പൂ​ക്ക​ളും പ​ഴ​ങ്ങ​ളും നി​റ​ഞ്ഞ യൂറോപിലെ കൊച്ചുരാജ്യം -സനിൽ പി. തോമസ് എഴുതുന്ന യാത്രാനുഭവം

യൂ​േ​റാ​പ്പി​ലെ വി​വി​ധ രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ ഒ​രു സ​ഞ്ചാ​ര​മാ​ണ്​ ഇൗ ​കു​റി​പ്പ്. ല​ണ്ട​നി​ൽ​നി​ന്നാ​ണ്​ ഇൗ ​യാ​ത്ര​യു​ടെ തു​ട​ക്കം. ഇൗ ​യാ​ത്ര​യി​ൽ ലീ​ഷി​ൻ​സ്റ്റെ​ൻ എ​ന്ന കൊ​ച്ചു​രാ​ജ്യ​ത്തി​ലൂ​ടെ​യും ക​ട​ന്നു​പോ​കു​ന്നു. മു​തി​ർ​ന്ന മാ​ധ്യ​മ​പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ക​നും സ്​​പോ​ർ​ട്​​സ്​ ജേ​ണ​ലി​സ്റ്റു​മാ​യ ലേ​ഖ​ക​​ന്റെ കാ​ഴ്​​ച​ക​ളി​ൽ സ്​​പോ​ർ​ട്​​സും ജീ​വി​ത​വും ഭൂ​പ്ര​കൃ​തി​യു​മെ​ല്ലാം മാ​റി​മാ​റി ക​ട​ന്നു​വ​രു​ന്നു.

അ​ഭി​ന​വ് ബി​ന്ദ്ര​യു​ടെ ക​ഴു​ത്തി​ൽ ഒ​ളി​മ്പി​ക് സ്വ​ർ​ണ​മെ​ഡ​ൽ അ​ണി​യി​ച്ച രാ​ജ​കു​മാ​രി​യു​ടെ മു​ഖം ശ്ര​ദ്ധി​ച്ചി​ല്ല. ടി.​വി​യി​ൽ ആ ​രം​ഗം കാ​ണു​മ്പോ​ൾ ശ്ര​ദ്ധ​യ​ത്ര​യും അ​ഭി​ന​വി​​ന്റെ മു​ഖ​ത്താ​യി​രു​ന്നു. ഷൂ​ട്ടി​ങ്ങി​ൽ ലോ​ക ചാ​മ്പ്യ​നാ​യ ആ​ദ്യ ഇ​ന്ത്യ​ക്കാ​ര​നി​ൽനി​ന്ന് ഒ​രു ഒ​ളി​മ്പി​ക് മെ​ഡ​ൽ പ്ര​തീ​ക്ഷി​ച്ചി​രു​ന്നു. അ​തു സ്വ​ർ​ണ​മെ​ന്നു കേ​ട്ട​പ്പോ​ൾ കോ​രി​ത്ത​രി​ച്ചു. അ​ഭി​ന​വി​നെ പ​രി​ച​യ​പ്പെ​ടു​ത്താ​ൻ മ​നോ​ര​മ ടി.​വി​യി​ൽ​നി​ന്നു റോ​മി മാ​ത്യു വി​ളി​ച്ചു​ക​ഴി​ഞ്ഞ് കൂ​ടു​ത​ൽ വി​വ​ര​ങ്ങ​ൾ ശേ​ഖ​രി​ക്കു​മ്പോ​ഴും ക​ണ്ണു ടി.​വി​യി​ലാ​യി​രു​ന്നു; സ​മ്മാ​ന​ദാ​ന​ച്ച​ട​ങ്ങ് കാ​ണാ​നു​ള്ള കാ​ത്തി​രി​പ്പ്. മെ​ഡ​ൽ വി​ത​ര​ണ​ത്തി​നു​ശേ​ഷം വി​ശി​ഷ്​​ടാ​തി​ഥി​ക​ൾ​ക്കൊ​പ്പം മെ​ഡ​ൽ ജേ​താ​ക്ക​ൾ. ഇ​ന്ത്യ​യു​ടെ ദേ​ശീ​യ​ഗാ​നം മു​ഴ​ങ്ങി​യ​പ്പോ​ഴും അ​ഭി​ന​വി​​ന്റെ മു​ഖ​ത്തെ വി​കാ​ര​ങ്ങ​ളാ​ണ് ശ്ര​ദ്ധി​ച്ച​ത്.

2008 ആ​ഗ​സ്റ്റ് 11 തി​ങ്ക​ളാ​ഴ്ച. ബെ​യ്ജി​ങ്ങി​ലെ ‘ബേ​ഡ്സ്​ നെ​സ്റ്റ്’ സ്റ്റേ​ഡി​യം. ലീ​ഷി​ൻ​സ്റ്റെ​നി​ലെ നോ​റ രാ​ജ​കു​മാ​രി​യാ​ണ് അ​ഭി​ന​വ് ബി​ന്ദ്ര​യു​ടെ ക​ഴു​ത്തി​ൽ സ്വ​ർ​ണ​മെ​ഡ​ൽ അ​ണി​യി​ച്ച​ത്. ത്രി​വ​ർ​ണ പ​താ​ക ഉ​യ​ർ​ന്നു. 28 വ​ർ​ഷ​ത്തി​നു​ശേ​ഷം ഒ​ളി​മ്പി​ക് വേ​ദി​യി​ൽ ഇ​ന്ത്യ​യു​ടെ ദേ​ശീ​യ​ഗാ​നം മു​ഴ​ങ്ങി. ഒ​ളി​മ്പി​ക്സി​ൽ ആ​ദ്യ​മാ​യാ​ണ് വ്യ​ക്തി​ഗ​ത ഇ​ന​ത്തി​ൽ ഇ​ന്ത്യ​ക്ക് സ്വ​ർ​ണം ല​ഭി​ക്കു​ന്ന​ത്. ഷൂ​ട്ടി​ങ് താ​രം അ​ഭി​ന​വ് ബി​ന്ദ്ര 10 മീ​റ്റ​ർ എ​യ​ർ റൈ​ഫി​ളി​ൽ വി​ജ​യി​ച്ചാ​ണ് ച​രി​ത്ര​മെ​ഴു​തി​യ​ത്.

നോ​റ രാ​ജ​കു​മാ​രി​യെ ടി.​വി​യി​ൽ ക​ണ്ടു. പ​ക്ഷേ, ലീ​ഷി​ൻ​സ്റ്റെ​ൻ യൂ​റോ​പ്പി​ലെ ഒ​രു രാ​ജ്യ​മാ​ണെ​ന്ന ചി​ന്ത​പോ​യി​ല്ല. ഒ​ടു​വി​ൽ 2022 ജൂ​ലൈ​യി​ൽ സ്വി​റ്റ്സ​ർ​ല​ൻ​ഡി​ൽ​നി​ന്നു ഓ​സ്​​ട്രി​യ​ക്കു​ള്ള യാ​ത്ര​ക്കി​ട​യി​ൽ ആ ​മ​ണ്ണി​ൽ കാ​ലു​കു​ത്തി​യ​പ്പോ​ൾ ഇ​ത്ര​യും മ​നോ​ഹ​ര​മാ​യൊ​രു നാ​ടു​ണ്ടോ​യെ​ന്നു ചി​ന്തി​ച്ചു​പോ​യി. പൂ​ക്ക​ളും പ​ഴ​ങ്ങ​ളും നി​റ​ഞ്ഞി​ടം. ലാ​ൻ​ഡ്സ്​​കേ​പി​​ന്റെ യ​ഥാ​ർ​ഥ ചി​ത്രം. പ്ര​കൃ​തി​ര​മ​ണീ​യം എ​ന്നു മാ​ത്രം പ​റ​ഞ്ഞാ​ൽ മ​തി​യാ​വി​ല്ല.

‘‘നെ​ത​ർ​ല​ൻ​ഡ്സി​നേ​ക്കാ​ൾ ഭം​ഗി​യു​ണ്ട് സ്വി​റ്റ്സ​ർ​ല​ൻ​ഡി​ന്’’ എ​ന്നു നെ​ത​ർ​ല​ൻ​ഡ്സി​ൽ ഏ​താ​നും വ​ർ​ഷ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന മ​ക​ൾ നീ​ത് നാ​ട്ടി​ൽ​നി​ന്നു പ​റ​ഞ്ഞു​വി​ട്ട​പ്പോ​ൾ അ​തി​ന​പ്പു​റ​മൊ​രു സ്വ​പ്ന​സു​ന്ദ​ര​ഭൂ​മി മ​ന​സ്സി​ൽ ഇ​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. നേ​ര​ത്തേ കേ​ട്ടി​ട്ടി​ല്ലാ​ത്ത രാ​ജ്യ​മാ​യാ​ണ് എ​നി​ക്കു തോ​ന്നി​യ​ത്. നോ​റ രാ​ജ​കു​മാ​രി ഓ​ർ​മ​യി​ൽ വ​ന്നു​മി​ല്ല. ലീ​ഷി​ൻ​സ്റ്റെ​ൻ ഫു​ട്ബാ​ൾ ടീം ​ലോ​ക​ക​പ്പ് യോ​ഗ്യ​താ റൗ​ണ്ടി​ൽ ജ​ർ​മ​നി​യോ​ട് എ​തി​രി​ല്ലാ​ത്ത ആ​റു ഗോ​ളി​നു തോ​റ്റു. യൂ​റോ​പ്യ​ൻ ഫു​ട്ബാ​ൾ യോ​ഗ്യ​താ റൗ​ണ്ടി​ൽ ക​ന​ത്ത പ​രാ​ജ​യം ഏ​റ്റു​വാ​ങ്ങു​ക പ​തി​വാ​ണ്. പ​ത്ര​പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ക സു​ഹൃ​ത്തു​ക്ക​ളാ​യ ഗി​രീ​ഷ് കു​മാ​റും പി.​ജെ. ജോ​സും ഓ​ർ​മി​പ്പി​ച്ച​പ്പോ​ഴാ​ണ് ഞാ​ൻ ആ ​കൊ​ച്ചു​രാ​ജ്യ​ത്തെ ഓ​ർ​ത്തെ​ടു​ത്ത​ത്.

