൂന്നുപേരും ഫ്രഷായി. റൂമിൽനിന്ന്​ ഭാണ്ഡക്കെട്ടുകളെല്ലാം എടുത്ത്​ വണ്ടിയുടെ ഡിക്കിയിൽ വെച്ചു. ഏഴ്​ മണിയോടെ ഫോർച്യൂണറി​ലേറി പ്രയാണം തുടങ്ങി. നാഗ്​പൂർ റോഡിലൂടെയാണ്​ യാത്ര. മുന്നോട്ടുപോകും തോറും നഗരത്തി​െൻറ വലിപ്പം കുറഞ്ഞുവരുന്നു. ഒപ്പം കൃഷിയിടങ്ങളും കണ്ണിന്​ വിരുന്നൂട്ടി എത്താൻ തുടങ്ങി. റോഡിലാകെ ലോറിക്കാരുടെ ബഹളമാണ്​.

ടോൾ ബൂത്തുകളെല്ലാം ഇവരെക്കൊണ്ട്​ നിറഞ്ഞിരിക്കുന്നു. ഇതിനിടയിൽ ഞങ്ങളുടെ വാഹനത്തിലെ ഫാസ്​ടാഗിന്​ ചെറിയ പ്രശ്​നം സംഭവിച്ചു. ഫാസ്​ടാഗ്​ അക്കൗണ്ടിലെ പൈസയെല്ലാം കഴിഞ്ഞദിവസം തീർന്നിരുന്നു. ഇന്ന്​ അതിരാവിലെ എണീറ്റപ്പോൾ തന്നെ ഓൺലൈൻ വഴി റീചാർജ്​ ചെയ്​തിരുന്നുവെങ്കിലും അക്കൗണ്ടിൽ കയറിയിട്ടില്ല. അതുകൊണ്ട്​ തന്നെ ടോൾ ബൂത്തുകളിൽ ലോറിക്കാരുടെ ഇടയിൽ ഞെരുങ്ങിയമരാനായിരുന്നു വിധി. ഫാസ്​ടാഗ്​ ഉണ്ടെങ്കിൽ ഓ​ട്ടോമാറ്റിക്കായി പണം പിടിച്ച്​ ദേശീയ പാതയിലെ ടോൾബൂത്തുകൾ കടക്കാനാവും.

രണ്ട്​ മണിക്കൂർ സഞ്ചരിച്ചപ്പോഴേക്കും തെലങ്കാനയിലെ ഒരു ഗ്രാമത്തിൽ ഭക്ഷണം കഴിക്കാൻ നിർത്തി. പൂരിയും സബ്​ജിയുമാണ്​ ആവശ്യപ്പെട്ടത്​. ഒരു രക്ഷയുമില്ലാത്ത കിടുക്കൻ പൂരി. ഭക്ഷണത്തി​െൻറ മഹിമ കൊണ്ട്​ തന്നെയാകാം, ഹോട്ടലിൽ നല്ല തിരക്കാണ്​. ഒരു ​േപ്ലറ്റ്​ പൂരി കഴിഞ്ഞ്​​ അടുത്തത്​ ഓർഡർ ചെയ്​താൽ സാധനം കിട്ടാൻ 15 മിനുറ്റ് വരെ കാത്തിരിക്കണം. അത്രക്കും തിരക്കാണ്​.

നന്ദി ഹിൽസും പാവങ്ങളുടെ ഗ്രാൻഡ്​ കാന്യണും - റോഡ്​ ടു ഭൂട്ടാൻ: ഭാഗം ഒന്ന്​

എന്നാൽ, ഭക്ഷണത്തി​െൻറ സ്വാദ്​ കാരണം എത്ര സമയം കാത്തിരിക്കാനും ഞങ്ങൾ തയാറായിരുന്നു. ഹോട്ടലിന്​ തൊട്ടുപിറകിലായി വിശാലമായ നെൽപ്പാടമാണ്​. ഒരു ഗ്ലാസ്​ ചായയുമായി വയലോരത്ത്​ പോയിനിൽക്കു​േമ്പാൾ ഓർമകളിൽ കുട്ടനാടൻ കാഴ്​ചകളാണ്​​ നിറഞ്ഞുനിന്നത്​. വീണ്ടും നാലുവരി പാതയിൽ കയറി. ശരാശരി 100 കിലോമീറ്റർ വേഗതയിൽ വണ്ടി കുതിക്കുകയാണ്​.

മഹാരാഷ്​ട്രയിൽ

നിസാമാബാദ്​, നിർമൽ, ആദിലാബാദ്​ തുടങ്ങിയ നഗരങ്ങളൊക്കെ പിന്നിട്ട്​ ദൊല്ലാരയിൽവെച്ച്​ പൈൻഗംഗ നദി മുറിച്ചുകടന്ന്​ മഹാരാഷ്​ട്രയിലേക്ക്​ പ്രവേശിച്ചു. സമയം 12 മണിയായിട്ടുണ്ട്​. നട്ടുച്ചയാണെങ്കിലും മൂടിക്കെട്ടിയ അന്തരീക്ഷമാണ്​ എങ്ങും. ആകാശത്തിന്​ എപ്പോഴും മൂകഭാവം. അതുകൊണ്ട്​ തന്നെ കാഴ്​ചകൾക്കൊന്നും തെളിച്ചമില്ലാത്ത പോലെ. മഹാരാഷ്​ട്രയിലെ വട്​കിയിലെത്തിയപ്പോൾ വണ്ടി സൈഡാക്കി. അപ്പോഴേക്കും 380 കിലോമീറ്റർ സഞ്ചരിച്ചിരുന്നു​. ചെറിയ മാർക്കറ്റ്​ കണ്ട്​ ഇറങ്ങിയതാണ്​. യാത്രക്കിടെ കഴിക്കാൻ അൽപ്പം പഴങ്ങൾ വാങ്ങണം.