സ്വി​റ്റ്സ​ർ​ല​ൻ​ഡി​നും ഓ​സ്​​ട്രി​യ​ക്കും മ​ധ്യേ ഒ​രു സ്വ​പ്ന​സു​ന്ദ​ര രാ​ജ്യം. ലീ​ഷി​ൻ​സ്റ്റെ​ൻ (Liechtenstien). ലി​ചി​ൻ​സ്റ്റെ​ൻ എ​ന്നാ​ണ് നേ​ര​ത്തേ കേ​ട്ടി​രു​ന്ന​തെ​ങ്കി​ലും അ​വി​ടെ ന​ഗ​രം കാ​ണാ​ൻ ക​യ​റി​യ സി​റ്റി െട്ര​യി​നി​ലെ അ​റി​യി​പ്പി​ൽ ലീ​ഷി​ൻ​സ്റ്റെ​ൻ എ​ന്നാ​ണ് കേ​ട്ട​ത്. 25 കി​ലോ​മീ​റ്റ​ർ നീ​ളം. 160 ച​തു​ര​ശ്ര കി​ലോ​മീ​റ്റ​ർ വി​സ്​​തീ​ർ​ണം. ജ​ന​സം​ഖ്യ 40,000ത്തി​ൽ​ താ​ഴെ. ജ​ർ​മ​ൻ ഭാ​ഷ​യാ​ണു സം​സാ​രി​ക്കു​ന്ന​തെ​ങ്കി​ലും സ്വി​റ്റ്സ​ർ​ല​ൻ​ഡു​മാ​യാ​ണ് കൂ​ടു​ത​ൽ അ​ടു​പ്പം. വ​ടൂ​സ്​ ആ​ണ് ത​ല​സ്​​ഥാ​നം. നെ​ത​ൽ​ല​ൻ​ഡ്സി​നെ​യും സ്വി​റ്റ്സ​ർ​ല​ൻ​ഡി​നെ​യും​കാ​ൾ സു​ന്ദ​രം. മു​ന്തി​രി, റെ​ഡ് ആ​പ്പി​ൾ, ഗ്രീ​ൻ ആ​പ്പി​ൾ തു​ട​ങ്ങി​യ​വ​യെ​ല്ലാം എ​ല്ലാ​യി​ട​ത്തും കാ​ണാം. സൂ​റി​ച്ച് ആ​ണ് ഏ​റ്റ​വും അ​ടു​ത്ത എ​യ​ർ​പോ​ർ​ട്ട്. സ്വി​സ് ​ഫ്രാ​ങ്ക് ആ​ണ് ക​റ​ൻ​സി. സു​ര​ക്ഷ​യൊ​രു​ക്കു​ന്ന​തും സ്വി​സ്​ സേ​ന​യാ​ണ്. ഫു​ട്ബാ​ൾ, ഹോ​ക്കി സ്റ്റേ​ഡി​യ​ങ്ങ​ളും വോ​ളി​ബാ​ൾ കോ​ർ​ട്ടു​മു​ണ്ട്. കു​ന്നി​ൻ​മു​ക​ളി​ലാ​ണ് രാ​ജ​കൊ​ട്ടാ​രം.

ലോ​ക​ത്തി​ലെ ആ​റാ​മ​ത്തെ ചെ​റി​യ രാ​ജ്യ​മാ​ണി​ത്. ജ​ന​സാ​ന്ദ്ര​ത കി​ലോ​മീ​റ്റ​റി​ൽ 237 മാ​ത്രം. ന​മ്മ​ൾ​ക്കു കൂ​ടി താ​മ​സി​ക്കാ​ൻ ഇ​ട​മു​ണ്ടെ​ന്നു തോ​ന്നി​പ്പോ​കും. റോ​ഡി​ലൂ​ടെ സി​റ്റി െട്ര​യി​നി​ൽ വ​ള​വും തി​രി​വും കു​ന്നും മ​ല​യും ക​യ​റി​യു​ള്ള യാ​ത്ര​യി​ൽ ഇ​ട​ത്തോ​ട്ടും വ​ല​ത്തോ​ട്ടും ഒ​രു​പോ​ലെ നോ​ക്കേ​ണ്ടി​വ​ന്നു; എ​വി​ടെ​യാ​ണ് കൂ​ടു​ത​ൽ ഭം​ഗി​യെ​ന്ന് അ​റി​യാ​ൻ. വ​ടൂ​സ്​ രാ​ജ്യ ത​ല​സ്​​ഥാ​ന​ത്തി​നൊ​പ്പം സാ​മ്പ​ത്തി​ക ത​ല​സ്​​ഥാ​ന​വു​മാ​ണെ​ന്ന് അ​റി​ഞ്ഞു. വ​ടൂ​സി​ന് അ​പ്പു​റം കാ​ണാ​നാ​യി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും ശേ​ഷി​ച്ച ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളും അ​തി​മ​നോ​ഹ​ര​മെ​ന്ന് സി​റ്റി െട്ര​യി​ൻ ൈഡ്ര​വ​ർ പ​റ​ഞ്ഞു.

ഇ​ന്ത്യ​യി​ൽ കേ​ര​ള​ത്തി​ൽ​നി​ന്ന് എ​ന്നു ഞ​ങ്ങ​ൾ പ​റ​ഞ്ഞ​പ്പോ​ൾ ‘‘ആ​ല​പ്പി, തേ​ക്ക​ടി’’ അ​റി​യാ​മെ​ന്ന് സി​റ്റി െട്ര​യി​ൻ ൈഡ്ര​വ​ർ.

കു​ന്നി​ൻ​മു​ക​ളി​ലാ​ണ് ലീ​ഷി​ൻ​സ്റ്റെ​ൻ രാ​ജ​കു​മാ​ര​​ന്റെ കൊ​ട്ടാ​രം. ‘വ​ടൂ​സ്​ കാ​സി​ൽ’ എ​ന്നാ​ണ് ഇ​ത് അ​റി​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന​ത്. ഏ​താ​ണ്ട് 120 മീ​റ്റ​ർ ഉ​യ​ര​മു​ണ്ട് കൊ​ട്ടാ​രം സ്​​ഥി​തി​ചെ​യ്യു​ന്ന കു​ന്നി​ന്. വ​ടൂ​സ്​ കാ​സി​ലി​ൽ​നി​ന്നാ​ണ് ന​ഗ​ര​ത്തി​ന് വ​ടൂ​സ്​ എ​ന്ന പേ​രു​വീ​ണ​ത​േ​ത്ര. ന​ഗ​ര​ത്തി​ൽ, ഏ​റെ അ​ക​ലെ നി​ന്നു​പോ​ലും കൊ​ട്ടാ​രം ദൃ​ശ്യ​മാ​കും. പ​ന്ത്ര​ണ്ടാം ശ​ത​ക​ത്തി​ൽ നി​ർ​മി​ച്ച​താ​ണ് കോ​ട്ട. 1287ൽ ​ആ​ണ് ഇ​തി​നു​ള്ളി​ൽ വാ​സ​സ്​​ഥ​ല​ങ്ങ​ൾ ഒ​രു​ക്കി​യ​ത്. 1322 മു​ത​ൽ​ക്കു​ള്ള ച​രി​ത്ര​രേ​ഖ​ക​ളി​ൽ വ​ടൂ​സ്​ കാ​സി​ൽ പ​രാ​മ​ർ​ശി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു​ണ്ട്.

ഇ​ത് രാ​ജ​കു​ടും​ബ​ത്തി​​ന്റെ അ​ധീ​ന​ത​യി​ലാ​യ​ത് 1712ൽ ​മാ​ത്രം. 1732 വ​രെ കൊ​ട്ടാ​ര​ത്തി​​ന്റെ വ​ല​തു​വ​ശ​ത്താ​യി​രു​ന്നു രാ​ജ​കു​ടും​ബം താ​മ​സി​ച്ചി​രു​ന്ന​ത്. 1905-12 കാ​ല​ത്ത് പു​തു​ക്കി​പ്പ​ണി​ത കെ​ട്ടി​ട​മാ​ണ് ഇ​പ്പോ​ൾ ഉ​ള്ള​ത്. ഫ്രാ​ൻ​സ്​ ജോ​സ​ഫ് ര​ണ്ടാ​മ​ൻ രാ​ജ​കു​മാ​ര​നാ​ണ് കൊ​ട്ടാ​രം പ​രി​ഷ്ക​രി​ച്ച​ത്. 1939 മു​ത​ൽ വ​ടൂ​സ്​ കാ​സി​ലാ​ണ് രാ​ജ​കു​ടും​ബ​ത്തി​​ന്റെ വാ​സ​സ്​​ഥ​ലം.