മാർക്കറ്റിന്​ സമീപത്തെ ഇടുങ്ങിയ ഗല്ലികൾ വല്ലാതെ ആകർഷിച്ചു. അതിലൂടെ ഒന്ന്​ നടന്നാ​ലോ എന്നായി ചിന്ത. വഴിയുടെ രണ്ട്​ ഭാഗത്തും ചെറിയ വീടുകളുണ്ട്​​. ഒറ്റനിലയിൽ രണ്ട്​ മുറികളാണ്​ മിക്കവയിലും​. ഇടക്ക്​ മണ്ണ്​ തേച്ച വീടുകളുമുണ്ട്​. കൂടാതെ ഇവക്ക്​ മുന്നിൽ പശുക്കളെയും കാണാം. ​ഗ്രാമീണ ഇന്ത്യയിൽ ഒരിക്കലും ഒഴിച്ചുകൂടാനാവാത്ത സംഗതിയാണ്​ പശു. ചില വീടുകളുടെ മുമ്പിൽ തന്നെയാണ്​ തൊഴുത്ത്​ ഒരുക്കിയിട്ടുള്ളത്​. വഴിയിലെല്ലാം ചാണകമുണ്ട്​. സൂക്ഷിച്ചില്ലെങ്കിൽ പണിപാളും.

പലരും വീടിന്​ സമീപമിരുന്ന്​ വിവിധ ജോലികൾ ചെയ്യുന്നുണ്ട്​. കൊട്ട നെയ്യുന്നവർ, കിടക്കകൾ തയാറാക്കുന്നവർ... അങ്ങനെ നിരവധി പേർ ആ ​ഗല്ലികളെ സജീവമാക്കുന്നു. തെരുവെല്ലാം ചുറ്റിക്കറങ്ങി തിരിച്ച്​ നഗരത്തിലേക്ക്​ തന്നെയെത്തി. മാർക്കറ്റിൽനിന്ന്​ അൽപ്പം ഒാറഞ്ചും വാങ്ങി​. സമീപം നല്ല ഹോട്ടൽ തപ്പിയെങ്കിലും നിരാശയായിരുന്നു ഫലം. ഏതാനും ബേക്കറികൾ മാത്രമാണ്​ അവിടെയുള്ളത്​. വണ്ടിയെടുത്ത്​ ദേശീപായതയിലേക്ക്​ കയറി.

10 കിലോമീറ്റർ സഞ്ചരിച്ചപ്പോഴേക്കും ഇടതുഭാഗത്തായി പഞ്ചാബി ധാബ കണ്ടു.​ അവിടെ കർണാടകയിൽനിന്ന്​ മധ്യപ്രദേശിലേക്ക്​ കാറിൽ പോകുന്ന ഏതാനും സഞ്ചാരികളും ഉണ്ടായിരുന്നു. ഞങ്ങളെ കണ്ടതോടെ വിവരങ്ങളെല്ലാം ചോദിച്ചറിഞ്ഞു. മൈസൂര​ുവിൽ വിവിധ കമ്പനികളിൽ ജോലി ചെയ്യുന്നവരായിരുന്നു അവർ. രണ്ട്​ കാറിലാണ്​ അവർ വന്നിട്ടുള്ളത്​. മൈസൂരിലുള്ളവർ ആയതിനാൽ കേരളവും മലപ്പുറവുമെല്ലാം അവർക്ക്​ പരിചിതമായിരുന്നു.

റൊട്ടിയും ദാൽ ഫ്രൈയുമാണ്​ ധാബയിലുള്ളത്​. അൽപ്പസമയം പിടിക്കും ഭക്ഷണം തയാറാകാൻ. ​ഹോട്ടലിന്​ സമീപം പരുത്തിപ്പാടങ്ങളു​ണ്ട്​. അവിടെപ്പോയി ഫോ​ട്ടോയെല്ലാം എടുത്ത്​ വന്നപ്പോഴേക്കും ഭക്ഷണം​ റെഡിയായി​. കട്ടിൽ പോലുള്ള ഇരിപ്പിടമാണുള്ളത്​. അതിന്​ നടുവിലെ പലകയിലാണ്​ പാത്രങ്ങൾ വെക്കുക. എന്നിട്ട്​ ചമ്രം പടിഞ്ഞിരുന്ന്​ വേണം ഭക്ഷണം കഴിക്കാൻ. മുന്നിലെ പാത്രങ്ങളെല്ലാം കാലിയായതോടെ വീണ്ടും യാത്ര.

ഏകദേശം 20 കിലോമീറ്റർ പിന്നിട്ടപ്പോഴേക്കും നാഗ്​പുരിലേക്കുള്ള ദേശീയപാതയിൽനിന്ന്​ സ്​റ്റീയറിങ്​ തിരിച്ചു. ഞങ്ങൾക്ക്​ പോകാനുള്ളത്​ വർദയിലേക്കാണ്​. വൈകുന്നേരമാകു​േമ്പാഴേക്കും അവിടെ എത്താനാണ്​ പ്ലാൻ. നാലുവരി പാതയെല്ലാം മാറി ചെറുറോഡുകൾ വരാൻ തുടങ്ങി. പലയിടത്തും പ്രവൃത്തി നടക്കുന്നതിനാൽ കുലുങ്ങികുലുങ്ങിയാണ്​ യാത്ര.

ഗൂഗിൾ മാപ്പ്​ ഇടക്കിടക്ക്​ എളുപ്പവഴികൾ​ കാണിച്ചുതരുന്നുണ്ട്​​. ഇടുങ്ങിയ വഴികൾ ആണെങ്കിലും വിശാലമായ കാഴ്​ചകളാണ്​ ഇരുവശത്തും. വ്യത്യസ്​തമായ കൃഷികൾ പാതയോരത്ത്​ നിറഞ്ഞുനിൽപ്പുണ്ട്​.

പരുത്തിയാണ്​ കൂടുതലും. ഇടക്കൊരു പച്ചപ്പ്​ കണ്ടു. സംഗതി എന്താണെന്ന്​ മനസ്സിലാക്കാനായി വണ്ടിയിൽനിന്ന്​ ഇറങ്ങി. വിളഞ്ഞുനിൽക്കുന്ന ഗോതമ്പാണ്​ മുന്നിലുള്ളത്​. റോഡി​െൻറ ഒരുഭാഗത്ത്​ പരുത്തിയും മറുഭാഗത്ത്​ ഗോതമ്പും​. വയലിന്​ നടുവിൽ കർഷകരുടെ വീടുകളും കാണാം.

ചരിത്രമുറങ്ങുന്ന സേവാഗ്രാമിൽ

കർഷക ഗ്രാമങ്ങളിലൂടെയുള്ള വഴികൾ പിന്നിട്ട്​ വർദക്ക്​ സമീപത്തെ സേവാഗ്രാമിൽ എത്തു​േമ്പാൾ സമയം അഞ്ച്​ മണിയായിട്ടുണ്ട്​. രാഷ്​ട്രപിതാവ്​ ഗാന്ധിജി വർഷങ്ങൾ താമസിച്ച ആശ്രമത്തിന്​ മുന്നിലാണുള്ളത്​. ചരിത്രപ്രധാന സ്​ഥലമായിട്ടും അതി​െൻറ ബഹളമോ തിരക്കോ കാര്യമായിട്ടില്ല. ആശ്രമത്തി​െൻറ പ്രധാന ഗേറ്റിലൂടെ അകത്തേക്ക്​ കയറി. സൂര്യോദയം മുതൽ വൈകുന്നേരത്തെ ​പ്രാർഥന വരെയാണ്​ പ്രവേശന സമയം. കയറി​ച്ചെല്ല​ു​​േമ്പാൾ ആദ്യം തന്നെ വലത്​ ഭാഗത്തായി കാണുക ചെറിയ സ്​റ്റോറാണ്​.

ഗാന്ധിജിയെക്കുറിച്ചുള്ള പുസ്​തകവും വസ്​ത്രങ്ങളും മറ്റു ഉൽപ്പന്നങ്ങളുമെല്ലാം ഇവിടെ ലഭിക്കും. മുന്നോട്ടുപോകു​േമ്പാൾ ചെറിയ കുടിലുകൾ ദൃശ്യമായിത്തുടങ്ങി. ആദി നിവാസ്​ ആണ്​ ആദ്യം കണ്ണിലുടക്കുക. ഇവിടെയാണ്​ ആദ്യം ഗാന്ധിജി താമസിച്ചിരുന്നത്​. അത്​ കഴിഞ്ഞാൽ പിന്നെ ബാ കുടി കാണാം.

ഇവിടെയായിരുന്നു ഭാര്യ കസ്​തൂർബ ഗാന്ധിയുടെ താമസം. ഇതിന്​ മുമ്പിലായി സർവമത പ്രാർഥന നടക്കുന്ന മൈതാനമുണ്ട്​. ഇവിടെ വെച്ചായിരുന്നു എന്നും വൈകുന്നേരങ്ങളിൽ ഗാന്ധിജി ആളുകളുമായി സംസാരിച്ചിരുന്നത്​. അതിന്​ മുമ്പിലൂടെ നടന്നാൽ​ ബാപു കുടിയുടെ മുന്നിലെത്തും.

ഇതാണ്​ ഗാന്ധിജി ഏറെ നാൾ താമസിച്ച വസതി. അകത്ത്​ അദ്ദേഹം ഉപയോഗിച്ച കട്ടിലടക്കമുള്ള വസ്​തുക്കൾ സൂക്ഷിച്ച്​ വെച്ചിട്ടുണ്ട്​. മണ്ണ്​ തേച്ച്​, ഓട്​ മേഞ്ഞ, ഉയരം കുറഞ്ഞ ചെറിയ കുടിലിലായിരുന്നു ഇന്ത്യയുടെ രാഷ്​ട്രപിതാവ്​ താമസിച്ചിരുന്നത്​. ഒരുപാട്​ രാഷ്​ട്രനേതാക്കാളുമായി ഇൗ കുടിലിൽവെച്ച്​ അദ്ദേഹം കൂടിക്കാഴ്​ച നടത്തിയിട്ടുണ്ട്​​​.