വ​ർ​ഷ​ത്തി​ലൊ​രു നാ​ൾ രാ​ജ​കു​ടും​ബം നാ​ട്ടു​കാ​ർ​ക്കൊ​പ്പം ചെ​ല​വി​ടു​മെ​ന്നും അ​ന്നാ​ളി​ൽ യൂ​റോ​പ്പി​ലെ ഇ​ത​ര രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളി​ൽ​നി​ന്നെ​ല്ലാം വി​ശി​ഷ്​​ടാ​തി​ഥി​ക​ളും സ​ന്ദ​ർ​ശ​ക​രു​മെ​ത്തു​മെ​ന്നും താ​ൻ ഫ്രാ​ൻ​സി​ൽ ഫു​ട്ബാ​ൾ ലോ​ക​ക​പ്പ് റി​പ്പോ​ർ​ട്ട് ചെ​യ്യാ​ൻ പോ​യ​പ്പോ​ൾ ഇ​ത്ത​ര​മൊ​രു അ​വ​സ​രം ന​ഷ്​​ട​പ്പെ​ട്ടെ​ന്നും ഫു​ട്ബാ​ൾ ലേ​ഖ​ക​ൻ ആ​ന്റ​ണി ജോ​ൺ ഓ​ർ​മി​പ്പി​ച്ചു. രാ​ജ​കു​ടും​ബ​ത്തെ ക​ണ്ടി​ല്ലെ​ങ്കി​ലെ​ന്ത്, നാ​ടു ക​ണ്ടാ​ല​റി​യ​ാമ​ല്ലോ പ്ര​ജ​ക​ളു​ടെ സ​ന്തോ​ഷം.

ഷെ​ങ്ക​ൻ വി​സ​യു​മാ​യി സ​ഞ്ച​രി​ക്കാ​വു​ന്ന രാ​ജ്യ​മാ​ണ് ലീ​ഷി​ൻ​സ്റ്റെ​ൻ. പ​ക്ഷേ, ഇ​വി​ടെ ഏ​താ​നും യൂ​റോ കൊ​ടു​ത്താ​ൽ പാ​സ്​​പോ​ർ​ട്ടി​ൽ പ്ര​ത്യേ​ക സ്റ്റാ​മ്പ് പ​തി​ച്ചു​ത​രും. ലീ​ഷി​ൻ​സ്റ്റെ​ൻ ഓ​ർ​മ​യി​ൽ​നി​ന്നു മാ​യാ​തി​രി​ക്കാ​ൻ സ​ന്ദ​ർ​ശ​ക​ർ പ്ര​ത്യേ​ക വിസ സ്റ്റാ​മ്പി​നാ​യി അ​ധി​ക യൂ​റോ ചെ​ല​വി​ടാ​റു​ണ്ട്. അ​ത്ത​ര​മൊ​രു രേ​ഖ​യി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും വ​ടൂ​സ്​ ന​ഗ​ര​വും ലീ​ഷി​ൻ​സ്റ്റെ​ൻ രാ​ജ്യവും മ​ന​സ്സി​ൽ​നി​ന്നു മാ​യി​ല്ല; നി​ശ്ച​യം.

ല​ണ്ട​ൻ പാ​ലം വീ​ണു; രാ​ജ്ഞി യാ​ത്ര​യാ​യി

യാ​ത്ര തു​ട​ങ്ങി​യ​ത് ല​ണ്ട​നി​ൽ​നി​ന്ന്. അ​തും ബ​ക്കി​ങ്ഹാം കൊ​ട്ടാ​രം ക​ണ്ടു​കൊ​ണ്ട്. എ​ലി​സ​ബ​ത്ത് അ​ല​ക്സാ​ൻ​ഡ്ര മേ​രി, എ​ലി​സ​ബ​ത്ത് രാ​ജ്ഞി​യാ​യ​ത് 1952 ഫെ​ബ്രു​വ​രി ആ​റി​നാ​ണെ​ങ്കി​ലും വെ​സ്റ്റ്മി​ൻ​സ്റ്റ​ർ ആ​ബി​യി​ൽ കി​രീ​ട​ധാ​ര​ണം ന​ട​ന്ന​ത് 1953 ജൂ​ൺ ര​ണ്ടി​നാ​ണ്. അ​തു​കൊ​ണ്ടു ത​ന്നെ, എ​ലി​സ​ബ​ത്ത് രാ​ജ്ഞി അ​ധി​കാ​ര​മേ​റ്റ​തി​​ന്റെ 70ാം വാ​ർ​ഷി​ക ആ​ഘോ​ഷ​ങ്ങ​ൾ 2022 ജൂ​ൺ ആ​ദ്യ​വാ​രം​ വ​രെ തു​ട​രു​മെ​ന്ന് ക​ണ​ക്കു​കൂ​ട്ടി.

ല​ണ്ട​നി​ൽ അ​തൊ​രു ഉ​ത്സ​വ​കാ​ല​മാ​യി​രി​ക്കു​മെ​ന്ന് അ​റി​യാ​വു​ന്ന​തി​നാ​ൽ ആ​ഘോ​ഷ​ങ്ങ​ൾ കെ​ട്ട​ട​ങ്ങും മു​മ്പ് ല​ണ്ട​നി​ൽ എ​ത്താ​ൻ ആ​ഗ്ര​ഹി​ച്ചു. മേ​യ് പ​കു​തി​യോ​ടെ യാ​ത്ര തി​രി​ക്കാ​ൻ ശ്ര​മ​ങ്ങ​ളും തു​ട​ങ്ങി. പ​ക്ഷേ, യുെ​ക്ര​യ്ൻ യു​ദ്ധം നീ​ണ്ട​പ്പോ​ൾ യു.​കെ വി​സ വൈ​കി. യുെ​ക്ര​യ്നി​ൽ​നി​ന്നു​ള്ള അ​ഭ​യാ​ർ​ഥി​ക​ളു​ടെ ബ​ന്ധു​ക്ക​ൾ​ക്കു​ള്ള വിസ​ക്കാ​ണ് യു.​കെ വി​ദേ​ശ​കാ​ര്യ വ​കു​പ്പ് പ്രാ​ധാ​ന്യം ന​ൽ​കി​യ​ത്. ഒ​ടു​വി​ൽ ല​ണ്ട​നി​ൽ എ​ത്തി​യ​ത് ജൂ​ൺ 26ന് ​രാ​ത്രി. പി​റ്റേ​ന്നു രാ​വി​ലെത​ന്നെ ബ​ക്കി​ങ്ഹാം കൊ​ട്ടാ​ര​ത്തി​നു മു​ന്നി​ൽ ‘ചേ​ഞ്ചി​ങ് ഓ​ഫ് ഗാ​ർ​ഡ്’ ക​ണ്ടു. രാ​ജ്ഞി​യു​ടെ​യും കൊ​ട്ടാ​ര​ത്തി​​ന്റെ​യും സു​ര​ക്ഷാ ഭ​ട​ന്മാ​ർ ഡ്യൂ​ട്ടി​മാ​റു​ന്ന ച​ട​ങ്ങാ​ണി​ത്. ‘ക്വീ​ൻ​സ്​ ഗാ​ർ​ഡ്’ ആ​യാ​ണ് ഇ​വ​ർ അ​റി​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന​ത്. ചു​വ​ന്ന ട്യൂ​ണി​ക് വേ​ഷ​വും നീ​ണ്ട ക​ര​ടി​രോ​മ​ത്തൊ​പ്പി​യു​മാ​ണ് ഇ​വ​രു​ടെ പാ​ര​മ്പ​ര്യ വേ​ഷം. അ​ശ്വാ​രൂ​ഢ​രാ​യും കാ​ൽ​ന​ട​യാ​യും ഒ​രു സം​ഘം സൈ​നി​ക​ർ ക്യാ​മ്പി​ൽ​നി​ന്ന് ആ​ചാ​രവേ​ഷ​ങ്ങ​ളി​ൽ മാ​ർ​ച്ച് ചെ​യ്ത് കൊ​ട്ടാ​ര​ത്തി​ലേ​ക്ക്; ഡ്യൂ​ട്ടി ക​ഴി​ഞ്ഞ സം​ഘം ക്യാ​മ്പി​ലേ​ക്കും. ബ​ക്കി​ങ്ഹാം കൊ​ട്ടാ​ര​ത്തി​നു മു​ക​ളി​ൽ പ​താ​ക ഉ​യ​ർ​ന്നി​രു​ന്നി​ല്ല. രാ​ജ്ഞി കൊ​ട്ടാ​ര​ത്തി​ൽ ഇ​ല്ലെ​ന്ന​തി​​ന്റെ അ​ട​യാ​ളം.

എ​ത്ര സൗ​ഹൃ​ദ​ത്തോ​ടെ​യാ​ണ് ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് പൊ​ലീ​സ്​ കാ​ഴ്ച​ക്കാ​രെ നി​യ​ന്ത്രി​ക്കു​ന്ന​ത്. ഫോ​ട്ടോ​യെ​ടു​ക്കാ​ൻ റോ​ഡി​ലേ​ക്ക് ഇ​റ​ങ്ങി​യ​വ​രെ സൗ​മ്യ​ത​യോ​ടെ അ​ക​റ്റു​ന്നു. ചേ​ഞ്ചി​ങ് ഓ​ഫ് ഗാ​ർ​ഡ് ക​ഴി​ഞ്ഞ​പ്പോ​ൾ സ​ഞ്ചാ​രി​ക​ളി​ൽ പ​ല​രും ഈ ​പൊ​ലീ​സ്​ ഓ​ഫി​സ​ർ​മാ​ർ​ക്കൊ​പ്പം ഫോ​ട്ടോ​യെ​ടു​ത്തു. അ​വ​ർ സ​ന്തോ​ഷ​ത്തോ​ടെ സ​ഹ​ക​രി​ച്ചു.