ചരിത്രപരമായ ഒരുപാട്​ തീരുമാനങ്ങൾക്കും സാക്ഷിയായ ക​ുടിലാണിത്​. 1942ലെ ക്വിറ്റ്​ ഇന്ത്യ മൂവ്​മെൻറി​െൻറ​ ആദ്യ യോഗം നടന്നത്​ സേവാഗ്രാമിലായിരുന്നു.കുടിലിൽനിന്ന്​ ഇറങ്ങി വീണ്ടും നടന്നു. വളരെ ശാന്തസുന്ദരമായ അന്തരീക്ഷം. എങ്ങും നിശ്ശബ്​ദത തളംകെട്ടിനിൽക്കുന്നു. കൂട്ടിന്​ നല്ല തണുപ്പും. തണൽ വിരിച്ച്​ ധാരാളം മരങ്ങൾ ആശ്രമത്തിലുണ്ട്​. അതിൽ പലതും നട്ടത്​ ഗാന്ധിജി തന്നെ. വഴിയിലുടനീളം അദ്ദേഹത്തിന്‍റെ മഹത്​വചനങ്ങൾ എഴുതിവെച്ച ബോർഡുകൾ കാണാം.

സെക്രട്ടറിയേറ്റ് എന്ന കെട്ടിടത്തിലായിരുന്നു ഗാന്ധിജിയുടെ ഒാഫിസ്​​. ഒരുപാട്​ ജീവനക്കാർ ഇവിടെ ഉണ്ടായിരുന്നു. കൂടാതെ ടെലഫോണും ടൈപ്പ്​ റൈറ്ററുമെല്ലാം ഇവർ ഉപയോഗിച്ചു​. ഗാന്ധിജിയുമായി കാര്യങ്ങൾ ചർച്ചചെയ്യാൻ ബ്രിട്ടീഷുകാരാണ് ഫോൺ നൽകിയത്​. സ്​ത്രീകൾക്ക്​ താമസിക്കാനുള്ള ഗൗരി ഭവൻ, ഗാന്ധിജിയുടെ ദക്ഷിണാഫ്രിക്കൻ സുഹൃത്ത് ജൽഭായ്​​ താമസിച്ച രുസ്​തം ഭവൻ, ഗസ്​റ്റ്​ ഹൗസ്​, ഗാന്ധിജി സേവാഗ്രാമിലെ അവസാന നാളുകളിൽ താമസിച്ച ആഖ്​രി നിവാസ്​ എന്നിവയെല്ലാം ആശ്രമത്തിലുണ്ട്​. കൂടാതെ ഇന്ത്യൻ സ്വാതന്ത്ര്യ സമരവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട മ്യൂസിയവും ഇവിടെ സ്​ഥിതി ചെയ്യുന്നു​. സേവാഗ്രാമിൽ എത്തുന്നവർക്ക്​ രാത്രി താമസിക്കാനുള്ള സൗകര്യവും ലഭിക്കും​.

എല്ലായിടത്തും കയറിയിറങ്ങി​ തിരിച്ച്​ പ്രാർഥന മൈതാനത്തിന്​ മുന്നിലെത്തി. ആറ്​ മണിക്കാണ്​ പ്രാർഥന തുടങ്ങുക. ഏതാനും സമയം കൂടിയുണ്ട്​. സമീപ​ത്ത്​ ​ആശ്രമത്തി​െൻറ ചരിത്രവ​ും പ്രാധാന്യവും വിവരിക്കുന്ന ബോർഡ്​ ​കാണാം​. അതിലൂടെ ഒന്ന്​ കണ്ണോടിച്ച്​ വരാമെന്ന്​ കരുതി. 1936 മുതൽ 1948ൽ മരണം വരെ ഇതായിരുന്നു ഗാന്ധിജിയുടെ ആശ്രമം​.

ഇദ്ദേഹത്തി​െൻറ ശിഷ്യനായ വർധയിലെ സേത്ത് ജംനാലാൽ ബജാജ് 300 ഏക്കർ ഭൂമിയിലാണ് ആശ്രമം നിർമിച്ചിരിക്കുന്നത്. മഹാത്മാ ഗാന്ധി 1930ൽ ഗുജറാത്തിലെ സബർമതി ആശ്രമത്തിൽനിന്ന്​ ഉപ്പ്​ സത്യാഗ്രഹത്തിനായി ദണ്ഡിയിലേക്ക് പദയാത്ര ആരംഭിച്ചപ്പോൾ, ഇന്ത്യ സ്വാതന്ത്ര്യം നേടുന്നതുവരെ സബർമതിയിലേക്ക് മടങ്ങില്ലെന്ന് അദ്ദേഹം തീരുമാനിച്ചു.

അതിനുശേഷം ഗാന്ധി രണ്ട്​ കൊല്ലത്തോളം തടവിൽ കഴിഞ്ഞു. ജയിലിൽനിന്ന്​ മോചിതനായ ശേഷം അദ്ദേഹം ഇന്ത്യ മുഴുവൻ സഞ്ചരിച്ചു. തുടർന്ന്​ മധ്യഇന്ത്യയിൽ ഒരു ഗ്രാമം സ്ഥാപിക്കാൻ തീരുമാനിക്കുകയായിരുന്നു. ജംനാലാൽ ബജാജ് ക്ഷണിച്ചതുപ്രകാരം 1934ൽ വാർധയിലെത്തിയ ഗാന്ധിജി അദ്ദേഹത്തി​െൻറ ബംഗ്ലാവിൽ മഹിള ആശ്രമത്തിലെ പ്രാർഥന ക്ഷേത്രത്തിലെ മുറിയിൽ താമസിച്ചു.

1936 ഏപ്രിലിലാണ്​ സേവാഗ്രാം സ്​ഥാപിക്കുന്നത്​. ഇവിടെ എത്തു​േമ്പാൾ ഗാന്ധിജിക്ക് 67 വയസ്സായിരുന്നു. ഗാന്ധിജിയും ഭാര്യയും അനുയായികളും എല്ലാം ഇവിടെയാണ്​ കഴിഞ്ഞിരുന്നത്​. 1946ൽ അദ്ദേഹം ഡൽഹിയിലേക്ക്​ മടങ്ങി. പിന്നീട്​ തിരിച്ചുവരാൻ സാധിച്ചില്ല. ചരിത്രം വായിച്ച്​ കഴിഞ്ഞപ്പോഴേക്കും പ്രാർഥനക്ക്​ സമയമായി.

ആശ്രമത്തിലെ ജീവനക്കാരടക്കം കഷ്​ടിച്ച്​ 20 പേരെയുള്ളൂ പ്രാർഥനക്ക്​. 20 മിനിറ്റ്​ നീളുന്ന സർവമത പ്രാർഥനയാണ്​. നിലത്ത്​ പായവിരിച്ചാണ്​ എല്ലാവരും ഇരിക്കുന്നത്​. ജപ്പാനീസ്​ ബുദ്ധിസ്​റ്റ്​ പ്രാർഥനയാണ്​ ആദ്യം. അത്​ കഴിഞ്ഞാൽ ഭഗവത്​ ഗീത, ഉപനിഷത്തുകൾ, ഖുർആൻ, ബൈബിൾ തുടങ്ങിയ വിവിധ മത​​ഗ്രന്ഥങ്ങളിൽനിന്നുള്ള പ്രാർഥനകളാൽ​ പരിസരം ധാന്യനിരതമാകും. എല്ലാവിഭാഗം ജനങ്ങളും ഒന്നാണെന്ന്​ ഒാർമിപ്പിക്കുകയാണ്​ സേവാഗ്രാമിലെ പ്രാർഥന.

രാഷ്​ട്രപിതാവ്​ താമസിച്ച ആശ്രമത്തിൽ അന്തിയുറങ്ങണമെന്ന ആഗ്രഹമുണ്ടായിരുന്നുവെങ്കിലും ദൂരം ഒരുപാട്​ പിന്നിടാനുള്ളതിനാൽ സമയം അനുവദിച്ചില്ല. ഗാന്ധിജിയുടെ ഒാർമകൾ മനസ്സിൽ സൂക്ഷിച്ച്​ വീണ്ടും വണ്ടിയിൽ കയറി. നാഗ്​പുർ പിന്നിട്ട്​ മൗദയിലെത്തു​​േമ്പാൾ ഒമ്പത്​ മണി​. 570 കിലോമീറ്റർ ഇന്ന്​ സഞ്ചരിച്ചു​. വഴിയോരത്ത്​ നല്ലൊരു ലോഡ്​ജ്​ കണ്ടതോടെ യാത്ര അവസാനിപ്പിച്ചു.​ അശോക എന്നാണ് ഹോട്ടലി​െൻറ​ പേര്​​.

കഴിഞ്ഞദിവസങ്ങളിൽ താമസിച്ചതിനേക്കാൾ മികച്ച റൂമാണ്​. ഇവിടത്തെ റിസപ്​ഷനിൽ കൗതുകകരമായ ഒരു നോട്ടിസുണ്ട്​. ഓയോ എന്ന ആപ്പ്​ വഴിയുള്ള ബുക്കിങ്​ എടുക്കില്ല എന്നാണ്​ പറയുന്നത്​. ആരെങ്കിലും ആപ്പ്​ വഴി ബുക്ക്​ ചെയ്​ത്​ വന്നാലും റൂം തരില്ല​. ഉ​ത്തരേന്ത്യയിൽ മിക്കയിടത്തും 'ഓയോ'യുടെ അവസ്​ഥ ഇപ്പോൾ ഇതാണ്​. ഹോട്ടലുകാർക്ക്​ കമ്പനി പണം കൊടുക്കുന്നില്ല എന്നതാണ്​ പ്രശ്​നം. അതേസമയം, മറ്റു ആപ്പുകളുടെ ബുക്കിങ്​ ഇവർ സ്വീകരിക്കുന്നുമുണ്ട്​.

ഛത്തീസ്​ഗഢിലൂടെയൊരു ഓട്ടപ്പാച്ചിൽ

അടുത്തദിവസം ആറ്​ മണിക്ക്​ തന്നെ എണീറ്റു. തണുപ്പിന്​ യാതൊരു കുറവുമില്ല. പുറത്തിറങ്ങി കാലിച്ചായ കുടിക്കാൻ പോയി. ഹോട്ടലിന്​ മുന്നിൽ ഹൈവേയുടെ ഒാരത്തായി ചെറിയ ചായക്കടയുണ്ട്​. അടുപ്പിൽ വെള്ളം തിളക്കുന്നതേയുള്ളൂ. ഏതാനും പേർ അവിടെ മറാത്തയിൽ എന്തൊക്കെയോ സംസാരിക്കുന്നുണ്ട്​. പത്രം വായിച്ച്​ രാഷ്​ട്രീയ കാര്യങ്ങൾ ചർച്ച ചെയ്യുകയാണെന്ന്​ തോന്നുന്നു. കടക്കാരനും അവരുടെ കൂടെ കൂടിയിട്ടുണ്ട്​. അ​തുകൊണ്ട്​ തന്നെ ഒരു ഗ്ലാസ്​ ചായ കിട്ടാൻ പത്ത്​ മിനിറ്റ്​ കാത്തിരിക്കേണ്ടി വന്നു.