വെ​സ്റ്റ്മി​ൻ​സ്റ്റ​റി​ലെ, സെ​ന്റ് പീ​റ്റ​റി​​ന്റെ കൊ​ളീജി​യ​റ്റ് ദേ​വാ​ല​യ​മാ​ണ് പി​ന്നീ​ട് വെ​സ്റ്റ്മി​ൻ​സ്റ്റ​ർ ആ​ബി​യാ​യ​ത്. ഗോ​ത്തി​ക് മാ​തൃ​ക​യി​ൽ രൂ​പ​ക​ൽ​പ​ന ചെ​യ്ത​താ​ണി​ത്. കാ​ത​ലി​ക് ബെ​ന​ഡി​ക്ടൈ​ൻ പ​ള്ളി​യാ​യി​രു​ന്നി​ത്. 1560ൽ ​ഹെ​ൻ​റി എ​ട്ടാ​മ​ൻ രാ​ജാ​വ് ക​ത്തോ​ലി​ക്കാ വി​ഭാ​ഗ​ത്തെ പു​റ​ത്താ​ക്കി. തു​ട​ർ​ന്ന് രാ​ജ്ഞി​യു​ടെ കീ​ഴി​ൽ വ​രു​ന്ന ച​ർ​ച്ച് ഓ​ഫ് ഇം​ഗ്ല​ണ്ട് രൂ​പ​വ​ത്കൃ​ത​മാ​യി.

ബ​ക്കി​ങ്ഹാം കൊ​ട്ടാ​രം നേ​ര​ത്തേ ബ​ക്കി​ങ്ഹാം ഹൗ​സ്​ ആ​യി​രു​ന്നു. 1703ൽ ​ബ​ക്കി​ങ്ഹാം പ്ര​ഭു​വി​നാ​യി നി​ർ​മി​ച്ച​ത്. 1761ൽ ​ജോ​ർ​ജ് മൂ​ന്നാ​മ​ൻ ഇ​ത് ഏ​റ്റെ​ടു​ത്ത്, ചാ​ർ​ല​റ്റ് രാ​ജ്ഞി​യു​ടെ വ​സ​തി​യാ​യ​തോ​ടെ ക്വീ​ൻ​സ്​ ഹൗ​സ്​ ആ​യി. 1837ൽ ​വി​ക്ടോ​റി​യ രാ​ജ്ഞി​യു​ടെ കാ​ലം മു​ത​ലാ​ണി​ത് ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് രാ​ജ​കു​ടും​ബ​ത്തി​​ന്റെ ല​ണ്ട​നി​ലെ ഔ​ദ്യോ​ഗി​ക വ​സ​തി​യാ​യ​ത്.

രാ​ജ്ഞി​യു​ടെ സ്​​ഥാ​നാ​രോ​ഹ​ണ​ദി​നം മ​ന​സ്സി​ൽ നി​റ​യാ​നൊ​രു കാ​ര​ണ​മു​ണ്ട്. എ​ഡ്മ​ണ്ട് ഹി​ല​രി​യും ടെ​ൻ​സി​ങ് നോ​ർ​ഗേ​യും എ​വ​റ​സ്റ്റി​നു നെ​റു​ക​യി​ൽ കാ​ലു​കു​ത്തി​യ​ത് 1953 മേ​യ് 29നു ​രാ​വി​ലെ 11.30ന് ​ആ​യി​രു​ന്നെ​ങ്കി​ലും ആ ​വാ​ർ​ത്ത ല​ണ്ട​ൻ ‘ടൈം​സ്​ വേ​ൾ​ഡ്’ സ്​​കൂ​പ്പ് ആ​യി പു​റ​ത്തു​വി​ട്ട​ത് രാ​ജ്ഞി​യു​ടെ സ്​​ഥാ​നാരോ​ഹ​ണ ദി​വ​സ​മാ​യ ജൂ​ൺ ര​ണ്ടി​നാ​യി​രു​ന്നു. ത​ലേ​ദി​വ​സംത​ന്നെ ‘ടൈം​സ്​’ രാ​ജ്ഞി​യെ വാ​ർ​ത്ത അ​റി​യി​ച്ചി​രു​ന്നു.

പി​താ​വ് ജോ​ർ​ജ് ആ​റാ​മ​ൻ രാ​ജാ​വ് അ​ന്ത​രി​ച്ച​തി​നെ​ത്തു​ട​ർ​ന്ന് 1952 ഫെ​ബ്രു​വ​രി ആ​റി​ന് എ​ലി​സ​ബ​ത്ത് ര​ണ്ട് രാ​ജ്ഞി​യാ​യെ​ങ്കി​ലും ഔ​ദ്യോ​ഗി​ക കി​രീ​ട​ധാ​ര​ണം ന​ട​ന്നി​രു​ന്നി​ല്ല. പി​താ​വി​​ന്റെ മ​ര​ണ​സ​മ​യ​ത്ത് എ​ലി​സ​ബ​ത്ത് രാ​ജ​കു​മാ​രി ഭ​ർ​ത്താ​വ് ഫി​ലി​പ് മൗ​ണ്ട്ബാ​റ്റ​നു​മൊ​ത്ത് കെ​നി​യ​യും ഈ​സ്റ്റ് ആ​ഫ്രി​ക്ക​യും സ​ന്ദ​ർ​ശി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു.

എ​ലി​സ​ബ​ത്ത് ര​ണ്ട് രാ​ജ്ഞി​യു​ടെ കി​രീ​ട​ധാ​ര​ണ ദി​വ​സം എ​വ​റ​സ്റ്റ് ആ​രോ​ഹ​ണ​വാ​ർ​ത്ത പ്ര​സി​ദ്ധീ​ക​രി​ക്കാ​ൻ ല​ണ്ട​നി​ലെ ‘ദ ​ടൈം​സ്​’ പ​ത്രം വ​ലി​യ ക്ര​മീ​ക​ര​ണ​ങ്ങ​ളാ​ണ് ചെ​യ്തി​രു​ന്ന​ത്. മ​റ്റു മാ​ധ്യ​മ​ങ്ങ​ൾ അ​റി​യാ​തെ വാ​ർ​ത്ത​യെ​ത്തി​ക്കാ​ൻ ‘ടൈം​സ്​’ കോ​ഡ് ഭാ​ഷ​യും ക്ര​മീ​ക​രി​ച്ചി​രു​ന്നു. ‘‘സ്​​നോ ക​ണ്ടീ​ഷ​ൻ​സ്​ ബാ​ഡ്. അ​ഡ്വാ​ൻ​സ്​​ഡ് ബേ​സ്​ എ​ബാ​ൻ​ഡ​ൻ​ഡ്. യെസ്റ്റ​ർ​ഡേ. എ​വേ​റ്റി​ങ് ഇം​പ്രൂ​വ്മെ​ന്റ്. ഓ​ൾ വെ​ൽ.’’ ഇ​താ​യി​രു​ന്നു കോ​ഡ് ഭാ​ഷ​യി​ൽ ‘ടൈം​സ്​’ ഓ​ഫി​സി​ലെ​ത്തി​യ സ​ന്ദേ​ശം.

ക​ഥ ഇ​ങ്ങ​നെ. എ​വ​റ​സ്റ്റ് ആ​രോ​ഹ​ണ സം​ഘ​ത്തോ​ടൊ​പ്പം പ​ശ്ചി​മ​ഘ​ട്ടം​വ​രെ ക​യ​റി​യ ‘ടൈം​സ്​’ ലേ​ഖ​ക​ൻ ജെ​യിം​സ്​ മോ​റി​സ്​ 1953 മേ​യ് 29ന് ​ഖും​ബു ഐ​സ്​​ഫോ​ൾ എ​ന്ന ദു​ർ​ഘ​ട​പാ​ത​യി​ലൂ​ടെ ഊ​ർ​ന്നി​റ​ങ്ങി ബേ​സ്​ ക്യാ​മ്പി​ലെ​ത്തി. പി​ന്നെ സ​ന്ദേ​ശം ഷെ​ർ​പ വ​ഴി നാം​ചെ ബ​സാ​റി​ലെ ഇ​ന്ത്യ​ൻ ആ​ർ​മി റേ​ഡി​യോ​നി​ല​യ​ത്തി​ൽ എ​ത്തി​ച്ചു. ഇ​ന്ത്യ​ൻ സൈ​ന്യ​ത്തി​​ന്റെ റേ​ഡി​യോ ട്രാ​ൻ​സ്​​മി​റ്റ​ർ​വ​ഴി വാ​ർ​ത്ത കാ​ഠ്മ​ണ്ഡു​വി​ൽ എ​ത്തി. ഡ​ൽ​ഹി​യി​ലെ ‘ടൈം​സ്’​ ലേ​ഖ​ക​ൻ ആ​ർ​ത​ർ ഹ​ച്ചി​ൻ​സ​ൻ കാ​ഠ്മ​ണ്ഡു​വി​ൽ ഉ​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അ​ദ്ദേ​ഹം കേ​ബി​ൾ ചെ​യ്ത വാ​ർ​ത്ത ല​ണ്ട​നി​ലെ ‘ദ ​ടൈം​സ്​’ പ​ത്ര​ത്തി​​ന്റെ ഓ​ഫി​സി​ൽ എ​ത്തി​യ​ത് ജൂ​ൺ ഒ​ന്നി​ന് വൈ​കു​ന്നേ​രം.

‘ഡെ​യ്​​ലി മി​റ​ർ’, ‘ദ ​ഡെ​യ്​​ലി ടെ​ലി​ഗ്രാ​ഫ്’ എ​ന്നീ ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് പ​ത്ര​ങ്ങ​ളു​ടെ ലേ​ഖ​ക​രും കാ​ഠ്മ​ണ്ഡു​വി​ൽ വാ​ർ​ത്ത കാ​ത്തി​രി​പ്പു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. സ​ന്ദേ​ശം ചോ​ർ​ന്നു​കി​ട്ടി​യെ​ങ്കി​ലും അ​വ​ർ മ​ന​സ്സി​ലാ​ക്കി​യ​ത് ദൗ​ത്യം ഉ​പേ​ക്ഷി​ച്ചു​വെ​ന്നാ​ണ്. മ​റ്റു റി​പ്പോ​ർ​ട്ട​ർ​മാ​രെ തെ​റ്റി​ദ്ധ​രി​പ്പി​ക്കും​വി​ധ​മാ​ണ് ‘ടൈം​സി’​​ന്റെ വി​ദേ​ശ​വാ​ർ​ത്താ വി​ഭാ​ഗം സ​ബ് എ​ഡി​റ്റ​ർ ജെ​യിം​സ്​ മോ​റി​സും വി​ദേ​ശ വാ​ർ​ത്താ വി​ഭാ​ഗം ത​ല​വ​നും ചേ​ർ​ന്ന് കോ​ഡ് ഭാ​ഷ ക്ര​മീ​ക​രി​ച്ചി​രു​ന്ന​ത്.

‘സ്​​നോ ക​ണ്ടീ​ഷ​ൻ​സ്​ ബാ​ഡ്’ എ​ന്ന സ​ന്ദേ​ശ​ത്തി​​ന്റെ അ​ർ​ഥം എ​വ​റ​സ്റ്റ് കീ​ഴ​ട​ക്കി​യെ​ന്ന് ആ​യി​രു​ന്നു. ഹി​ല​രി​ക്കു ന​ൽ​കി​യ കോ​ഡ് ഭാ​ഷ ‘അ​ഡ്വാ​ൻ​സ്​ ബേ​സ്​ ക്യാ​മ്പ് എ​ബാ​ൻ​ഡെ​ൻ​ഡ്’ എ​ന്നും ടെ​ൻ​സി​ങ്ങി​നെ പ​രി​ച​യ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യ​ത് ‘എ​വേ​റ്റി​ങ് ഇം​പ്രൂ​വ്മെ​ന്റ്’ എ​ന്നും ആ​യി​രു​ന്നു. ‘യെസ്റ്റ​ർ ഡേ’ ​എ​ന്ന​ത് മേ​യ് 29. ‘ഓ​ൾ വെ​ൽ’ എ​ന്ന​ത് എ​ല്ലാ​വ​രും സു​ര​ക്ഷി​ത​ർ എ​ന്നും ആ​യി​രു​ന്നു.

ആ​രാ​ണ് ആ​ദ്യം എ​വ​റ​സ്റ്റ് കീ​ഴ​ട​ക്കു​ക എ​ന്നു നി​ശ്ച​യ​മി​ല്ലാ​തി​രു​ന്ന​തി​നാ​ൽ സം​ഘ​ത്തി​ലെ ഓ​രോ​രു​ത്ത​ർ​ക്കും ഇ​ത്ത​രം വി​ചി​ത്ര​മാ​യ വി​ശേ​ഷ​ണ​ങ്ങ​ൾ ന​ൽ​കി​യി​രു​ന്നു. സ​ഹാ​യി​ക​ളാ​യ ഷെ​ർ​പ​ക​ൾ ആ​രെ​ങ്കി​ലു​മാ​ണെ​ങ്കി​ലും പ്ര​ശ്ന​മി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. അ​വ​രെ ‘എ​വേ​റ്റി​ങ് ഓ​ക്സി​ജ​ൻ സ​ൈ​പ്ല​സ്​’ എ​ന്ന് അ​ട​യാ​ള​പ്പെ​ടു​ത്തി.

‘ദ ​ടൈം​സ്​’ വാ​ർ​ത്ത പ്ര​സി​ദ്ധീ​ക​രി​ച്ച​തി​നു തൊ​ട്ടു​പി​ന്നാ​ലെ ബി.​ബി.​സി ഈ ​ച​രി​ത്ര​വി​ജ​യം ലോ​ക​ത്തെ അ​റി​യി​ച്ചു. ‘‘വെ​സ്റ്റ്മി​ൻ​സ്റ്റ​ർ ആ​ബി​യി​ൽ എ​ലി​സ​ബ​ത്ത് രാ​ജ്ഞി​യു​ടെ കി​രീ​ട​ധാ​ര​ണം ന​ട​ന്നു. ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് സം​ഘം എ​വ​റ​സ്റ്റ് കൊ​ടു​മു​ടി കീ​ഴ​ട​ക്കി.’’

എ​ലി​സ​ബ​ത്ത് ര​ണ്ട് രാ​ജ്ഞി കൈ​യൊ​പ്പി​ട്ട ആ​ദ്യ സ​ന്ദേ​ശം ഒ​രു​പ​ക്ഷേ, സം​ഘ​ത്ത​ല​വ​ൻ കേ​ണ​ൽ ഹ​ണ്ടി​നെ അ​നു​മോ​ദി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു​ള്ള​താ​യി​രി​ക്ക​ണം.

ഒ​ടു​വി​ൽ 70 വ​ർ​ഷ​വും ഏ​ഴു മാ​സ​വും ര​ണ്ടു ദി​വ​സ​വും ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് രാ​ജ്ഞി​യാ​യി വാ​ണ എ​ലി​സ​ബ​ത്ത് ര​ണ്ട് 2022 സെ​പ്റ്റം​ബ​ർ ഒ​മ്പ​തി​ന് തൊ​ണ്ണൂ​റ്റി​യാ​റാം വ​യ​സ്സി​ൽ യാ​ത്ര​യാ​യ​പ്പോ​ൾ ആ ​വാ​ർ​ത്ത, അ​വ​ർ ഏ​താ​നും നാ​ൾ മു​മ്പ് അ​ധി​കാ​ര​ത്തി​ലേ​റ്റി​യ ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് പ്ര​ധാ​ന​മ​ന്ത്രി ലി​സ്​ ട്ര​സി​നെ, രാ​ജ്ഞി​യു​ടെ ൈപ്ര​വ​റ്റ് സെ​ക്ര​ട്ട​റി അ​റി​യി​ച്ച​തും ഒ​രു കോ​ഡ് ഭാ​ഷ​യി​ലൂ​ടെ​യാ​യി​രു​ന്നു. ‘‘ല​ണ്ട​ൻ പാ​ലം വീ​ണു’’ എ​ന്നാ​യി​രു​ന്നു ആ ​സ​ന്ദേ​ശം.

ല​ണ്ട​ൻ ബ്രി​ഡ്ജും ട​വ​ർ ബ്രി​ഡ്ജു​മൊ​ക്കെ ക​ണ്ടു മ​ട​ങ്ങി​യ​തി​നു പി​ന്നാ​ലെ കേ​ട്ട ‘‘ല​ണ്ട​ൻ പാ​ലം വീ​ണു’’ എ​ന്ന കോ​ഡ് സ​ന്ദേ​ശം ‘ല​ണ്ട​ൻ ടൈം​സി​​’ ന്റെ കോ​ഡ് ഭാ​ഷ ഒ​രി​ക്ക​ൽ​കൂ​ടി ഓ​ർ​മ​പ്പെ​ടു​ത്തി.