തിരിച്ച്​ റൂമിലെത്തി സാധനങ്ങളെല്ലാം എടുത്ത്​ പുറത്തിറങ്ങി. മു​ംബൈ-കൊൽക്കത്ത ഹൈവേയിലൂടെയാണ്​ യാത്ര. റോഡ്​ പലപ്പോഴും രണ്ട്​ വരി മാത്രമാണ്​. വലിയ തിരക്കൊന്നുമില്ലാത്തതിനാൽ മിന്നിച്ചുപോവുകയാണ്​. കൃഷി തന്നെയാണ്​ എങ്ങും. ഇടക്ക്​ കാടെല്ലാം കയറിവന്നു. പക്ഷെ, മൃഗങ്ങളൊന്നും കാണാനില്ല. കാട്​ കഴിഞ്ഞതോടെ വീണ്ടും നാലുവരി പാതയെത്തി. സമയം ഒമ്പത്​ മണിയായിട്ടുണ്ട്​. വിശക്കാൻ തുടങ്ങി.

കൊഹാമാര എന്ന സ്​ഥലമെത്തിയപ്പോൾ പഞ്ചാബി ധാബ കണ്ടു. ഹൈവേയിൽ ഇത്തരം ധാബകൾ ധാരാളം കാണാം. കാര്യമായിട്ടും ലോറിക്കാരെ ഉദ്ദേശിച്ചാണ്​ ഇത്തരം ഹോട്ടലുകൾ തുറന്നിട്ടുള്ളത്​. ഡ്രൈവർമാർക്ക്​ കുളിക്കാനും അലക്കാനും വിശ്രമിക്കാനുമെല്ലാമുള്ള സൗകര്യം ഇവിടെയുണ്ട്​. കഴിഞ്ഞദിവസം രാത്രി നല്ല മഴയായിരുന്നു ഇവിടെ. അതുകൊണ്ട്​ തന്നെ ചളി നിറഞ്ഞിട്ടുണ്ട്​​ ധാബക്ക്​​ മുന്നിൽ. ചളിയിൽ കുടുങ്ങില്ലെന്ന വിശ്വാസത്തോടെ വണ്ടി ഹോട്ടലിന്​ മുന്നിലേക്ക്​ കയറ്റി.

ആലൂ പറാത്തയാണ്​ ഓർഡർ​ ചെയ്​തത്​. ഹോട്ടലിന്​ മുന്നിൽവെച്ച്​ തന്നെയാണ് ഭക്ഷണം​ തയാറാക്കുന്നത്​. ഏതാനും ലോറി ഡ്രൈവർമാരും ധാബയിലുണ്ട്​. അധികവും പഞ്ചാബികൾ​. ഭക്ഷണം തയാറാക്കുന്നയാളും പഞ്ചാബിയാണ്​. ധാബക്ക്​ പിറകിൽ വിശലാമായ കൃഷിയിടവും ​ഗ്രാമവുമെല്ലാമുണ്ട്​​. മുന്നിൽ കനത്ത കാടും. മികച്ച പരിസരം. ഭക്ഷണം കഴിച്ച് ലോറിക്കാരെപ്പോലെ​ അവിടെത്തന്നെ കൂടാൻ തോന്നി. പക്ഷെ, ഇന്നിനിയും അഞ്ഞൂറിലേറെ കിലോമീറ്റർ സഞ്ചരിക്കാനുണ്ട്​. വീണ്ടും വണ്ടിയിൽ കയറി. നേരത്തെ​ വന്ന വഴിയിൽ ഒരു ലോറി വന്ന്​ നിർത്തിയിട്ടുണ്ട്​. പിന്നെ ചളിയിലൂടെ വേണം പോകാൻ. ​െപട്ടുപോയോ എന്നൊരു പേടി.

രണ്ടും കൽപ്പിച്ച്​ വണ്ടിയെടുത്തു. ഫോർച്യൂണറിന്​ ഫോർവീലില്ല. പിന്നെ ഓ​ട്ടോമാറ്റിക്കുമാണ്​. ടയറിന്​ കൂടുതൽ പിടുത്തം കിട്ടുന്ന എൽ2 മോഡിലേക്ക് ഗിയർ​ മാറ്റി ആക്​സിലേറ്റർ കൊടുത്തു. ആദ്യം ടയർ ചളിയിൽ കിടന്ന്​ കറങ്ങി. പിന്നെ പതിയെ പതിയെ മുന്നോട്ടുവരാൻ തുടങ്ങി. വീണ്ടും റോഡിലേക്ക്​ കയറി.