ട്ര​ഫാ​ൽ​ഗ​ർ ച​ത്വ​രം; ഈ​റ്റ​നി​ലെ ക​ളി​സ്​​ഥ​ലം

തി​രു​വ​ന​ന്ത​പു​ര​ത്തു​നി​ന്ന് വെ​റ്റ​റി​ന​റി ജോ. ​ഡ​യ​റ​ക്ട​റാ​യി വി​ര​മി​ച്ച ഡോ. ​റാ​ണി ശ്രീ​ധ​ര​ൻ മു​ത​ൽ കാ​സ​ർ​കോ​ട്ടു​നി​ന്ന്, ക​ണ്ണൂ​ർ സ​ർ​വ​ക​ലാ​ശാ​ല​യി​ൽ വൈ​സ്​ ചാ​ൻ​സ​ല​റാ​യി​രു​ന്ന ഡോ. ​ഖാ​ദ​ർ മാ​ങ്ങാ​ടും ഭാ​ര്യ, കോ​ള​ജ് അ​ധ്യാ​പി​ക​യാ​യി​രു​ന്ന ഡോ. ​ന​സീ​മ​യും വ​രെ. അ​മേ​രി​ക്ക​യി​ൽ​നി​ന്നെ​ത്തി​യ മേ​ഴ്സി-സൂ​സ​ൻ സ​ഹോ​ദ​രി​മാ​ർ. ഖ​ത്ത​റി​ൽ​നി​ന്നു​ള്ള സ​ലിം, ബം​ഗ​ളൂ​രു​വി​ൽ നി​ന്ന് എ.​കെ. മോ​ഹ​ൻ​ദാ​സും ഗീ​ത ടീ​ച്ച​റും... ഉ​ഡു​പ്പി​യി​ൽ​നി​ന്ന് സ​തീ​ശ് മ​ല്ല​ർ, കോ​യ​മ്പ​ത്തൂ​രി​ൽ​നി​ന്ന് ബാ​ങ്ക് ഉ​ദ്യോ​ഗ​സ്​​ഥ​യാ​യ ജി​ജി. ഒ​രേ ക്ലാ​സി​ൽ പ​ഠി​ച്ച് ഒ​ടു​വി​ൽ ജീ​വി​ത​പ​ങ്കാ​ളി​ക​ളാ​യ അ​ല​ൻ വ​ർ​ഗീ​സും (ഫെ​ഡ​റ​ൽ ബാ​ങ്ക്) ലി​സി​യും. ഹൈ​േ​കാ​ട​തി അ​ഭി​ഭാ​ഷ​ക​നാ​യ അ​ഡ്വ. കെ.​ജെ. ഏ​ബ്ര​ഹാ​മും സി​ബി​ളും. കേ​ന്ദ്രീ​യ വി​ദ്യാ​ല​യ​ത്തി​ൽ കാ​യി​കാ​ധ്യാ​പ​ക​നാ​യി​രു​ന്ന പ്ര​കാ​ശ് പോ​ളും കേ​ന്ദ്രീ​യ വി​ദ്യാ​ല​യ​ത്തി​ൽ ത​ന്നെ അ​ധ്യാ​പി​ക​യാ​യി​രു​ന്ന മി​നി​യും. മ​റ്റൊ​രു കേ​ന്ദ്രീ​യ വി​ദ്യാ​ല​യ അ​ധ്യാ​പി​ക പൗ​ളി​നും സൈ​മ​ൺ അ​റ​യ്ക്ക​ൽ ജോ​ണും. ദു​ബൈ​യി​ൽ​നി​ന്നു നാ​ട്ടി​ലെ​ത്തി വി​ശ്ര​മി​ക്കു​ന്ന ബാ​ബു മാ​ത്യു​വും റോ​സ​മ്മ​യും ടി.​ജെ. ജോ​ർ​ജും അ​ന്ന​മ്മ ടീ​ച്ച​റും ക​ണ്ണൂ​രി​ൽ​നി​ന്നു​ള്ള ദി​നേ​ശും ച​ല​ച്ചി​ത്ര​താ​രം കൂ​ടി​യാ​യ ശ്രീ​ക​ല​യും, ആ​ലു​വ​യി​ൽ​നി​ന്ന് ടെ​സി ജോ​സ​ഫ്, പാ​ലാ അ​ച്ചാ​യ​ന്മാ​ർ സോ​ജ​ൻ ക​ല്ല​റ​യ്ക്ക​ലും ടെ​ൻ​സ​ൻ മാ​ത്യു​വും, മ​ല​പ്പു​റ​ത്തു​നി​ന്ന് അ​ബ്ദു​ല്ല പ​റ​ക്കു​ന്ന​ത്ത്, എ​ച്ച്. മു​ഹ​മ്മ​ദ് ബ​ഷീ​ർ, കൊ​ച്ചി​യി​ൽ​നി​ന്ന് അ​ഷ്റ​ഫ് നൈ​ന, ആ​ല​പ്പു​ഴ സ​ഹോ​ദ​ര​ന്മാ​രാ​യ ഉ​ണ്ണി​യും ജ​യ​കു​മാ​റും. ഇ​വ​ർ​ക്കൊ​പ്പം ഈ ​ലേ​ഖ​ക​നും സു​ജ​യും.

ഷെ​ങ്ക​ൻ വി​സ​ക്കു ചെ​ന്ന​പ്പോ​ൾ ടെ​സി​യെ​യും അ​ല​നെ​യും ലി​സി​യെ​യും പ​രി​ച​യ​പ്പെ​ട്ടു. അ​തി​ന​പ്പു​റം ആ​രെ​യും അ​റി​യി​ല്ല. ഡോ. ​ഖാ​ദ​ർ മാ​ങ്ങാ​ട് അ​ധ്യാ​പ​ക​നാ​കും മു​മ്പ് പ​ത്ര​പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ക​ൻ ആ​യി​രു​ന്നു. അ​ദ്ദേ​ഹം ‘മ​നോ​ര​മ​’യു​ടെ കാ​സ​ർ​കോ​ട് ലേ​ഖ​ക​ൻ ആ​യി​രു​ന്ന​പ്പോ​ൾ ഞാ​ൻ ക​ണ്ണൂ​രി​ൽ റി​പ്പോ​ർ​ട്ട​ർ െട്ര​യ്നി​യാ​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. കൊ​ച്ചി വി​മാ​ന​ത്താ​വ​ള​ത്തി​ൽ മ​സ്​​ക​ത്തി​ലേ​ക്കു​ള്ള ഒ​മാ​ൻ എ​യ​ർ​ലൈ​ൻ​സ്​ വി​മാ​നം കാ​ത്തു​നി​ൽ​ക്കു​മ്പോ​ഴാ​ണ് ഡോ. ​ഖാ​ദ​റി​നെ​യും ഡോ. ​ന​സീ​മ​യെ​യും പ​രി​ച​യ​പ്പെ​ട്ട​ത്.

മ​ത​വി​ശ്വാ​സ​ങ്ങ​ളി​ലും കു​ടും​ബ പ​ശ്ചാ​ത്ത​ല​ങ്ങ​ളി​ലും തൊ​ഴി​ലി​ലു​മെ​ല്ലാം വ്യ​ത്യ​സ്​​ത​ത പു​ല​ർ​ത്തി​യി​രു​ന്ന​വ​ർ. പ​ല​രെ​യും ആ​ദ്യ​മാ​യി ക​ണ്ട​തു​ത​ന്നെ നെ​ടു​മ്പാ​ശ്ശേ​രി വി​മാ​ന​ത്താ​വ​ള​ത്തി​ൽ. മ​സ്ക​ത്തി​ൽ എ​ത്തി​യ​പ്പോ​ൾ ചെ​റി​യ ചെ​റി​യ സൗ​ഹൃ​ദ​ങ്ങ​ൾ മു​ള​പൊ​ട്ടി. ല​ണ്ട​നി​ലെ ആ​ദ്യ ദി​നം പി​ന്നി​ട്ട​പ്പോ​ൾ സൗ​ഹൃ​ദം വ​ള​ർ​ന്നു. വ്യ​ത്യ​സ്​​ത താ​ൽ​പ​ര്യ​ങ്ങ​ൾ കൂ​ട്ടാ​യ താ​ൽ​പ​ര്യ​ങ്ങ​ൾ​ക്കു വ​ഴി​മാ​റി. നാ​നാ​ത്വ​ത്തി​ൽ ഏ​ക​ത്വം എ​ന്ന ഇ​ന്ത്യ​ൻ സ​ങ്ക​ൽ​പം യാ​ഥാ​ർ​ഥ്യ​മാ​വു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. പി​ന്നെ​യ​തൊ​രു ടീം ​യാ​ത്ര​യാ​യി.

ല​ണ്ട​​ന്റെ ഹൃ​ദ​യ​ഭാ​ഗ​ത്ത് വെ​സ്റ്റ്മി​ൻ​സ്റ്റ​ർ ന​ഗ​ര​ത്തി​ലാ​ണ് ട്ര​ഫാ​ൽ​ഗ​ർ ച​ത്വ​രം. കാ​ൽ​ന​ട​ക്കാ​രു​ടെ വി​ശ്ര​മ​സ്​​ഥ​ല​മാ​യും കാ​ണാം. മൂ​ന്നു പ്ര​ധാ​ന റോ​ഡു​ക​ൾ സം​യോ​ജി​ക്കു​ന്നു. ഒ​ന്ന് പാ​ർ​ല​മെ​ന്റി​ലേ​ക്ക്. മ​റ്റൊ​ന്ന് ബ​ക്കി​ങ്ഹാം കൊ​ട്ടാ​ര​ത്തി​ലേ​ക്ക്. മൂ​ന്നാ​മ​ത്തേ​ത് ല​ണ്ട​ൻ ന​ഗ​ര​ത്തി​ലേ​ക്കും. ഇ​തി​ന് സീ​റോ പോ​യ​ന്റ് എ​ന്നും പ​റ​യാ​റു​ണ്ട്. ല​ണ്ട​നി​ലെ വി​വി​ധ സ്​​ഥ​ല​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്കു​ള്ള അ​ള​വു​ക​ളെ​ല്ലാം തു​ട​ങ്ങു​ന്ന​ത് ഇ​വി​ടെ​യാ​ണ​േ​ത്ര.

ട്ര​ഫാ​ൽ​ഗ​ർ ച​ത്വ​ര​ത്തി​ൽ വ​ലി​യൊ​രു തൂ​ണി​ൽ വൈ​സ്​ അ​ഡ്മി​റ​ൽ ഹൊ​റാ​റ്റി​യോ നെ​ൽ​സ​ൻ എ​ന്ന ലോ​ർ​ഡ് നെ​ൽ​സ​​ന്റെ കൂ​റ്റ​ൻ പ്ര​തി​മ. അ​ത് ബ്രി​ട്ടീ​ഷു​കാ​ർ​ക്ക് അ​ഭി​മാ​ന​സ്​​തം​ഭ​മാ​ണ്. 1843ൽ ​നി​ർ​മാ​ണം പൂ​ർ​ത്തി​യാ​ക്കി​യ​താ​ണി​ത്. തൂ​ണി​ന് 169 അ​ടി മൂ​ന്നി​ഞ്ച് അ​ഥ​വാ 51.59 മീ​റ്റ​ർ ഉ​യ​രം. നെ​ൽ​സ​​ന്റെ പ്ര​തി​മ​ക്ക് അ​ഞ്ചു മീ​റ്റ​ർ ഉ​യ​രം. ചു​വ​ട്ടി​ൽ നെ​ൽ​സ​നി​ലെ പോ​രാ​ളി​യെ ഓ​ർ​മി​പ്പി​ക്കാ​ൻ നാ​ലു സിം​ഹ​ങ്ങ​ളു​ടെ പ്ര​തി​മ.

തെ​ക്കു പ​ടി​ഞ്ഞാ​റ​ൻ സ്​​പെ​യി​നി​ൽ, ജി​ബ്രാ​ൾ​ട്ട​ർ ഉ​ൾ​ക്ക​ട​ലി​ലേ​ക്കു​ള്ള പ്ര​വേ​ശ​ന​സ്​​ഥ​ല​മാ​യ ട്ര​ഫാ​ൽ​ഗ​റി​ൽ നെ​പ്പോ​ളി​യ​​ന്റെ​ നാ​വി​ക​സേ​ന​യെ പ​രാ​ജ​യ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യ നെ​ൽ​സ​​ന്റെ വീ​ര​സ്​​മ​ര​ണ​ക​ൾ ഉ​ണ​ർ​ത്തു​ന്ന​താ​ണ് ട്ര​ഫാ​ൽ​ഗ​ർ ച​ത്വ​രം.

ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് നാ​വി​ക​സേ​ന​യി​ലെ ‘വി​ക്ട​റി’ എ​ന്ന ക​പ്പ​ലി​ൽ​നി​ന്നാ​ണ് നെ​ൽ​സ​ൻ യു​ദ്ധം ന​യി​ച്ച​ത്. യു​ദ്ധം ജ​യി​ച്ചെ​ങ്കി​ലും 1805 ഒ​ക്ടോ​ബ​ർ 21ന് ​ഫ്ര​ഞ്ച് നാ​വി​ക​പ്പ​ട​യി​ൽ​നി​ന്നു​ള്ള വെ​ടി​യേ​റ്റ് നെ​ൽ​സ​ൻ മ​രി​ച്ചു. ബ്രാ​ണ്ടി​യി​ൽ മു​ക്കി കേ​ടു​കൂ​ടാ​തെ​യാ​ണ് ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് റോ​യ​ൽ നേ​വി​യു​ടെ നാ​യ​ക​​ന്റെ മൃ​ത​ദേ​ഹം നാ​വി​ക​ർ നാ​ട്ടി​ൽ എ​ത്തി​ച്ച​ത്. ട്ര​ഫാ​ൽ​ഗ​റി​ലെ വി​ജ​യം ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് യു​ദ്ധ​ച​രി​ത്ര​ത്തി​ലെ ഏ​റ്റ​വും തി​ള​ക്ക​മാ​ർ​ന്ന ഏ​ടു​ക​ളി​ലൊ​ന്നാ​ണ്.

പ​ക്ഷേ, നെ​പ്പോ​ളി​യ​ൻ അ​ട​ങ്ങി​യി​രു​ന്നി​ല്ല. വീ​ണ്ടും ക​രു​ത്താ​ർ​ജി​ച്ച് എ​ത്തി​യ നെ​പ്പോ​ളി​യ​നെ 1815 ജൂ​ൺ 18ന് ​ലോ​ർ​ഡ് വെ​ല്ലി​ങ്ട​ന്റെ സൈ​ന്യം വാ​ട്ട​ർ​ലൂ​വി​ൽ (ഇ​ന്ന് ബെ​ൽ​ജി​യ​ത്തി​ലാ​ണ് വാ​ട്ട​ർ ലൂ) ​അ​വ​സാ​ന​മാ​യി പ​രാ​ജ​യ​പ്പെ​ടു​ത്തി. ലോ​ർ​ഡ് വെ​ല്ലി​ങ്ട​ൻ ന​യി​ച്ച സം​യു​ക്ത​സേ​ന​ക്ക് (ബ്രി​ട്ട​ൻ, നെ​ത​ർ​ല​ൻ​ഡ്സ്, ബെ​ൽ​ജി​യം, ജ​ർ​മ​നി) ഒ​പ്പം ഫീ​ൽ​ഡ് മാ​ർ​ഷ​ൽ ജെ​ബ്ഹാ​ർ​ഡ് ലെ​ബ​റേ​ഷ​വോ​ൻ ബ്ലൂ​ഷ​റി​​ന്റെ പ്ര​ഷ്യ​ൻ സൈ​ന്യ​വും ഉ​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. വെ​ല്ലി​ങ്ട​ൻ പ്ര​ഭു​വി​​ന്റെ പ്ര​തി​മ പ​ക്ഷേ, സ്​​കോ​ട്ല​ൻ​ഡി​ലെ ഗ്ലാ​സ്​​ഗോ​യി​ലാ​ണ്. ഒ​രു​പ​ക്ഷേ, രാ​ജ്യ​ത്തി​നു​വേ​ണ്ടി വീ​ര​മൃ​ത്യു വ​രി​ച്ച​തു​കൊ​ണ്ടാ​കാം നെ​ൽ​സ​ന് ച​രി​ത്രം കൂ​ടു​ത​ൽ പ്രാ​ധാ​ന്യം ന​ൽ​കു​ന്ന​ത്. ‘‘ക​ണ്ണ​ട​ച്ച് ഇ​രു​ട്ടാ​ക്കു​ക’’ (turn a ​b​l​in​d ey​e) എ​ന്ന പ്ര​യോ​ഗം​ത​ന്നെ നെ​ൽ​സ​നി​ൽ​നി​ന്നു തു​ട​ങ്ങി​യ​താ​ണെ​ന്നു വി​ശ്വ​സി​ച്ചു​പോ​രു​ന്നു. പി​ൻ​വാ​ങ്ങാ​നു​ള്ള നി​ർ​ദേ​ശം അ​വ​ഗ​ണി​ക്കാ​ൻ താ​ൻ എ​തി​രാ​ളി​ക​ളു​ടെ ക​പ്പ​ലു​ക​ളൊ​ന്നും കാ​ണു​ന്നി​ല്ലെ​ന്ന് നെ​ൽ​സ​ൻ അ​ഭി​ന​യി​ച്ചെ​ന്നാ​ണു ച​രി​ത്രം.

പ​ക്ഷേ, ര​ണ്ടു വി​ജ​യ​ങ്ങ​ൾ​ക്കും പി​ന്നി​ൽ ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് സേ​ന​യി​ലെ അ​ച്ച​ട​ക്ക​മാ​യി​രു​ന്നെ​ന്ന് വെ​ല്ലി​ങ്ട​ൻ പ്ര​ഭു പ​റ​ഞ്ഞു. ‘‘ഈ​റ്റ​നി​ലെ ക​ളി​ക്ക​ള​ങ്ങ​ളി​ൽ​നി​ന്ന് അ​വ​ർ ട്ര​ഫാ​ൽ​ഗ​റി​ലെ​യും വാ​ട്ട​ർ​ലൂ​വി​ലെ​യും യു​ദ്ധ​ങ്ങ​ൾ ജ​യി​ച്ചു.’’ ആ​ർ​ത​ർ വെ​ല്ല​സ്ലി എ​ന്ന വെ​ല്ലി​ങ്ട​ൻ പ്ര​ഭു​വി​​ന്റെ ഈ ​വാ​ക്കു​ക​ൾ ക​ളി​ക്ക​ള​ത്തി​ൽ അ​ച്ച​ട​ക്ക​ത്തി​​ന്റെ പ്രാ​ധാ​ന്യം ഓ​ർ​മി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. മേ​ൽ​ക്കൂ​ര​യി​ല്ലാ​ത്ത ക്ലാ​സ്​ റൂം ​എ​ന്ന് ക​ളി​സ്​​ഥ​ല​ത്തെ വി​ശേ​ഷി​പ്പി​ക്കു​മ്പോ​ഴൊ​ക്കെ ഈ ​വാ​ക്കു​ക​ൾ ഓ​ർ​മ​യി​ലെ​ത്ത​ണം. ഫ്രാ​ൻ​സി​ലെ നെ​പ്പോ​ളി​യ​ൻ ബോ​ണ​പ്പാ​ർ​ട്ടി​നെ 1805ൽ ​ട്ര​ഫാ​ൽ​ഗ​റി​ലും 1815 ജൂ​ൺ 18ന് ​വാ​ട്ട​ർ​ലൂ​വി​ലും പ​രാ​ജ​യ​പ്പെ​ടു​ത്തു​വാ​ൻ ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് സേ​ന​യെ തു​ണ​ച്ച​ത് ഈ​റ്റ​നി​ലെ സ്​​കൂ​ളി​ന്റെ ക​ളി​ക്ക​ള​ങ്ങ​ളി​ൽ​നി​ന്നു കൈ​വ​രി​ച്ച അ​ച്ച​ട​ക്ക​വും ആ​ത്മ​വീ​ര്യ​വു​മാ​ണെ​ന്നാ​ണ് വെ​ല്ലി​ങ്ട​ൻ പ്ര​ഭു പ​റ​ഞ്ഞ​ത്. ബ്രി​ട്ട​നി​ലെ സൈ​നി​ക ഓ​ഫി​സ​ർ​മാ​രും സി​വി​ൽ സ​ർ​വി​സ​സു​കാ​രു​മൊ​ക്കെ പ​ഠി​ച്ചു വ​ള​ർ​ന്ന സ്​​കൂ​ൾ. വി​ൻ​സ്റ്റ​ൻ ച​ർ​ച്ചി​ലി​നെ​പ്പോ​ലെ രാ​ജ്യ​ത്തെ ന​യി​ച്ച പ​ല​രും പ​ഠി​ച്ച​തും ഈ​റ്റ​നി​ലെ സ്​​കൂ​ളി​ൽ​ത​ന്നെ.