കാടും നഗരവും ഗ്രാമവുമെല്ലാം ചില്ലുജാലകത്തിലൂടെ മാറിമാറി വരുന്നു. അര മണിക്കൂർ കഴിഞ്ഞപ്പോഴേക്കും മഹാരാഷ്​ട്രയിൽനിന്ന്​ പുറത്തിറങ്ങി. ഇനിയങ്ങോട്ട്​ ഛത്തീസ്​ഗഢിലൂടെയാണ്​. സംസ്​ഥാനം മാറിയെങ്കിലും കാഴ്​ചകൾക്കൊന്നും കാര്യമായ വ്യത്യാസമില്ല. അതിനിടയിൽ രജൻദഗാഓൻ എന്ന നഗരത്തിലെത്തി. പലയിടത്തും മേൽപ്പാലത്തി​െൻറ പണികൾ നടക്കുന്നു​. അതുകാരണം ഒടുക്കത്തെ ​േബ്ലാക്കാണ്​ ടൗണിൽ.

ഒരു മണിക്കൂർ സമയമെടുത്തു​ ടൗൺ കഴിഞ്ഞ്​ കിട്ടാൻ. വീണ്ടും വണ്ടി കുതിക്കാൻ തുടങ്ങി. തലസ്​ഥാനമായ റായ്​പുർ എത്തിയതോടെ ഇരുഭാഗത്തും വലിയ കെട്ടിടങ്ങളെല്ലാം ഉയർന്നുവരാൻ തുടങ്ങി. നഗരത്തിന്​ പുറത്തുകൂടിയാണ്​ ഹൈവേ പോകുന്നത്​. അതുകൊണ്ട്​ തന്നെ തലസ്​ഥാന നഗരിയിലുണ്ടാകാറുള്ള മനം മടുപ്പിക്കുന്ന ​േബ്ലാക്കിലൊന്നും കുടുങ്ങാതെ രക്ഷപ്പെട്ടു.

2000ൽ മധ്യ​പ്രദേശ്​ വിഭജിച്ചാണ്​ ഛത്തീസ്​ഗഢ്​ രൂപവത്​കരിക്കുന്നത്​. പുതിയ സംസ്​ഥാനമാണെങ്കിലും വലിപ്പത്തിൽ ഒമ്പതാം സ്​ഥാനത്തുണ്ട്​. മധ്യപ്രദേശിലെ ഛത്തീസ്​ഗഢി ഭാഷ സംസാരിക്കുന്ന 10 ജില്ലകളും ഗോണ്ടി ഭാഷ സംസാരിക്കുന്ന ആറ്​ ജില്ലകളും ചേർത്താണ്​ പുതിയ സംസ്​ഥാനം രൂപവത്​കരിച്ചത്​.

കൽക്കരിയും സ്​റ്റീലും വൈദ്യുതിയുമെല്ലാമാണ്​ ഛത്തീസ്​ഗഢി​െൻറ പ്രധാന വരുമാനമാർഗം. പിത്തോറ എന്ന ഗ്രാമത്തിൽവെച്ച്​​ ഉച്ചഭക്ഷണവും കഴിച്ച്​ മുന്നോട്ടു നീങ്ങി. ഏകദേശം 300 കിലോമീറ്റർ ഛത്തീസ്​ഗഢിലൂടെ നീളത്തിൽ വര വരച്ചതുപോലെയുള്ള സഞ്ചാരം കഴിഞ്ഞതോടെ ഒഡീഷയിലേക്ക്​ പ്രവേശിച്ചു.

ഹിരാകുഡിലെ അസ്​തമയം

മഹാനദിക്ക്​ മുകളിലൂടെയുള്ള പാലം കയറി സാംബൽപുരിലെത്തി. അവിടെനിന്ന്​ ഇടത്തോട്ട്​ തിരിഞ്ഞുവേണം ഹിരാകുഡിലേക്ക്​ പോകാൻ. ഇന്ത്യയിലെ ഏറ്റവും വലിയ അണക്കെട്ട്​ ലക്ഷ്യമാക്കിയാണ്​ യാത്ര. ഇന്ന്​ സഞ്ചരിച്ച ഹൈവേകൾക്ക്​ വ്യത്യസ്​തമായി റോഡിന്​ ഇരുവശവും ധാരാളം വീടുകളും കെട്ടിടങ്ങളുമെല്ലാമുണ്ട്​. ഹിരാകുഡിൽ എത്തു​േമ്പാൾ സമയം അഞ്ച്​ മണി കഴിഞ്ഞിട്ടുണ്ട്​.

പാർക്കിങ്​ ഏരിയയിൽ വണ്ടി ഒതുക്കിനിർത്തി ​നടക്കാനിറങ്ങി. ഞായറാഴ്​ചയായതിനാൽ നല്ല തിരക്കുണ്ട്​. തലക്ക്​ മുകളിലൂടെ റോപ​്​വേയിൽ ആളുകൾ പോകുന്നു​. ഡാമിന്​ സമീപത്തെ ഉദ്യാനത്തിൽനിന്നാണ്​ റോപ്​വേ തുടങ്ങുന്നത്​. സമയം കഴിഞ്ഞതിനാൽ ഉദ്യാനത്തിലേക്ക്​ കടക്കാൻ ഞങ്ങളെ അനുവദിച്ചില്ല. ഡാം ലക്ഷ്യമാക്കി ഞങ്ങൾ നടന്നു. പത്ത്​ മിനിറ്റ്​ നടന്നപ്പോഴേക്കും ഡാമിന്​ അടുത്തെത്തി.പക്ഷെ, അവിടെയുണ്ടായിരുന്ന സുരക്ഷ ജീവനക്കാർ ഫോ​േട്ടായും വീഡിയോയും എടുക്കാൻ അനുവദിച്ചില്ല. അവരുടെ തീരുമാനത്തിൽ കുറച്ചൊന്നുമല്ല നിരാശ​ തോന്നിയത്​. അതേയസമയം, ആകാശത്ത്​ സിന്ദൂരക്കുറിയിട്ട്​ അസ്​തമയത്തിന്​ ഒരുങ്ങുന്ന സൂര്യനും വെള്ളത്തിൽ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്ന ചുവപ്പ്​ നിറവുമെല്ലാം ആ നിരാശ മാറ്റിക്കളയുന്നതായിരുന്നു.

4.8 കിലോമീറ്ററാണ്​ ഇൗ അണക്കെട്ടി​െൻറ നീളം. ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും നീളമുള്ള നാലമത്തെ അണക്കെട്ടാണിത്​. ഒഡീഷയിൽ സാംബൽപുർ ജില്ലയിൽ മഹാനദിക്ക്​ കുറുകെയാണ്‌ അണക്കെട്ട്​ നിർമിച്ചിരിക്കുന്നത്. 1957ൽ മുൻ പ്രധാനമന്ത്രി ജവഹർലാൽ നെഹ്​റുവാണ്‌ ഇതി​െൻറ ഉദ്‌ഘാടനം നിർവഹിച്ചത്. പ്രധാന അണക്കെട്ടിന്​ പുറമെ 21 കിലോമീറ്റർ നീളമുള്ള തടയണയും ഇതിനോട്​ ചേർന്നുണ്ട്​. വൈദ്യുതി ഉൽപ്പാദിപ്പിക്കാൻ രണ്ട്​ പവർ ഹൗസും ഇവിടെ സ്​ഥിതിചെയ്യുന്നു. അണക്കെട്ടി​െൻറ സമീപത്തുകൂടി കുന്നിന്​ മുകളിലേക്കുള്ള റോഡുണ്ട്​. അതുവഴി രണ്ട്​ കിലോമീറ്റർ സഞ്ചരിച്ചാൽ എത്തുക ഗാന്ധി മിനാർ എന്ന വ്യൂപോയിൻറിലേക്കാണ്​. ഇവിടെ നിന്നാൽ ഡാമും അതി​െൻറ വൃഷ്​ടിപ്രദേശങ്ങളുമെല്ലാം ഒറ്റ ഫ്രെയിമിൽ ഒപ്പിയെടുക്കാം. പക്ഷെ, സമയം അതിക്രമിച്ചതിനാൽ അങ്ങോട്ടും​ ഞങ്ങളെ കയറ്റിവിട്ടില്ല. നേരത്തെ കണ്ട റോപ്പ്​വേകളും ഇവിടേക്കാണ്​ സർവിസ്​ നടത്തുന്നത്​.

അണക്കെട്ട്​ കണ്ട്​ തിരിച്ചിറങ്ങി. മുകളിൽനിന്ന്​ ​വിഡിയോ എടുക്കാൻ പറ്റാത്തതി​െൻറ നിരാശ മാറ്റാൻ അണക്കെട്ടി​െൻറ പിറകുവശത്ത്​ പോയി ദൃശ്യങ്ങൾ പകർത്തി. ഡാമി​െൻറ ഷട്ടറുകൾ അടച്ചതിനാൽ ഇൗ ഭാഗം വരണ്ടുണങ്ങി നിൽക്കുകയാണ്​. പ്രദേശത്ത്​​ ഇരുട്ട്​ കയറാൻ തുടങ്ങിയതോടെ മടക്കയാത്ര തുടങ്ങി. ഹിരാകുഡ്​ ടൗൺ വഴിയാണ്​ മടക്കം. ആദിത്യ ബിർല ഗ്രൂപ്പിന്​ കീഴിലെ ഹിൻഡാൽകോ എന്ന കമ്പനി ഇവിടെ പ്രവർത്തിക്കുന്നുണ്ട്​​.

ടൗണി​െൻറ നല്ലൊരും ഭാഗവും ഹിൻഡാൽകോയുടെ കെട്ടിടങ്ങളും ജീവനക്കാരുടെ താമസസ്​ഥലങ്ങളുമെല്ലാമാണ്​. അലൂമിനിയം, ചെമ്പ്​ എന്നിവ ഉപ​േയാഗിച്ചുള്ള ഉൽപ്പന്നങ്ങളാണ്​ ഇവിടെ നിർമിക്കുന്നത്​. ഇവിടെനിന്ന്​ 100 കിലോമീറ്റർ അകലെയുള്ള സുന്ദർഗഢ്​ എന്ന നഗരത്തിലെത്തു​േമ്പാൾ സമയം പത്ത്​​ മണിയായിട്ടുണ്ട്​. മൂന്ന്​ സംസ്​ഥാനങ്ങളിലൂടെയായി 600 കിലോമീറ്ററാണ്​ ഇന്ന്​ താണ്ടിയത്​. അതുകൊണ്ട്​ തന്നെ സുന്ദർഗഢിൽ അന്നത്തെ യാത്ര അവസാനിപ്പിച്ചു.

(തുടരും)
vkshameem@gmail.com

Itinerary
Day 3:
Hyderabad to Mauda (Maharashtra) - 570 KM
Route: Nizamabad, Adliabad, Wardha (Sevagram), Nagpur.
Journey Time: 7.00 AM - 9.00 PM (14 hrs)

Day 4:
Mauda to Sundergarh (Odisha) - 605 KM
Route: Rajnandagaon, Raipur, Sambalpur, Hirakud.
Journey Time: 7.00 AM - 10.00 PM (15 hrs)