വെ​ല്ലി​ങ്ട​ൻ പ്ര​ഭു​വി​​ന്റെ വാ​ക്കു​ക​ൾ സ്​​പോ​ർ​ട്സ്​ എ​ഴു​തി​യ​പ്പോ​ഴും പ്ര​സം​ഗി​ച്ച​പ്പോ​ഴും പ​ല​പ്പോ​ഴും ക​ട​മെ​ടു​ത്തി​ട്ടു​ള്ള​തി​നാ​ലാ​കാം ട്ര​ഫാ​ൽ​ഗ​ർ ച​ത്വ​രം ക​ണ്ട​ത് വ​ലി​യൊ​രു അ​നു​ഭ​വ​മാ​യി തോ​ന്നി​യ​ത്. സ്​​കൂ​ളി​ലെ അ​ച്ച​ട​ക്ക​ത്തി​​ന്റെ കാ​ര്യം സം​സാ​രി​ച്ച​പ്പോ​ൾ ഞ​ങ്ങ​ൾ​ക്കൊ​പ്പ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന ക​ണ്ണൂ​ർ സ​ർ​വ​ക​ലാ​ശാ​ലാ മു​ൻ വൈ​സ്​ ചാ​ൻ​സ​ല​ർ (ഇ​ട​ക്ക് കാ​ലി​ക്ക​റ്റ് വി.​സി​യു​ടെ ചു​മ​ത​ല​യും വ​ഹി​ച്ചു) ഡോ. ​അ​ബ്ദു​ൽ ഖാ​ദ​റി​​ന്റെ (ഖാ​ദ​ർ മാ​ങ്ങാ​ട്) സ്​​കൂ​ൾ പ​ഠ​ന​കാ​ല ച​രി​ത്രം കേ​ട്ട് ചി​രി​ച്ചു​പോ​യി. സ്​​കൂ​ളി​ൽ കു​ട്ടി​ക​ളെ ഏ​റ്റ​വു​മ​ധി​കം ത​ല്ലി​യി​രു​ന്ന അ​ധ്യാ​പ​ക​​ന്റെ ക​സേ​ര​യു​ടെ കാ​ലു​ക​ൾ​ക്ക​ടി​യി​ൽ പൊ​ട്ടാ​സ്​ വെ​ച്ച​തി​ന് ശി​ക്ഷ​യേ​റ്റു​വാ​ങ്ങി​യ​യാ​ളാ​ണ് ഡോ. ​ഖാ​ദ​ർ മാ​ങ്ങാ​ട്. പി​ന്നീ​ട് ഇ​തേ അ​ധ്യാ​പ​ക​നെ വ​ഴി​യി​ൽ ക​ണ്ട​പ്പോ​ൾ ക്ഷ​മ ചോ​ദി​ച്ച​തും ച​രി​ത്രം. അ​ത് പ​ഠ​ന​മു​റി​യി​ലെ കു​സൃ​തി​ത്ത​രം അ​ഥ​വാ കൗ​മാ​ര​ത്തി​ലെ ആ​വേ​ശം. ക്ലാ​സ്​ മു​റി​യ​ല്ല ക​ളി​ക്ക​ളം. ക്ലാ​സു​ക​ളി​ൽ ഓ​രോ​രു​ത്ത​രും ഏ​റ്റ​വും മു​ന്നി​ലെ​ത്താ​നാ​ണ് ശ്ര​മി​ക്കു​ന്ന​ത്. ക​ളി​ക്ക​ള​ത്തി​ൽ വ്യ​ക്തി​ഗ​ത ഇ​ന​ങ്ങ​ളി​ൽ മാ​ത്ര​മാ​ണ് ഏ​ക​പ​ക്ഷീ​യ മു​ന്നേ​റ്റ​ത്തി​നു സാ​ധ്യ​ത. ടീം ​ഇ​ന​മാ​യാ​ൽ ക​ളി ടീ​മി​ന്റേ​താ​ണ്. അ​ച്ച​ട​ക്ക​വും പ​ര​സ്​​പ​ര​ധാ​ര​ണ​യും സ്​​പോ​ർ​ട്സ്​​മാ​ൻ സ്​​പി​രി​റ്റും അ​നി​വാ​ര്യ​മാ​ണ്. അ​ങ്ങ​നെ ഈ​റ്റ​നി​ലെ സ്​​കൂ​ളി​​ന്റെ പ്ലേ ​ഗ്രൗ​ണ്ടി​ൽ വ​ള​ർ​ന്ന​വ​രാ​ണ് ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് സൈ​ന്യ​ത്തി​ന് അ​ച്ച​ട​ക്ക​വും പ​ര​സ്​​പ​ര​വി​ശ്വാ​സ​വും പ്ര​ദാ​നം​ ചെ​യ്ത​ത്.

ട്ര​ഫാ​ൽ​ഗ​റി​ലെ പ​രാ​ജ​യ​ത്തി​നു ശേ​ഷം നെ​പ്പോ​ളി​യ​ൻ ന​ട​ത്തി​യ തി​രി​ച്ചു​വ​ര​വ് ക​ണ്ട ബ്രി​ട്ടീ​ഷ് സേ​ന വാ​ട്ട​ർ​ലൂ​വി​ൽ നെ​പ്പോ​ളി​യ​നെ വീ​ണ്ടും പ​രാ​ജ​യ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യ​പ്പോ​ഴും നെ​പ്പോ​ളി​യ​നി​ലെ ക​രു​ത്ത​നും ത​ന്ത്ര​ശാ​ലി​യു​മാ​യ പോ​രാ​ളി​യെ ത​ള്ളി​ക്ക​ള​യാ​ൻ ത​യാ​റാ​യി​ല്ല. അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ സെ​ന്റ് ഹെ​ല​നാ ദ്വീ​പി​ലേ​ക്ക് നാ​ടു​ക​ട​ത്തി. ഇ​രു​പ​ത്തി​മൂ​ന്നു വ​ർ​ഷ​ത്തോ​ളം നെ​പ്പോ​ളി​യ​​ന്റെ ഭീ​ഷ​ണി നേ​രി​ട്ട അ​നു​ഭ​വം ബ്രി​ട്ട​നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. കോ​ർ​സി​ക​യി​ൽ 1769ൽ ​ജ​നി​ച്ച നെ​പ്പോ​ളി​യ​ൻ ഫ്ര​ഞ്ച് റെ​വ​ലൂ​ഷ​ന​റി ആ​ർ​മി​യു​ടെ ത​ല​പ്പ​ത്ത് എ​ത്തി​യ​ത് അ​തി​ശ​യി​പ്പി​ക്കു​ന്ന വേ​ഗ​ത്തി​ലാ​ണ്. 1790ക​ളി​ൽ​ത​ന്നെ നെ​പ്പോ​ളി​യ​ൻ സൈ​ന്യ​ത്തി​ൽ ഉ​ന്ന​ത​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്ക് ചു​വ​ടു​വെ​ച്ചു തു​ട​ങ്ങി​യി​രു​ന്നു. പി​ന്നെ ബ്രി​ട്ട​ൻ ഏ​റ്റ​വും ഭ​യ​പ്പെ​ട്ട എ​തി​രാ​ളി​യാ​യി മാ​റി.

1821ൽ ​ആ​യി​രു​ന്നു അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​​ന്റെ അ​ന്ത്യം. നെ​പ്പോ​ളി​യ​ന് വ​യ​റ്റി​ൽ അ​ൾ​സ​ർ ആ​യി​രു​ന്നെ​ന്നും അ​ത് കാ​ൻ​സ​റാ​യി മാ​റി​യെ​ന്നു​മാ​ണ് പ​റ​യ​പ്പെ​ടു​ന്ന​ത്. പ​ക്ഷേ, പ്ര​വാ​സ​കാ​ല​ത്ത് ചാ​ൾ​സ്​ ഡി. ​മൊ​ന്തൊ​ല​ൻ എ​ന്ന സ​ഹാ​യി അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു വി​ഷം ന​ൽ​കി​യ​താ​ണെ​ന്നും നെ​പ്പോ​ളി​യ​​ന്റെ മ​ട​ങ്ങി​വ​ര​വ് ഭ​യ​ന്ന് ലൂ​യി പ​തി​നെ​ട്ടാ​മ​ൻ രാ​ജാ​വ് ചെ​യ്യി​ച്ച​താ​ണെ​ന്നും ആ​രോ​പ​ണ​മു​ണ്ട്.